پژوهشی جدید در دانشگاه بردفورد بریتانیا به اسراف مواد غذایی در جهان و راه‌های جلوگیری از این مساله پرداخته، که در قالب مقاله‌ای در وب‌سایت «کانورسیشن» منتشر شده است.

همه‌گیری کوویدـ۱۹ آسیب‌پذیری زنجیره تامین غذای جهانی را عریان کرده است. بسیاری از سوپرمارکت‌ها و رستوران‌ها در سراسر دنیا، با کمبود مواد غذایی مواجه‌اند. بر اساس گزارش «سازمان استاندارد غذایی» بریتانیا، در بحبوحه شیوع کرونا، میلیون‌ها تن در این کشور برای تهیه غذا به تنگنای شدید افتاده‌اند. اما نکته این است که کمبود مواد غذایی از مدت‌ها پیش از پیدایش کوویدـ۱۹ هم مساله شایعی بود.

با وجود مساله کمبود غذا در جهان، سالانه یک‌سوم مواد غذایی تولیدی جهان به هدر می‌رود یا پیش از مصرف، خراب می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کشورهای ثروتمند به‌اندازه‌ای که در منطقه جنوب صحرای بزرگ آفریقا محصول کشت می‌‌شود، مواد غذایی دور می‌ریزند.

مواد غذایی در این فرایند هدررفت، یا راهی مراکز دفن زباله می‌شوند و یا می‌پوسند. خود این روند، گازهای گلخانه‌ای آزاد می‌کند. اگر این میزان گازهای گلخانه‌ای را کنار انرژی مصرفی برای کشت محصول، تولید، حمل‌ونقل و نحوه نگهداری مواد غذایی بگذاریم، در این روند، سه میلیارد تن دی‌اکسید کربن آزاد می‌شود. برای درک بهتر مساله، این‌طور نگاه کنید که اگر «هدر‌رفت مواد غذایی» کشوری روی نقشه جهان بود، بعد از ایالات متحده آمریکا و چین، سومین کشور منتشر‌کننده گازهای گلخانه‌ای در جهان محسوب می‌شد.

اما خبر خوب این است که بسیاری روش‌ها، فناوری و سیاست‌ها دست در دست هم می‌تواند اسراف مواد غذایی را در هر مرحله از فرایند تولید تا مصرف، کاهش دهد.

چرا غذا هدر می‌شود؟

سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد کمبود امکانات زیربنایی و دانش محدود درباره نحوه نگهداری و آماده‌سازی مواد غذایی، در کنار شرایط نامطلوب اقلیمی را دلیل دور‌ریز گسترده محصولات غذایی در کشورهای کم‌درآمد جهان می‌داند.

در کشورهای ثروتمند نیز توجه به ظاهر و بسته‌بندی مواد غذایی و درج تاریخ انقضای سلیقه‌ای روی محصولات غذایی می‌تواند آن‌ها را به‌راحتی روانه سطل زباله کند. محصولاتی که خطی به آن‌ها افتاده است، صیفی‌جاتی که خیلی رسیده‎‌اند، زیادی بزرگ یا کوچک‌اند یا به‌طور کلی ظاهری نامعمول دارند ممکن است به‌راحتی دور ریخته شوند.

این در حالی است که افزایش جمعیت جهان فشار زیادی بر بخش تولید مواد غذایی جهان تحمیل خواهد کرد. نباید فراموش کرد که صنایع غذایی باید تا سال ۲۰۵۰، دست‌کم دوسوم گسترش پیدا کنند تا جوابگوی تغذیه مناسب همه در سراسر جهان باشند.

به‌رغم نیاز مبرم به منابع بیشتر غذایی، هم‌اکنون دورریز غذا در بالاترین میزان قرار دارد و اقدام برای جلوگیری از کمبود محصولات غذایی، ضروری به نظر می‌رسد.

چگونه می‌شود از اسراف غذا جلوگیری کرد؟ 

کلید مقابله با مشکل هدر‌رفت مواد غذایی، به‌کارگیری سفت‌و‌سخت رویکرد «از مزرعه تا سفره» است تا هم از اسراف غذا جلوگیری شود و هم امنیت غذایی آیندگان تضمین شود. در ادامه، چند راه برای کاهش اسراف مواد غذایی می‌آید.

۱) پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی و کشاورزی دقیق

در کشورهای کم‌درآمد، همکاری با افرادی که محصولات غذایی کشت و تولید می‌کند، در کنار سرمایه‌گذاری بیشتر در استفاده از فناوری و به‌طور کلی، امکانات زیربنایی می‌تواند هدررفت محصولات در مراحل اولیه زنجیره تامین مواد غذایی را به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش دهد.

این مساله حائز اهمیت است، چرا که امراض و آفت‌های گیاهان در کنار روش‌های نامناسب برداشت محصول می‌تواند عاملی مهم در گستردگی دورریز محصولات در مراحل نخستین زنجیره تامین مواد غذایی به شمار رود.

