اگر ۱۱ اردیبهشت، روز جهانی کارگر را آغاز سال کارگران قلمداد کنیم، سال کارگری گذشته برای جامعه کارگری ایران بسیار سخت و سرشار از مشکلات بود.

در یک سال گذشته کمتر روزی بود که از پس سانسور خبری رسانه‌های رسمی داخل ایران، خبری درباره تجمع و اعتراض کارگران در یک گوشه از ایران منتشر نشده باشد. اما تجمعات کارگری، اتفاقی نبود که مختص به سال گذشته بوده باشد.

آنچه سال گذشته کارگری را در ایران خاص کرد، گستردگی اعتراضات، برخورد خشونت‌آمیز با تجمع‌کنندگان و تداوم اعتراضات بوده است. در این گزارش نگاهی کلی به اعتراضات کارگری سال گذشته در ایران می‌اندازیم.

سالی که نکو بود از بهارش پیدا بود

سال ۱۳۹۷با افزایش سرسام‌آور قیمت دلار در ایران آغاز شد و با خروج آمریکا از برجام، کاهش ارزش برابری واحد پول ایران در مقابل دلار سیر صعودی گرفت. در نتیجه این فعل و انفعالات، از یک سو بخش تولید به دلیل افزایش قیمت تمام شده محصول و کاهش تولید آسیب دید و از طرف دیگر وضع معیشت جامعه، به‌خصوص کارگران که عمدتا از بخش‌های آسیب‌پذیر جامعه هستند بغرنج‌تر از قبل شد.

کاهش تولید، تعطیلی واحدهای تولیدی، کاهش اجباری ساعت کار و در نتیجه عدم پرداخت به موقع دستمزد کارگران را در پی داشت. این فاکتورها و دلایلی دیگر باعث شد کارگران حقوق خود را در تجمعات اعتراضی پیگیری کنند.

با این حال مثل هر سال برخورد با کارگران، از ۱۱ اردیبهشت آغاز شد. در این روز راهپیمایی کارگران اگرچه به‌طور گسترده برگزار شد، اما بازداشت شش نفر از تجمع‌کنندگان در مقابل مجلس از سوی پلیس خاطره خوشی از روز کارگر در ایران باقی نگذاشت.

در فروردین و اردیبهشت سال ۱۳۹۷، تجمع‌های اعتراضی کارگری زیادی در کشور برگزار شد. در ایام نوروز کارگران نیشکر هفت‌تپه چندین در ورودی این شرکت تجمع اعتراضی برگزار کردند. تجمع کارگران این شرکت که از سال ۱۳۹۶ آغاز شده بود، در پاییز و زمستان سال گذشته به یک معضل ملی در ایران بدل شد.

۱۹ فروردین سال گذشته، ۵۵ کارگر اخراجی شرکت تولیدی روغن‎های خوراکی غنچه، مقابل فرمانداری میاندورود تجمع کردند. شرکت کشت و صنعت شمال در روزهای ابتدایی سال گذشته بیش از یک چهارم نیروهایش را اخراج کرد.

دو روز بعد، حدود ۳۰۰ نفر از کارگران بازنشسته کارخانه کیان تایر در اعتراض به عدم پرداخت سنوات‌ خود، مقابل کارخانه تجمع اعتراضی برگزار کردند.

در اوایل اردیبهشت و در آستانه روز جهانی کارگر، تعدادی کارگران فضای سبز شهرداری حمیدیه در اعتراض به عدم دریافت حقوق هشت ماهه دست از کار کشیده و تجمع کردند.

۱۶ اردیبهشت، نزدیک به ۴۰۰ نفر از کارگران شرکت حمل و نقل خلیج فارس، در اعتراض به خصوصی‌سازی و پرداخت نشدن مطالبات مزدی خود از سوی کارفرما مقابل ساختمان خصوصی‌سازی تجمع کردند.

کارگران معترض این شرکت گفتند دست‌کم سه ماه مزد و بیمه معوقه از کارفرما طلبکارند و این مطالبات همزمان با واگذاری شرکت حمل و نقل خلیج فارس به بخش خصوصی در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ ایجاد شده است.

در روزهای پایانی اردیبهشت، حدود ۸۰ تا ۹۰ کارگر شرکت حمل و نقل آبادان با تجمع در مقابل ساختمان اداره کار غرب تهران، به تعدیل خود اعتراض کردند.

مخالفت سازمان تامین اجتماعی با بازنشستگی پیش از موعد، دلیل تجمع اعتراضی کارگران شرکت روغن نباتی قو در هفتم خرداد بود.

