جنجال بر سر استفاده از داروی فاوی‌پیراویر (Favipiravir)، که با نام تجاری آویگان در ژاپن تولید و عرضه می‌شود، بالا گرفته است. در یک سوی این جنجال، دکتر محمدرضا هاشمیان، متخصص شناخته‌شده مراقبت‌های ویژه و جمعی از پزشکان متخصص ایستاده‌اند که به استناد تجربه‌های داخلی و پژوهشی در چین، مدعی‌اند این دارو در درمان کرونا اثربخش است و در سوی دیگر، وزارت بهداشت که می‌گوید دارو مجوز سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) را ندارد و اثربخشی‌اش اثبات نشده است. اما واقعیت ماجرای این داروی جنجالی چیست؟

نام فاوی‌پیراویر نخستین بار در ۱۸ مارس (۲۸ اسفند‌ماه ۹۸) سر زبان‌ها افتاد و خبرگزاری‌ها به نقل از مقام‌های چینی گزارش کردند که این دارو در درمان کووید‌ـ‌۱۹ موثر بوده است. به گفته مقام‌های چینی، این دارو در یک کارآزمایی بالینی در ووهان و شنژن بر ۳۴۰ بیمار آزموده شده و اثر‌بخشی مناسبی داشته است. آن‌ها گفتند میانگین منفی شدن آزمایش بیمارانی که این دارو را مصرف کردند ۴ روز و در کسانی که دارو را مصرف نکرده‌ بودند، این بازه زمانی ۱۱ روز بود. همچنین گزارش شد حدود ۹۱ درصد از بیمارانی که این دارو را دریافت کرده بودند، سی‌تی اسکن ریه آن‌ها علائم بهبود را نشان می‌داد، اما بیمارانی که از این دارو استفاده نکرده بوند، تنها در سی‌تی‌اسکن ۶۲ درصدشان نشانه‌های بهبود ریه دیده می‌شد.

از آن‌ زمان، خبر چندانی از این دارو در ایران نبود تا روز ۱۲ فروردین که هاشمیان در چند ویدیوی اینستاگرامی، به ممانعت از توزیع و ممنوعیت این دارو از سوی وزارت بهداشت اعتراض کرد و گفت وزارت بهداشت دارو را نمی‌دهد و حتی در تماس تلفنی به او گفته‌اند که چرا دارو را تجویز می‌کنی؟ هاشمیان در پیام صوتی دیگری گفت که مستندات درمان با این دارو در اختیار همکارانش است و رکورد بهبود ۲۷ بیمار از ۳۰ بیمار دریافت‌کننده دارو در بیمارستان مسیح دانشوری ثبت شده است.

ادعاهای بی‌سند

ماجرا با ورود دکتر علیرضا زالی، رییس دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی و فرمانده ستاد مبارزه با کرونا در شهر تهران، جالب‌تر شد. قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت، بعد از مدت‌ها غیبت، در پاسخ به این سخنان، در نامه‌ای به زالی نوشت که استفاده از این دارو فقط در قالب آزمایش‌های بالینی ممکن است و هاشمیان را به رعایت نکردن اخلاق پزشکی و تشویش اذهان عمومی متهم کرد و گفت هاشمیان این دارو را درمان قطعی کرونا اعلام کرده است.

اما هاشمیان در ۱۵ فروردین، در مصاحبه با یورونیوز، گفت او هرگز اعلام نکرده این دارو درمان قطعی کروناست و این مساله کذب محض است، موضوعی که بررسی فایل‌های صوتی منتسب به او نیز آن‌ را تایید می‌کند و این پزشک شناخته‌شده در مورد درمان قطعی کرونا چنین ادعایی نکرده است. او همچنین ادعای دکتر مصطفی قانعی‌، رییس کمیته علمی ستاد مبارزه با کرونا، مبنی بر تحویل این دارو در روز ۱۲ فروردین را رد کرد. منظور هاشمیان اظهار‌نظر قانعی‌ در یک فایل صوتی منتسب به اوست که می‌گوید دارو به برخی بیمارستان‌ها تحویل داده شده است.

این سخن در حالی است که معاونت درمان وزارت بهداشت، این دارو را در مرحله «کارآزمایی بالینی» در کشور دانسته حتی «انجام هرگونه مصاحبه و ارائه هر نوع گزارش به عنوان تایید و یا رد اثربخشی این دارو» را تخلف دانسته است.

کیانوش جهان‌پور، سخنگوی وزارت بهداشت نیز روز جمعه در گفت‌وگوی ویدئویی با خبرنگاران درباره داروی فاوی‌پیراویر گفت: «چیزی که از سوی هیچ نهادی در هیچ کشوری تایید نشده، چطور بدون مستندات علمی می‌تواند قابل تایید باشد. اگر کسی قصد تولید یا واردات دارد باید بداند تجویز و توزیع آن منوط به تایید کمیته درمان در وزارت بهداشت و مهر صحت سازمان غذا و دارو در زمینه اثربخشی آن است. در غیر این صورت تولید و واردات آن امکان پذیر نیست.»

آزمایش جهانی فاوی‌پیراویر

هاشمیان همچنین در یک پست اینستاگرامی دیگر، مخالفان به‌قول خودش پشت‌میز‌نشین وزارت بهداشت را به مناظره دعوت کرد. استناد او به مقاله‌ای بود که بر مبنای نتایج همان کارآزمایی بالینی چینی‌ها نوشته و در نشریه الزویر منتشر شده بود، مقاله‌ای که حالا در صفحه مربوط آن نوشته شده است به درخواست نویسندگان یا سردبیر برداشته شده و این مساله را پیچیده‌تر کرده است.