پژوهش حاضر نشان می‌دهد که پهپادها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، می‌توانند کشاورزان را به منابع بیشتری مجهز کنند و به کاهش استفاده بیش‌ازحد از آفت‌کش‌ها در تولید محصولات نیز کمک کنند. این مساله مهمی است، چرا که آفت‌کش‌ها می‌توانند بر زیست‌بوم‌ها تاثیر سوء داشته باشند، می‌توانند آب و چمن را آلوده کنند و حاصلخیزی خاک را کاهش دهند؛ تمام این عوامل در از دست رفتن محصول و اسراف مواد غذایی موثر است. اقدام‌هایی از این‌ دست تولید محصول بیشتر و کاهش هزینه‌های عملیاتی تاثیر مثبت داشته باشد و علاوه بر این، سلامت دام‌ها را هم بهبود بخشد؛ و در نگاه کلی، برای محیط‌ زیست بهتر است.

۲) جیب مشتری را هدف بگیرید

قسمت اعظم مشکل هدر‌رفت غذا به‌دلیل نوع نگاه به خرید مواد خوراکی است و طرز تفکر درباره آنچه اسراف محسوب می‌شود باید تغییر کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بهترین راه برای مقابله با دورریز مواد غذایی، برجسته کردن میزان صرفه‌جویی مالی احتمالی از راه کاهش هزینه خرید مواد غذایی است. مشتری‌ها هنگام خرید موارد دیگری همچون «ایجاد حس خوب»، ارزش‌های اخلاقی و انجام کاری به‌نفع محیط‌ زیست را نیز لحاظ می‌کنند.

نتایج پژوهشی جدید در مورد برخی خانوارها در لندن، پایتخت بریتانیا، و اونتاریو در کانادا نشان می‌دهد که نتیجه رویکرد «کاهش اسراف غذا، صرفه‌جویی در پول» به شرکت‌کنندگان کمک کرد هدررفت مواد غذایی را تا ۳۰ درصد کاهش دهند. شرکت‌کنندگان در این پژوهش اطلاعات محلی در مورد هدررفت مواد غذایی و هزینه‌ها دریافت کرده بودند. این افراد همچنین نکاتی درباره برنامه‌ریزی غذایی، خرید کارآمد، نحوه نگهداری و آماده‌سازی مواد غذایی و آشپزی با غذاهای شب‌مانده یاد گرفته بودند.

بهره‌گیری از فناوری‌های جدید نیز می‎‌تواند با ایجاد تغییر رفتار برای کسب سود بیشتر، به کسب‌وکارهای «آشپزخانه‌ای» در کاهش اسراف مواد غذایی کمک کند. به‌عنوان مثال، نرم‌افزاری به‌نام «وینو» با توجه به رابطه میان هدررفت غذا و فروش، هزینه غذای دور‌ریز  را محاسبه می‌کند. بهره‌گیری از سامانه‌های هوش مصنوعی شرکت فروش مبلمان و لوازم خانگی آیکیا را قادر ساخت تا اسراف مواد غذایی را در سال ۲۰۲۰، تا ۵۰ درصد کاهش دهد و ۱/۲ میلیون وعده غذا را از روانه شدن به سطل زباله نجات دهد.

۳) رویکرد‌های «مدور» و بازآفرینی

رویکرد خلاقانه‌تر به مقوله هدررفت مواد غذایی از طریق «سامانه غذایی مدور» ممکن می‌شود. این سامانه از دورریز غذا جلوگیری می‌کند. برای مثال، پسماند غذا می‌تواند به انرژی تجدیدپذیر تبدیل شود. همچنین، از پسماند مواد غذایی می‌توان برای انسان، خوراک تولید کرد؛ مانند تفاله دانه‌های سویا که در تولید پنیر سویا، موسوم به توفو، استفاده می‌شود. برای غذای حیوانات نیز می‌توان از همین راه بهره جست.

۴) تغییر رویکرد فردی

ممکن است احساس کنید که به‌عنوان مشتری کنترل چندانی روی هدر‌رفت مواد غذایی ندارید. اما شما هم می‌توانید اقدام‌هایی برای جلوگیری از اسراف مواد خوراکی انجام دهید.

می‌توانید از کسب‌وکارها و رستوران‌هایی که از محصولات غذایی هدررفته در پخت غذاهایشان استفاده می‌کنند، حمایت کنید؛ یا می‌توانید برنامه غذایی‌تان را متناسب با تاریخ انقضای محصولاتی که خریده‌اید، بچینید. اگر صیفی‌جات کمی پلاسیده شده یا تغییر رنگ داده است، آن‌ها را دور نریزید و فقط محصولاتی  را بخرید که به آن‌ها نیاز دارید، به‌ویژه در مناسبت‌های خاص که غذاها معمولا حیف‌و‌میل می‌شود.

همچنین می‌توانید با نحوه انتخاب میوه و صیفی‌جات به سوپرمارکت‌ها نشان دهید که میوه‌ها و سبزیجات «کج‌وکوله» به‌اندازه صیفی‌جات «معمولی» خوب‌اند.

در نهایت، یک راه به‌تنهایی از هدررفت مواد غذایی جلوگیری نخواهد کرد. اما رویکردی جمعی می‌تواند ما را به تغییری که لازم است اتفاق بیفتد، نزدیک کند.