گرمای اعتراضات کارگری در تابستان زیر سایه صعود دلار

تابستان ۱۳۹۷ یک چشم مردم ایران به قیمت دلار بود که سراسیمه بالا می‌رفت و چشم دیگرشان به قیمت اجناس در بازار که سر به فلک می‌کشید. در روزهایی که حرف از سلطان سکه بود، کارخانه‌ها یکی پس از دیگری تعطیل می‌شدند و کسانی هم که سرپا مانده بودند در پرداخت دستمزد کارگران دچار مشکل شدند.

فشار اقتصادی نمکی بر زخم کارگرانی پاشید که از یک سال قبل‌‌تر به تضییع حقوق خود معترض شده بودند. طی ماه تیر، تجمع کارگران معترض گروه ملی فولاد اهواز در اعتراض به عدم دریافت مطالبات‌شان ادامه یافت.

۱۳ تیر، جمعی از کارگران اخراجی مجتمع شرکت پتروشیمی شهرستان گچساران در اعتراض به اخراج، اعمال فشار برای ترک محل کار از سوی پیمانکار و عدم پرداخت مطالبات معوقه مقابل فرمانداری این شهرستان تجمع کردند.

۲۰ تیرماه نیز، عده‌ای از کارگران تعدیل شده کارخانه رسا نور در اعتراض به اخراج خود در محوطه این واحد تولیدی تجمع کردند. به گفته کارگران، کارفرما برای کم کردن هزینه‌های کارخانه، ۵۰ کارگر را تعدیل کرد. این در حالی بود که هر یک از کارگران حدود ۱۱ تا ۱۲ ماه مطالبات مزدی پرداخت نشده داشتند.

در شرایطی که خبرگزاری‌ها به نقل از کارشناسان اقتصادی خبر می‌دادند که به دلیل شرایط نابسامان اقتصادی، قدرت خرید کارگران تا ۷۲ درصد کاهش یافته، شرکت فلات قاره جزیره خارک ۵۰۰ هزار تومان از حقوق کارگرانش کاست و کارگران این شرکت در نیمه مرداد در اعتراض به این وضعیت دست از کار کشیده و تجمع اعتراضی برگزار کردند.

اواخر مرداد نیز کارخانه تولی‌پرس قزوین با ۱۵۰ کارگر تعطیل شد و در روزهای بعد کارگران این کارخانه در اعتراض به بیکار شدن تجمع اعتراضی برگزار کردند.

در شهریور، کارگران سهامدار کارخانه ایران پوپلین رشت با تجمع مقابل این واحد صنعتی خواستار روشن شدن وضعیت سهام خود شدند. کارگران بازنشسته ایران پوپلین که تعدادشان ۲۰۰ نفر گزارش شد، مدعی‌ هستند از سهامی که از سال ۱۳۶۷ به کارگران واگذار شده، هیچ سودی به آن‌ها پرداخت نشده و سهامدار عمده در خصوص گزارش سالانه و توزیع سود سهام شفاف عمل نمی‌کند.

خوزستان پایتخت اعتراضات کارگری ایران

در سال ۱۳۹۷ خوزستان مرکز تجمعات کارگری در ایران بود. اگرچه تجمع‌های اعتراضی دو شرکت بزرگ کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه و شرکت ملی فولاد ایران از فصل بهار آغاز شده بود، اما در پاییز به اوج رسید.

از ۱۵ آبان، کارگران شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه هر روز در مقابل فرمانداری و دیگر ساختمان‌های مربوط به نهادهای مسئول تجمع کردند. آن‌ها در شعارهای خود به عدم پرداخت حقوق کارگران اشاره کردند و در پلاکاردهای خود نوشتند: «لطفا به نانوایی‌های شهرستان دستور دهید به کارگران هفت تپه نان قرضی بدهند» چون «کارگر هفت تپه گرسنه است».

شعارهای معترضان روز به روز تندتر شدند و سیاست‌های داخلی و خارجی ایران را هدف گرفتند، از ماجراجویی سیاسی ایران در سوریه تا بی‌توجهی به معیشت مردم.

در جریان تجمع‌ها تعداد زیادی از کارگران بازداشت شدند، از جمله اسماعیل بخشی، نماینده شورای مستقل کارگری در سندیکای کارگران کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه که ۱۵ آبان بازداشت شد.

در پی بازداشت این فعال کارگری، کارگران هفت تپه بار دیگر و این‌بار در اعتراض به بازداشت بخشی و دیگر کارگران تجمع کردند.

در واکنش به این اعتراضات، یک مقام وزارت کار ایران اعلام کرد که این وزارتخانه نمی‌تواند کاری برای آزادی اسماعیل بخشی انجام دهد، چرا که ادامه بازداشت او به ‌دلایل «امنیتی» است.

