بنا بر مفصل‌ترین ارزیابی تغییرات آب‌وهوایی از گذشته تا به امروز، با تشدید بحران اقلیمی، مشکلات مربوط به آب در جهان، از خشکسالی تا سیل، وخیم‌تر خواهد شد.

گاردین به گوشه‌‌ای از هشدارآمیزترین گزارش اخیر هیات بین‌دولتی تغییر اقلیم، موسوم به «آی‌پی‌سی‌سی»، پرداخته که بر مساله آب تمرکز کرده است.

چوب تغییرات اقلیمی لای «چرخه آب»

 تغییرات ایجادشده در الگوی طبیعی بارش باران، از بزرگترین پیامدهای بحران اقلیمی و نقطه عطف گزارش آی‌پی‌سی‌سی است. از این گزارش مفصل ۳۹۰۰ صفحه‌ای که ۹ اوت، (۱۸ مردادماه)، منتشر شد، ۲۰۰ صفحه تنها به مساله آب اختصاص یافته است. این هیات، در بخش دوم گزارش خود که در ابتدای سال آینده میلادی منتشر خواهد شد، بیشتر به مساله آب خواهد پرداخت، اما تا همین جای کار نیز، این گزارش هشدارآمیزترین گزارش درباره تغییرات اقلیمی پیش‌روی بشراست.

بنا بر گزارش آی‌پی‌سی‌سی، کره خاکی ما تا دو دهه دیگر، دست‌کم ۵/۱ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر خواهد شد و این گرمایش، با ایجاد تغییر در «چرخه آب»، همراه خواهد بود. مناطق مرطوب، مرطوب‌تر و مناطق خشک، مستعد خشکسالی‌های گسترده‌تر می‌شود. بنا بر این گزارش، به‌ازای هر یک درجه افزایش دمای هوا، بارش‌های سیل‌آسا تا ۷ درصد، افزایش پیدا خواهد کرد.

مایکل مردیث، از پژوهشگران اصلی این گزارش، می‌گوید با گرم‌تر شدن زمین «جو می‌تواند رطوبت بیشتری در خود به‌ دام بیندازد و سپس انتقال دهد.» او افزود: «با گرم‌تر شدن بیشتر هوا، شاهد تغییراتی در «چرخه آب»، همچون تبخیر شدیدتر در مناطق استوایی، بارش‌های سیل‎‌آسا در ارتفاعات و در مناطق گرمسیری خواهیم بود؛ که بارش‌های سیل‌آسای مداوم در مناطق مرطوب را در پی خواهد داشت و این مناطق را در برابر وقوع حوادثی چون سیل و شدت آن‌، آسیب‌پذیرتر می‌کند.»

او افزود: «همین حالا نیز مستندات محکمی در دست است که نشان دهد این تغییرات در حال وقوع‌اند. در برخی مناطق خشک نیز، خشکسالی‌ها شدیدتر و طولانی‌تر خواهد شد. از تبعات ثانویه این خشکسالی‌ها، احتمال آتش‌سوزی بیشتر جنگل‌ها و مراتع خواهد بود. آتش‌سوزی‌هایی که همین حالا نیز شاهد آن‌هاییم.»

رالف تومی، متخصص دیگر در زمینه پژوهش‌های اقلیمی، گفت: «قاعده جهان خشک‌تر،  بر این قرار  است که آب بیشتری بخار خواهد شد؛ که این به‌معنای تشدید خشکسالی‌هاست. همچنین مقادیر زیاد آب در جو، میزان حجم باران را هنگام بارش آن افزایش خواهد داد.»

نقاط قربانی «چرخه آب» در کجای نقشه جهان‌ قرار گرفته‌اند؟

 بر اساس گزارش هیات بین‌دولتی تغییر اقلیم، تغییرات در «چرخه آب» در جای‌جای جهان محسوس خواهد بود. از ایالات متحده گرفته که در غرب و جنوب درگیر خشکسالی است تا هند، جایی که باران‌های موسمی، متغیرتر از پیش خواهد شد. در یک سو، مناطق جنوب صحرای بزرگ آفریقا، با خشکسالی بیشتر دست‌ و پنجه نرم خواهد کرد و در سوی دیگر، سیل و خشکسالی، دامنگیر چین و اروپا می‌شود.

ایلان کلمن، از متخصصان حوزه بلایای طبیعی، می‌گوید « تغییرات اقلیمی به خشکی مناطق خشک و رطوبت مناطق مرطوب دامن می‌زند؛ در مناطق خشک، همچون مناطق حوزه دریای مدیترانه و جنوب آفریقا، رطوبت خاک کم و بازه‌های خشکسالی طولانی‌تر می‌شود. همچنین تنوع و تغییر بیشتری در الگوی بارش‌های فصلی نمودار خواهد شد، شمار روزهای بارش کمتر، اما شدت بارش بیشتر خواهد شد.»