با این همه، بررسی‌های بالینی متعددی درباره این دارو در جهان در حال انجام است، برای مثال در ژاپن، فاز سوم آزمایش‌های بالینی این دارو آغاز شده است.  پیش از آن هم، یک بررسی بالینی دیگر در ایتالیا روی فاوی‌پیراویر آغاز شده است. همچنین در آمریکا، فشار مقام‌های رسمی روی اداره غذای و داروی فدرال برای تایید این دارو، که قانون‌گذاران ژاپنی آن را تایید کرده‌اند اما در آمریکا مجوز ندارد، افزایش یافته است.

علاوه بر همه این‌ها، شواهدی در دست است که نشان می‌دهد وزارت بهداشت به دلایلی غیر‌تخصصی مصرف این دارو را فعلا متوقف کرده است و این توقف همیشگی نخواهد بود و در پشت پرده خبرهایی است.

یک بام و دو هوای FDA

نخستین مورد از این شواهد، خبری است که در بخش انگلیسی خبرگزاری تسنیم در اول فروردین منتشر شد و در آن، ضمن پرداختن به گفت‌وگوی تلفنی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن، به پیشنهاد ژاپن برای اهدای این دارو اشاره شده است.

این همان ۳۰۰۰ قرصی است که هیچ‌جا به آن‌ اشاره نمی‌شود و شایعه‌ها حکایت از آن دارد که با مساعدت علی‌اکبر ولایتی، رییس بیمارستان مسیح دانشوری، وارد ایران شده و حداقل بخشی از آن برای درمان مقام‌های مسئول مبتلا به کووید‌ـ‌۱۹ استفاده شده است. این داروهای اهدایی ژاپن در هر صورت سرنوشت مبهمی دارند و در فایل صوتی مصطفی قانعی هم فقط صحبت از ۱۵ هزار داروی فاوی‌پیراویر است که از شرکت چینی «هایسان» خریده‌اند و از داروهای ژاپنی صحبتی نمی‌شود.

از سوی دیگر، کیانوش جهان‌پور، سخنگوی وزارت بهداشت، می‌گوید این دارو مجوز سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) را ندارد. این در حالی است که هیدروکسی کلروکین، داروی دیگری که از روز‌های ابتدایی اعلام شیوع کرونا در ایران در پروتکل درمانی قرار دارد هم تاییدیه اداره غذا و داروی ایالات متحده آمریکا را نداشت و همین چند روز پیش، این اداره مجوز استفاده گسترده از این دارو را صرفا برای درمان کووید‌ـ‌۱۹ صادر کرده است.

علاوه بر این، در فهرست داروهای مجاز کشور نام‌های فراوانی وجود دارد که مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا را ندارند و همین چندی پیش، دکتر جلال نایلی، معاون اقتصادی و همکاری‌های دوجانبه وزارت بهداشت در امور بین‌الملل، برای پایان دادن به آنچه قلدر‌مابی و انگیزه اقتصادی سازمان غذا و داروی آمریکا در امتناع از تایید داروهای آسیایی خواند، پیشنهاد تاسیس یک سازمان غذا و داروی آسیایی را مطرح کرده بود.

تولید داروی تایید‌نشده

با وجود این، خبرگزاری فارس روز ۱۳ فروردین در مطلبی به نقل از غلامحسین مهرعلیان، مدیر‌کل داروی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، از آمادگی برای واردات مواد اولیه تولید داروی فاوی‌پیراویر خبر داده است. مهرعلیان همچنین گفته است: «با توجه به سیگنال‌های مثبتی که از این دارو دیده شده است، با پیگیری  سازمان غذا و دارو و همکاری بخش خصوصی از هفته سوم اسفند، مواد اولیه ساخت داروی فاوی‌پیراویر را از منابع معتبر جهانی تهیه و در داخل کشور فرموله کرده‌ایم و یک شرکت داروسازی هم تعداد محدودی از آن را تولید کرده است.» این خبر در کنار اقدام وزارت بهداشت به جمع‌آوری همه داروی‌های مرتبط با درمان کووید‌ـ‌۱۹ از داروخانه‌ها به بهانه پیشگیری از ایجاد بازار سیاه، که خود منجر شده است به سر در آوردن دارو از بازار سیاه دارو یا همان ناصرخسرو، ظن و گمان در مورد انگیزه‌های اقتصادی در ممنوعیت فعلی استفاده از فاوی‌پیراویر را قوی‌تر می‌کند.

اما آنچه این گمان را به واقعیت نزدیک‌تر کرد سخنان فرامرز اختراعی، رییس سندیکای تولید‌کنندگان مواد اولیه دارویی، در مصاحبه با خبرگزاری فارس بود که گفت یک میلیون دوز از این دارو در کشور تولید شده است و پس از تایید، در اختیار مراجع قرار خواهد گرفت. البته اختراعی توضیح نداده است که اگر مقام‌های مسئول این دارو را تایید نکنند، چه بر سر این یک میلیون دوز خواهد آمد.

به این ترتیب، به نظر می‌رسد علی‌رغم همه نامه‌نگاری‌ها و ممنوعیت‌های وزارت بهداشت، داروی فاوی‌پیراویر به‌زودی در پروتکل درمانی بیماری کووید‌ـ‌۱۹ قرار خواهد گرفت و حرص‌و‌جوش‌های هاشمیان که با حمایت پزشکان متخصص دیگری هم همراه است و غیرمستقیم به دلایل غیر‌تخصصی و اقتصادی این ممنوعیت اشاره می‌کند، بی‌دلیل نیست و وزارت بهداشت در بحران شیوع کووید‌ـ‌۱۹، بار دیگر سلامت عمومی را قربانی منافع مادی کرده است.