کارگران شرکت نیشکر هفت‌تپه در تجمعات خود، خواستار بازگرداندن مالکیت این شرکت به دولت‌ و اداره آن به‌صورت شورایی‌اند.

شرکت هفت‌تپه در سال ۱۳۹۴ با پیش‌پرداخت شش میلیارد تومان به دو شرکت خصوصی واگذار شد. کارگران این شرکت می‌گویند مشکلات آن‌ها پس‌از خصوصی‌سازی شدت گرفته است.

این شرکت یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های صنعتی استان خوزستان به شمار می‌رفت و تا دهه ۹۰ زیرمجموعه دولت بود.

آزادی اسماعیل بخشی در ۲۱ آذر پایان ماجرا نبود. او که پس از آزادی دیگر بازداشت‌شدگان، همراه با سپیده قلیان، روزنامه‌نگار همچنان در بند بود، پس از آزادی درباره شکنجه خود به دست نیروهای امنیتی پرده برداشت.

اسماعیل بخشی روز ۱۴ دی با انتشار یادداشتی در صفحه‌ شخصی اینستاگرامش، ضمن تایید شکنجه‌اش در زندان، سید محمود علوی وزیر اطلاعات ایران را به مناظره‌ای در یک برنامه‌ تلویزیونی در مورد شکنجه زندانیان در زندان‌ها دعوت کرد.

اما نکته جالب این بود که پس از افشاگری اسماعیل بخشی، هیاتی متشکل از مدیران اداره اطلاعات استان خوزستان که خود متهم به شکنجه اسماعیل بخشی بودند، مسئول بررسی ادعای او شدند که در نهایت ادعای او را رد کردند و دادستان کل کشور مدعی شد که او «‌با اهداف سیاسی و با انگیزه‌های خاص خودش دنبال این قضیه بوده است».

در دی سال گذشته، در پی انتشار فیلمی به نام «طراحی سوخته» از تلویزیون جمهوری اسلامی، اسماعیل بخشی برای بار دوم بازداشت شد.

در این فیلم که به نظر می‌‌‌‌‌رسید از سوی نهادهای امنیتی تهیه شده، بخش‌های گزینش‌شده‌ای از صحبت‌های اسماعیل بخشی در هنگام بازداشت نخست او منتشر شد. او در این صحبت‌ها، که فعالان کارگری و حقوق بشری آن را «اعتراف‌های اجباری» خواندند، علیه خود و برخی دیگر از فعالان سیاسی-کارگری در داخل و خارج از کشور اظهاراتی را بیان کرد.

اما اعتراضات کارگری در خوزستان به شرکت هفت تپه محدود نماند. در سال گذشته، کارگران گروه ملی صنعتی ایران (واحد اهواز) بارها در اعتراض به مشکلات خود، تجمع کردند.

تجمعات اعتراضی کارگران شرکت ملی فولاد اهواز اگرچه از ابتدای سال آغاز شده بود، اما طی ماه‌های آبان و آذر گسترش یافت.  

در ۲۲ آبان، کارگران شاغل در گروه ملی فولاد ایران در پنجمین روز از اعتراض صنفی خود و در انتقاد به بی‌توجهی مدیران کارخانه به مطالبات صنفی‌شان به نشانه اعتراض خیابان منتهی به ساختمان استانداری خوزستان راهپیمایی کردند.

گروه صنعتی ملی فولاد ایران از بزرگترین مجتمع‌های فولاد در ایران و از مجموعه شرکت‌هایی بود که در جریان خصوصی‌سازی اموال دولتی به دست مالک خصوصی افتاد. این مالک خصوصی مه‌آفرید خسروی بود که مدتی پس از واگذاری این شرکت به دلیل فساد مالی به زندان افتاد و سپس به اعدام محکوم شد.

پس از اعدام او، این شرکت در دوره‌های زمانی تحت مالکیت‌های گوناگون قرار گرفت. سرانجام مالکیت این گروه صنعتی برای دومین بار در اردیبهشت به بانک ملی ایران که یک بانک دولتی بود، سپرده شد. اما این بانک از پس اداره این شرکت بر نیامده و قادر به پرداخت دستمزدها و ادامه تولید نشد.

با بی‌توجهی مسئولان دولتی به مطالبات کارگران، تجمع کارگران شرکت فولاد اهواز ادامه یافت و بر شمار تجمع‌کنندگان افزوده شد. کارگران معترض به تضییع حقوق خود پس از تجمع در مقابل استانداری خوزستان، ۱۲ آذر مقابل دفتر نماینده رهبر جمهوری اسلامی در خوزستان تجمع کردند.