باران‌های موسمی، مایه نگرانی اقلیمی

 در گزارش آی‌پی‌سی‌سی، نگرانی‌هایی درباره بارش‌های موسمی در جنوب آسیا ابراز شده است؛ البته این گزارش درباره تاثیرات احتمالی تغییرات اقلیمی بر بارش‌های موسمی، محتاطانه عمل کرده است. بر اساس برخی پژوهش‌ها، با گرمایش بیشتر زمین، بارش‌های موسمی تشدید می‌یابند و بنا بر بعضی تحقیقات، کاهش می‌یابند. گزارش‌ها حاکی از آن است که تنوع و تغییر در روند بارش‌های موسمی، احتمالا در آینده افزایش می‌یابد. رالف تومی می‌گوید: «از سویی، می‌دانیم که الگوی فعلی وزش بادهای موسمی، باران بیشتر به همراه می‌آورد، اما ممکن است شدت وزش این بادها کمتر شود، پس تاثیر قطعی بر باران‌های موسمی، نامشخص است.» اندی ترنر، پژوهشگر در زمینه باران‌های موسمی و از پژوهشگران اصلی این گزارش، می‌گوید که بارش‌های موسمی، به‌ویژه  در جنوب، شرق و جنوب شرق آسیا و همچنین منطقه مرکزی «ساحل» در آفریقا، تا پایان قرن بیست‌ویکم افزایش پیدا خواهد کرد.

تغییر در «چرخه آب» یخچال‌ها را ذوب می‌کند

 صدها میلیون انسان، برای تهیه آب و غذایشان، به یخچال‌های طبیعی وابسته‌اند. یخچال‌ها، در زمره سامانه‌های آبی‌اند که به‌شدت از بحران اقلیمی تاثیر خواهند پذیرفت. راجر بریث‌ویت، پژوهشگر در این زمینه، می‌گوید که اندازه‌گیری یخچال‌های طبیعی در بسیاری از نقاط جهان نشان می‌دهد که تعادل توده‌ای بسیاری از آن‌ها، با همین دمای فعلی جهان هم، بر هم خورده است. او تاکید کرد که معاهده اقلیمی پاریس، یخچال‌ها را از ذوب شدن مصون نگه نمی‌دارد؛ بر اساس این معاهده، افزایش دمای کره زمین باید تا پایان قرن بیست‌ویکم، به ۵/۱ درجه بیشتر و یا در نهایت ۲ درجه بالاتر، محدود شود.

مایکل مردیث، از محققان اصلی این گزارش، گفت که کاهش یخچال‌های طبیعی در جهان از حدود سی سال پیش به این سو، طی دو هزاره اخیر، بی‌سابقه بوده است و این امر، نشانه بارزی از تاثیر گرمایش جهانی است. به‌گفته مردیث، با آب شدن یخچال‌های کوهستانی، میزان آب شیرین برای نوشیدن و آبیاری محصول کاهش خواهد یافت، احتمال روانه شدن سیل، بهمن و رانش زمین، در مناطق تحت‌تاثیر بیشتر خواهد شد و جان افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند نیز به خطر خواهد افتاد. کاهش منابع آب شیرین، خشکسالی طبیعی را افزایش می‌دهد و حیات  افرادی، مانند اهالی هیمالیا،  که در «پایین‌دست» یخچال‌های کوهستانی زندگی می‌کنند و برای  تامین آب و غذا بدان‌ها وابسته‌اند را تهدید می‌کند.

تاریکی امروز، چراغ راه فردا

 جاناتان فار، تحلیلگر تغییرات اقلیمی در موسسه خیریه «واتر اِید»، تاکید می‌کند که «تغییر در سامانه‌های آبی، همین حالا نیز، زندگی میلیون‌ها تن در سراسر جهان را دستخوش ویرانی کرده است؛ فقر را تشدید و در جوامع، اختلال ایجاد کرده است؛ این‌دست تغییرات، زندگی روزمره را برای آسیب‌پذیرترین اقشار، به جدالی هر روزه مبدل کرده است.»

دیدار دولت‌ها برای کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد، موسوم به «سی‌او‌پی۲۶» تا کمتر از سه ماه دیگر در گلاسکوی اسکاتلند، برگزار می‌شود. همزمان، متخصصان اقلیمی هشدار داده‌اند که مباحثی فراتر از کاهش گازهای گلخانه‌ای باید در این دیدار مطرح شود. مسائلی چون تامین کمک مالی برای ملل فقیر، تا بتوانند خود را با تبعات تغییرات اقلیمی، که در حال حاضر نیز در جریان است، همگام کنند.