روز جهانی حیات‌وحش شاید فرصتی باشد برای نگاهی دوباره به یک سالی که گذشت و جلب توجه جهانیان به آنچه امروز طبیعت از سر می‌گذراند.

در این‌باره، نتایج گزارشی که چندی پیش منتشر شد دلهره‌آور بود: بیش از ۶۰ درصد جمعیت گونه‌های مهره‌دار (شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها) بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ نابود شده‌اند. پژوهش‌گرها مصرف‌گرایی را دلیل اصلی چنین کاهش چشمگیری اعلام کردند. در گزارش صندوق جهانی طبیعت آمده است: «تنوع‌زیستی زمین با همان شتابی که در انقراض‌های بزرگ وجود داشت، رو به نابودی است.» در تهیه این گزارش،  ۵۹ دانشمند از سراسر جهان شرکت داشتند که بسیاری از آن‌ها روند فعلی را ششمین انقراض بزرگ لقب داده‌اند.

پیش از آن نیز هیات بین‌دولتی تنوع‌زیستی و خدمات اکوسیستم‌ها*، نتایج بررسی‌های ۶۰۰ دانشمند از سراسر جهان را منتشر کرد که داوطلبانه ۱۰هزار مقاله علمی با محوریت شرایط امروز و پیش‌بینی آینده طبیعت را ارزیابی کردند. نتایج این ارزیابی‌ها، که به‌صورت منطقه‌ای انجام شده، نیز ترسناک است: تا سال ۲۱۰۰، بیش از ۵۰ درصد پرندگان و پستانداران آفریقا از بین خواهد رفت. آفریقا به دلیل از دست دادن گیاهان و کاهش تولید ۲۰ تا ۳۰ درصدی دریاچه‌هایش با شرایط بسیار وخیمی روبه‌رو خواهد بود.

بر اساس این گزارش، قاره آمریکا نیز در مقایسه با قرن پانزدهم‌‌ــ آغاز سکونت اروپایی‌ها در این قاره‌ــ ۳۱ درصد حیات‌وحش خود را از دست می‌دهد. ۹۰ درصد مرجان‌های منطقه آسیا‌ و اقیانوسیه، که ایران هم جزو آن است، تا سال ۲۰۵۰ به‌شدت آسیب می‌بینند. کاهش فقر و رشد اقتصادی و صنعتی، به‌ویژه در منطقه آسیا‌ و اقیانوسیه، افزایش چشمگیری داشته است و همچنان ادامه خواهد داشت، اما در نهایت این روند به تخریب زمین و متعاقب آن به تهدید سلامتی و رفاه انسان می‌انجامد. ماهیگیری یکی از مهم‌ترین روش‌های معاش مردم این منطقه است و ۹۰ درصد آبزی‌پروری کل جهان در این محدوده انجام می‌شود. همچنین  ۲۸ درصد گونه‌های آبزی و نیمه‌آبزی این منطقه به اکوسیستم‌های آب شیرین وابسته‌اند. با این حال ۳۷ درصد این گونه‌ها به دلیل برداشت بیش از حد، آلودگی‌ها، توسعه زیرساخت‌ها و نیز حضور گونه‌های غیربومی در معرض تهدیدند.

رابرت واتسون، یکی از مدیران ارشد هیات بین‌دولتی تنوع‌زیستی، گفته است: «اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، روند افزایش نابودی طبیعت بیشتر خواهد شد و ما آینده و رفاه‌مان را از دست خواهیم داد.»

متاسفانه از دست دادن رفاه و مواجهه با آینده‌ای دشوار ثمره فعالیت تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرانی‌ است که داشته‌های زمین را فدای بهره‌برداری‌های امروز و اهداف سیاسی‌شان می‌کنند.

بر اساس گزارش هیات بین‌دولتی تنوع‌زیستی، سطح مناطق حفاظت‌شده در منطقه آسیا و اقیانوسیه افزایش داشته است. با این حال، مدیریت و حفاظت این عرصه‌ها چندان چشمگیر نبوده است، دقیقا مثل وضعیتی که در ایران وجود دارد.

با وجود همه مصیبت‌ها و تخریب‌های طبیعت، سازمان ملل در ششمین سال متوالی، روز جهانی حیات‌وحش را با موضوع زندگی زیر آب، که یکی از اهداف ۱۷‌گانه توسعه پایدار است، گرامی‌ می‌دارد. شاید از این رهگذر فرصتی پدید آید برای بالا بردن آگاهی عمومی درباره اهمیت تنوع‌ زیستی و زندگی در دریاها برای توسعه و رفاه انسان و نیز برای پایداری طبیعت. تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان شاید بیش از سایر اقشار نیازمند افزایش این آگاهی‌اند. به‌عنوان مثال، صیادهای ایرانی در خلیج‌فارس و دریای عمان در گفت‌وگوها و درخواست‌هایشان از مدیران محلی از ایجاد پارک ملی دریایی سخن گفته‌اند، عرصه‌ای که با حفاظت بیشتر آن، می‌توان امید داشت تولید و تکثیر آبزی‌ها افزایش یابد. اما مسئولان با مجوز دادن به کشتی‌های چینی و بی‌توجهی به سرازیر شدن انواع آلودگی‌های ناشی از فاضلاب و فعالیت‌های نفتی، نابودی ذخایر آبزی‌های این پهنه آبی را تسریع کرده‌اند. هر‌چند از میزان ذخایر آبزی‌های این منطقه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، با این حال پیوسته اخباری منتشر می‌شود که از کاهش میزان صید آبزی‌ها و از جمله نابودی مرجان‌ها حکایت دارد.

از جمعیت آبزی‌های آب‌های داخلی، رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور نیز نمی‌توان اطلاعات مستند و قابل‌اتکایی به دست آورد. خشک شدن بسیاری از رودخانه‌های مهم و تالاب‌های کشور نشان‌دهنده وضعیت نامطلوب این گونه‌هاست: قربانیان خاموش سوء‌مدیریت و آز.

سازمان‌های بین‌المللی، از جمله سازمان ملل، به‌طور کلی و هیات بین‌دولتی تنوع‌ زیستی و خدمات اکوسیستم‌ها به‌طور خاص، تلاش دارند ضمن افزایش آگاهی عمومی در تصمیم‌سازان نیز اثرگذار باشند. اما برگزاری و گرامی‌داشت مناسب‌هایی مثل روز جهانی حیات‌وحش تا چه اندازه می‌تواند در مدیریت کلان کشورها و به‌ویژه ایران ما موثر باشد؟ در مواجهه با این سوال شاید پاسخ‌ها چندان دلگرم‌کننده نباشد و در نهایت به آنچه ۸۰۰ سال پیش سعدی گفت اتکا شود که: «به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل/ که گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم».

*تشکیلاتی مستقل و بین‌المللی است که با حضور نمایندگان رسمی کشورها تشکیل جلسه می‌دهد و تلاش دارد رویکردی علمْ‌محور در ارتباط با تنوع‌زیستی و خدمات اکوسیستم‌ها در سیاست‌گذاری‌ها ترویج کند. هدف از ترویج چنین رویکردی حفاظت از طبیعت، برقراری توسعه پایدار، بهبود زندگی انسان و در عین حال استفاده پایدار از تنوع‌ زیستی است.