با ادامه تجمع کارگران برای سی و ششمین روز، تعدادی از کارگران معترض بازداشت شدند.

برخورد قهری حاکمیت با معترضان تجمعات کارگران که تا پخش اعترافات اجباری و شکنجه بالا گرفت، بار دیگر نشان داد که حکومت همچنان با آشوبگر خواندن کارگرانی که به دنبال حقوق اولیه خود هستند بیشتر در پی پاک کردن صورت مساله است.

رییس کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور برخلاف این رویکرد معتقد است که حکومت به جای آشوبگر خواندن کارگران معترض، باید صدایشان را بشنود.

اولیاء علی‌بیگی می‌گوید: «وقتی صدای کارگر شنیده نمی‌شود، وقتی به خواسته‌های کارگر توجه نمی‌شود، کارگر چاره‌ای جز «اعتراض» ندارد؛ بنابراین باید مسئولان و آن‌هایی که کارگران را «اغتشاشگر» می‌نامند، به این مساله توجه کنند که چرا کارگر ناچار می‌شود به «اعتراض» و «خیابان» متوسل شود.»

زمستان و ناامیدی کارگران

با ادامه برخوردهای قهری با کارگران معترض شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه و شرکت ملی فولاد ایران در زمستان سال گذشته، موجی از ناامیدی و بی‌پناهی در بین کارگران شکل گرفت. با این حال، اعتراضات کارگری در ایران فروکش نکرد.

دوم دی، کارگران کارخانه «بلبرینگ‌سازی تبریز» در اعتراض به پرداخت نشدن چهار ماه معوقات مزدی خود دست از کار کشیده و در محوطه کارخانه تجمع کردند.

در دی و بهمن سال گذشته، کارگران پروژه ساخت قطار شهری اهواز با برگزاری تجمعات متعدد به تعویق در پرداخت طلب ۱۸ ماهه‌شان اعتراض کردند.

چهارم اسفند، کارگران کارخانه روغن نباتی گلنار در اعتراض به وضعیت نامعلوم شغلی و بلاتکلیفی در دریافت مطالبات معوقه خود مقابل ساختمان استانداری کرمان تجمع کردند.

فعالیت تولیدی واحد روغن نباتی گلناز تقریبا اوایل شهریور ۱۳۹۵متوقف شده و از آن زمان تاکنون تعداد بیش از هزار و ۲۰۰ کارگر شاغل در آن بدون دریافت معوقات مزدی بیکار شده‌اند. آن‌ها به وضعیت نامعلوم شغلی و بلاتکلیفی در دریافت مطالبات معوقه خود اعتراض کردند.

در اواخر اسفند سال گذشته، کارگران سد بالاخانلو در اعتراض به عدم دریافت شش ماهه حقوق در مقابل استانداری قزوین تجمع کردند.

از ۱۱ اسفند نیز کارگران خطوط ابنیه فنی در نواحی ریلی هرمزگان، لرستان، زاگرس، مشهد، اندیمشک و آذربایجان با برگزاری تجمع در محل کار خود، به تعویق سه ماهه در پرداخت حقوق‌شان معترض شدند.

تعداد تجمعات اعتراضی در سال ۱۳۹۷ بسیار بیش از آن است که بتوان در یک گزارش گنجاند. همچنان که در چهل روزی که از سال جدید گذشته نیز کارگران معترض، برگزاری تجمع را آخرین راهکار خود برای پیگیری مطالبات خود می‌دانند.

با تشدید بحران اقتصادی در ایران، متاثر از تحریم‌ها سال سختی برای جامعه کارگری ایران پیش‌بینی می‌شود. چون از یک طرف با افزایش هزینه‌ها مشکلات معیشتی کارگران تشدید خواهد شد و از طرف دیگر تحریم کالاهای مورد نیاز برای فعالیت واحدهای تولیدی، سنگ بزرگی در راه تولید خواهد بود.

در هر حال کارگران در ایران این روزها با بحران‌های متعددی روبه‌رو هستند؛ از تعطیلی واحدهای تولیدی و بیکار شدن کارگران گرفته تا تاخیرهای چند ماهه در پرداخت دستمزد. این وضعیت باعث شده که کارگرانی که مشغول کار هستند هم مشکلات زیادی داشته باشند. مشکلاتی که آن‌ها را به تجمعات صنفی می‌کشاند، تجمعاتی که جزو حقوق اولیه جامعه کارگری است که به نظر نمی‌رسد حاکمیت میل چندانی در به رسمیت شناختن آن داشته باشد.