دولت ایران برای نخستین‌ بار پس از آغاز فعالیت سیاسی طالبان در افغانستان و همچنین روی کار آمدن طالبان در افغانستان، به‌طور رسمی و علنی اعلام کرده است مذاکراتی بین ایران و طالبان در حال انجام است. گذر زمان و تحولات سبب شده است طالبان که حضورش در قدرت در افغانستان را در دهه ۷۰ شمسی و با قتل ۱۲ دیپلمات ایرانی در هرات آغاز کرده بود و سال‌ها زیر بمباران نیروهای آمریکایی قرار داشت و در لیست گروه‌های تروریستی سازمان ملل بود، اکنون به‌عنوان لنگر ثبات و صلح در افغانستان محسوب می‌شود و آمریکا و دولت‌های منطقه نقش آن‌ها را در شکل‌دهی به آینده افغانستان به رسمیت می‌شناسند.

الف‌ـ حکومت ایران و تکذیب مذاکره با طالبان

در این میان، سال‌هاست تحلیل‌گران امنیتی و برخی دولت‌های غربی بر وجود مذاکرات رسمی و غیرعلنی بین ایران و طالبان تاکید دارند، اما دولت جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه به‌طور رسمی وجود این مذاکرات را تایید نکرده بود. در عین حال، بارها با اشاره به اظهارات آمریکایی‌ها در خصوص مذاکرات بین ایران و طالبان، این موضوع را شیطنت آمریکا اعلام کرده و گفته بود ایران هیچ‌گونه مراوده‌ای با طالبان ندارد و این گروه سیاسی مورد تایید حکومت ایران نیست. اما اکنون رسما گفته می‌شود که طالبان برای انجام مذاکراتی به ایران سفر می‌کنند و حتی دفتری در مشهد دارند و خانواده‌های برخی از اعضای طالبان، به‌دلیل ملاحظات امنیتی، در مشهد زندگی می‌کنند. پرسش این‌جاست که چه شد دولت ایران چنین تغییری در مواضع رسمی خود داد؟

ب‌ـ دلایل ابراز علنی مذاکرات

در مورد چرایی ابراز علنی انجام مذاکرات دلایل مختلفی بیان شده است. برخی کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل علنی شدن مذاکرات بین ایران و افغانستان افزایش فعالیت‌های جدید محور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان به رهبری آمریکا بوده است، که طبیعتا ایران در این محور جایی برای حضور نخواهد داشت. زلمی خلیل‌زاد، آمریکایی افغانستانی‌تبار که در گذشته سفیر آمریکا در افغانستان بوده است، در سال ۱۹۹۶ که طالبان در قدرت بود و دولت آمریکا حکومت طالبان را به رسمیت نمی‌شناخت، به‌عنوان نماینده شرکت نفتی یونیکل در سفری به افغانستان، پیشنهاد به رسمیت شناختن حکومت طالبان را داد؛ چه بسا اگر القاعده شکل نمی‌گرفت، این امر محقق شده بود. به نظر می‌رسد از این زاویه حکومت ایران تصور می‌کند خلیل‌زاد، نماینده جدید آمریکا در افغانستان، در تلاش است تا طالبان را به مصالحه با دولت افغانستان و حضور سیاسی و حزبی در افغانستان متقاعد کند تا تلاش کنند از طریق حزبی و سیاسی، نه نظامی، به قدرت برسند. به نظر این دسته از تحلیل‌گران دلیل علنی شدن این مذاکرات از سوی ایران مخابره این پیام به منطقه و ایالات متحده بوده است که بدون ایران نمی‌توان راه‌حل‌های پیشنهادی در خصوص طالبان را پیش برد و انجام هرگونه توافقی بین دولت افغانستان و طالبان بدون حضور ایران امکان‌پذیر نیست.

در عین حال، گمانه‌ دیگری که مطرح است این است که دولت آمریکا و متحدانش می‌خواهند با افزایش قدرت طالبان، ایران را با چالش منطقه‌ای دیگری همچون زمان روی کار آمدن این گروه در دهه ۷۰ شمسی روبه‌رو سازند. بنابراین، دولت ایران می‌خواهد در روند این یارگیری و تغییر موازنه قوا در منطقه اختلال ایجاد کند و لوله تفنگ را به سوی خودشان برگرداند .

علت دیگری که مطرح می‌شود استفاده ایران از کارت طالبان برای مقابله با تحرکات داعش در منطقه است. برخی گمانه‌زنی‌ها نیز مبنی بر این است که با شکست داعش در سوریه و عراق، این گروه به سمت افغانستان نقل مکان خواهد کرد و در این مسیر، آمریکا از تقابل این گروه با ایران، چین و روسیه برای کنترل منطقه و تضعیف رقبایش بهره خواهد برد. لذا، نزدیکی با طالبان و بسیج آن‌ها علیه داعش از درجه این خطر برای ایران خواهد کاست. افراد موافق با مذاکرات میان ایران و طالبان تاکید دارند تامین امنیت در داخل ایران و ثبات اقتصادی و سیاسی در همسایگی ایران بدون مصالحه بین ایران و گروه‌های قدرتمندی مانند طالبان امکان‌پذیر نیست و همواره بر امنیت داخلی ایران به‌عنوان نشانه‌ اصلی مصالحه میان ایران و این گروه‌ها تاکید شده است. این محوری است که روسیه را نیز مورد حمایت قرار می‌دهد. نباید فراموش کرد که بعد از تجربه تلخ وحدت طالبان با القاعده، که به خارج شدن حکومت از دست طالبان منجر شد، این گروه نمی‌خواهد مرزبندی‌هایش با داعش دچار خدشه شود.   

نتیجه‌گیری

نفوذ ایران بر طالبان و نیز حمایت ایران از طالبان، که با دلایلی نظیر مخالفت و ضدیت با ایالات متحده توجیه می‌شود، همواره مورد بحث‌های رسانه‌ای بوده است. در موارد متعدد گروگان‌گیری و نیز اقدامات منطقه‌ای طالبان، همواره شایعاتی در خصوص ارتباط و مصالحه ایران با طالبان منتشر و همواره تاکید شده است بسیاری از مناقشه‌های منطقه‌ای بدون وجود مصالحه و توافق بین ایران و طالبان امکان‌پذیر نیست. حتی آمریکا ریشه اقدامات طالبان علیه نیروهای خود در افغانستان را به تجهیز این گروه با تجهیزات نظامی ایران نسبت داده بود. به‌‌هر‌حال، ایران بعد از خروج آمریکا از برجام، سعی کرده است سیاست محتاطانه‌تری پیش بگیرد و دایما نقش محوری و پر‌اهمیت خود در صلح و ثبات منطقه را به نمایش بگذارد تا از این طریق تبلیغات دولت ترامپ علیه خود را خنثی سازد. حمایت آشکار و علنی از مذاکرات صلح میان حوثی‌ها و دولت یمن و حمایت و تشویق روند صلح و توافق سیاسی در سوریه و افغانستان نیز در زمره همین راهبرد قرار می‌گیرد. هر‌چند، در مورد افغانستان وزارت دفاع آمریکا، برخلاف سایر موارد حضور ایران در دیگر کشورهای منطقه مانند عراق، سوریه و یمن، کمابیش به منافع ایران و نقش مثبت ایران در ثبات افغانستان اذعان کرده است. حال باید دید آیا فعالیت علنی ایران، مذاکرات با طالبان و هماهنگی با دولت افغانستان در مسیر گفت‌و‌گوهای صلح و ثبات در افغانستان می‌تواند به گفت‌و‌گویی مستقیم میان دولت ترامپ و ایران منجر شود یا خیر.