آغاز سیلاب شدید از گلستان و تکرار کم‌سابقه آن در بیش از ۲۰ استان‌ خیلی زود سیل را از بحرانی استانی به بحرانی ملی تبدیل کرد. شوک ابتدایی این بحران به دولت پیامدِ سیاسیِ آن بود،‌ یعنی برکناریِ استاندار گلستان، اما پیشرویِ بیشتر سیل، تمرکز مردم و دولت را دوباره به خسارت‌های این بحران بازگرداند.  

با آمدن سیل به صدر اخبار،‌ مساله کمبود امکانات مناسب در مواجهه با خسارات و تلفات به‌تدریج به موضوع مهمِ رسانه‌های اجتماعی تبدیل شد، که خود پیامدهای سیاسی بیشتری را به همراه داشت.  

شوک سیل و دستور ورود نظامی‌ها

خرابی‌های گسترده سیل حسن روحانی را بر آن داشت تا برخلاف موضع پیشین خود مبنی بر خروج نظامی‌ها از حوزه‌های غیرمرتبط، روز ششم فروردین، از نیروهای نظامی برای به پیوستن به روند کمک‌رسانی درخواست همکاری کند. طولی نکشید که نیروها و ادوات نظامی به مناطق سیل‌زده گسیل شدند. ارتش این حضور را با ارسال تانک‌های دو‌زیست به شهرهای کوچک گلستان آغاز کرد و شهرهایی محروم همچون آق‌قلا چهره نظامی پیدا کردند.‌  

هم‌زمان با حضور عادی و با امکاناتِ کم فرمانداری‌ها و استانداری‌های مناطق سیل‌زده، رسانه‌های اجتماعی تصاویر تعداد قابل‌توجهی از ادوات سنگین فنی‌ـ‌مهندسی همچون کاترساکشنِ نیروی ارتش برای لایروبی رودخانه‌های گلستان منتشر کردند، ماشینی عظیم‌الجثه که انتقال آن به فرودگاه کوچک گرگان با هواپیمای ابر‌پیکر ایلیوشین صورت گرفت. رونمایی و انتقال ادوات فنی سنگین در حالی اتفاق می‌افتاد که هلال احمر و سازمان‌های محلی، در سطحی محدود، مشغول جمع‌آوری نیازهای کوچک مردمی همچون غذا، دارو و لباس و یا دادن کمک‌های یدی به مردم بودند.  

با آن‌که حضور دولت و نیروهای نظامی‌ هم‌زمان و به‌صورت موازی اتفاق افتاد،‌ اما به‌تدریج سایه حضور پرقدرت‌تر و دست‌پُرترِ نهادهای نظامی در مواجهه با بحران طبیعی در رسانه‌ها نمایان شد.  

حضور موازی؛‌ آغاز تقابل سیاسی

پس از گذشت چند روز،‌ حجم حضور سپاه پاسداران هم در استفاده از تجهیزات فنی و هم در موضع‌گیری فرماندهانش، از دولت و ارتش پیشی گرفت. با آن‌که به نظر می‌رسید دستور رییس‌جمهوری و ورود موازی نهادهای نظامی در هماهنگی کامل صورت می‌گیرد،‌ اما به‌تدریج این موضوع به اختلاف‌نظر در تصمیمات فنی و بعدها به تقابل‌هایی سیاسی منجر شد.  

نخستین سفر محمدعلی جعفری،‌ فرمانده سپاه، به گلستان با انتشار فیلمی کوتاه از ابراز نارضایتی او از وضعیت کمک‌رسانی و دستور مصرانه‌اش به تخریب جاده‌ و ریل‌ قطار در مسیر سیل همراه شد، دستوری که تیم‌های انفجار سپاه در ریل مسیر آق‌قلا عملی کردند.  

دستور فرماندهان نظامی اما به مذاق رییس‌جمهوری خوش نیامد. روحانی، در سفر به خوزستان، پاسخ این اقدام را با «بی‌اثر» خواندن آن داد،‌ اما جعفری در واکنشی دوباره بر «اثربخش» بودن آن در تخلیه آب تاکید کرد. با این کنش و واکنش‌ها زخم اختلاف‌‌نظرهای سیاسی دولت و سپاه دوباره سر باز کرد، اختلاف‌نظری که نشانه‌های آن در موضع‌گیری فرمانده‌هان نظامی رده‌‌پایین‌تر نیز دیده شد. برخلاف ورود لجستیکی و سیاسی سپاه‌، ورود ارتش با اظهار‌نظرهای سیاسی یا انتقادی فرماندهانش همراه نبود.

حضور پررنگ نهادهای نظامی در پدیده سیل در حالی ادامه پیدا کرد که دستور جدید قاسم سلیمانی آن را به سطح بالاتری ارتقا داد. ‌روز جمعه،‌ فرمانده سپاه قدس ایران،‌ با انتشار پیامی، خبر داد به دستور آیت‌الله خامنه‌ای، نیروهای «موکب اربعین» زیر نظر او وارد مناطق سیل‌زده شده‌اند و به مدت یک‌ ماه در این مناطق می‌مانند.  

نهادهای مهندسی، کم‌رنگ و در حاشیه  

در کشاکش اخبار تخریب‌های سیل و حواشی سیاسی‌اش، سهم رسانه‌ای و حضور کارشناسی نهادهای مهندسی و تخصصی در مناطق سیل‌زده کم‌رنگ‌تر بوده است.  

نگاهی به اخبار منتشر‌شده نشان می‌دهد که تنها در یک مورد، سازمان نظام مهندسیِ استان فارس از اعزام نیروهای کارشناس و متخصص به مناطق سیل‌زده برای ارائه مشاوره فنی خبر داده است. بنا بر اعلام رییس نظام مهندسیِ این استان،‌ بیشترین مواردِ تخریب‌ نیز در ساختمان‌ها و بناهایی بوده است که «کیفیت طراحی و اجرای درستی از نظر مقررات ملی ساختمان» نداشته‌اند.

با این حال، سایه سنگین رقابت و وزن‌کشی بین نهادهای نظامی و دولتی در استان‌های سیل‌زده ادامه دارد. نهادهای مهندسی و تخصصی همچنان با امکانات و بودجه کمتر و نهادهای مدیریت بحران و کمک‌رسان با کمبود ماشین‌آلات و تجهیزات ضروری دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. این نهادها بیشترِ امکاناتی را که انتظار دارند در اختیار خود ببینند در کنترل و تحت دستور فرمانده‌های نظامی سپاه و ارتش می‌یابند. رییس جمعیت هلال احمر نیز،‌ چند ماه پیش از سیل،‌ این کمبود امکانات را تایید کرده و در موردش هشدار داده بود.

برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد بی‌توجهی به هشدارها‌ی همین نهادهای تخصصی و نبودِ امکانات مناسب برای ادارات فنی و مدیریت بحران، خود از عوامل تشدید تخریب‌های سیل بوده است.‌ لایروبی نشدن رودخانه‌ها، نبودِ ماشین‌آلات سنگین در کمک‌رسانی به مناطق سیل‌زده و در نظر نگرفتن مطالعات قبلی، به‌خصوص درباره احتمال بالای وقوع سیل در آق‌قلا، از جمله مثال‌های این موارد بوده است.