ساختمان  پلاسکو، اولین آسمان‌خراش ایران، ۳۰ دی ۱۳۹۵ میان بهت و حیرت ساکنان تهران در آتش سوخت و تلاش آتش‌نشان‌ها برای مهار شعله‌های مهیب آتش نتوانست این برج ۱۷ طبقه اسکلت‌فلزی را سرپا نگه دارد. پلاسکو، که با خاطره بسیاری از تهرانی‌ها و یا آن‌هایی که گذرشان به چهارراه استانبول افتاده گره خورده بود، فرو ریخت. بر اثر این سانحه ۲۱ تن از جمله ۱۶ آتش‌نشان جان خود را از دست دادند. از ۲۳۵ مصدوم این آتش‌سوزی حدود ۱۸۰ نفر به‌صورت سرپایی مداوا شدند. گفته می‌شود از مجموع ۱۲۰۰‌ واحد صنفی پلاسکو، ۵۶۰‌ واحد در حوزه پوشاک فعال بود، که عملا در کمتر از چهار ساعت تمام آن‌ها نابود شدند و نزدیک به سه هزار نفر بیکار. پس از آواربرداری، بین مقام‌های ذیربط بحث‌ونظرهای بسیاری درباره آینده پلاسکو درگرفت و نهایتا تصمیم گرفته شد تا ساختمان جدیدی به‌جای پلاسکو ساخته شود.

روند ساخت پلاسکوی جدید

با گذشت نزدیک به دو سال از این حادثه، به نظر می‌رسد هنوز اقدام جدی و ملموسی برای احداث ساختمان جدید صورت نگرفته و طرح و نقشه آن نیز تاکنون در اختیار مراجع ذیربط قرار نگرفته است. این در حالی است که در نخستین روزهای پس از این حادثه، مالک ساختمان، یعنی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، وعده داده بود در کمتر از دو سال ساختمان جدید را تحویل کسبه دهد.

پس از پاکسازی ویرانه به‌جا‌مانده از ساختمان پلاسکو، حدود هفت ماه پیش گودبرداری برای بازسازی ساختمان پلاسکو با حضور محمد سعیدی‌کیا، رییس بنیاد مستضعفان، آغاز شد. سعیدی‌کیا آن زمان اظهار‌نظر پیشین خود را تکرار کرد و گفت: «عملیات ساخت این مجتمع تجاری، که ۱۷

ماه قبل در آتش سوخت و فرو ریخت، دو سال طول خواهد کشید.»

عبدالرضا گلپایگانی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، اوایل هفته جاری از تصویب طرح ساخت پلاسکوی جدید در کمیسیون ماده ۵ خبر داد و گفت قرار است ساختمان جدید پلاسکو در ۱۵ طبقه و ۵ طبقه منفی ساخته شود. به گفته او، قرار است محلی هم برای گرامی‌داشت یاد و خاطره آتش‌نشانانی اختصاص داده شود که در جریان عملیات نجات و اطفای حریق جانشان را از دست داده‌اند.

در مورد دیگر ابعاد مرتبط با احداث پلاسکوی جدید، از جمله تعداد دقیق واحد‌های صنفی، تعداد و محل پارکینگ‌ها تصمیم قطعی گرفته نشده است و نهادهای ذیربط همچنان در‌حال مذاکره و چانه‌زنی هستند.

از سوی دیگر پیروز حناچی، شهردار جدید تهران، هفته گذشته ضمن بازدید از محل احداث ساختمان پلاسکو، در جریان آخرین اقدامات انجام‌شده در زمینه ایمن‌سازی بخش شمالی ساختمان و احداث ساختمان جدید در بخش کاملا تخریب‌شده قرار گرفت.

وضعیت کسبه پلاسکو

پس از حادثه، گرچه مسئولان به کسبه خسارت‌دیده وعده‌های مختلفی دادند، اما در عمل آن‌طور که انتظار می‌رفت وعده‌ها عملی نشد. به گزارش صبح نو، حدود ۱۶۰ تن از تولیدکنندگان پلاسکو در مجتمع تجاری «نور»، واقع در تقاطع خیابان ولیعصر‌-‌‌طالقانی کسب‌وکارشان را ادامه می‌دهند و مابقی در بازارهای دیگری چون تجارت جهانی فردوسی و بازار تهران. گفته می‌شود کسب‌وکار بیشتر کسبه سابق پلاسکو چندان رونقی ندارد. به گفته کسبه‌ای که در پی حادثه پلاسکو خسارت زیادی دیده‌اند، وعده‌های اعطای وام عملا پوچ از آب درآمده است. شماری از این کسبه از سر استیصال عملا شغل خود را رها کرده‌اند و مسافرکشی می‌کنند.

سرنوشت خانواده آتش‌نشانان

به موجب قوانین ایران، کسانی که در حین خدمت جان خود را از دست می‌دهند شهید محسوب می‌شوند. اطلاق این لقب سبب می‌شود که بازماندگان امتیاز بیشتری از سوی دولت دریافت کنند. به‌رغم تکرار عنوان شهید برای آتش‌نشان‌ها در رسانه‌های رسمی و از سوی مسئولان دولتی، ظاهرا این عنوان به‌صورت رسمی به آنان اعطا نشده و نامشان در بنیاد شهید به ثبت نرسیده است. با این همه و به گزارش ایسنا، معاون برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری خرداد سال گذشته از پرداخت کامل حق بیمه عمر و حوادث «آتش‌نشانان شهید» حادثه پلاسکو تا سقف ۴۱۳ میلیون تومان به وارث قانونی‌شان خبر داد. به گزارش این خبرگزاری، بیشتر خانواده‌های آتش‌نشان‌ها مواردی از جمله بیمه عمر، بیمه مسئولیت، حق مسکن دریافت کرده‌اند، اما دیه‌ای به آن‌ها پرداخت نشده است.

بازماندگان آتش‌نشان‌ها از مشخص نشدن مقصران حادثه و از بی‌مهری‌ها و برخوردهای توهین‌آمیز دستگاه قضایی گلایه دارند. بی‌صبرانه در انتظارند تا مقصران و عاملان این سانحه هولناک شناسایی شوند و مسئولان به وعده‌هایشان عمل کنند.

از آن‌جایی که بنیاد مستضعفان، همچون بسیاری دیگر از نهادها، فقط به رهبر جمهوری اسلامی ایران پاسخگوست، شکایت‌ها از عملکردش چندان به نتیجه نمی‌رسد.

مسئول حادثه پلاسکو

نُه روز پس از این حادثه و با بالا گرفتن بحث‌و‌جدل‌ها بر سر دلایل رخ دادنش، حسن روحانی، رییس‌جمهوری، هیاتی را مسئول بررسی حادثه ساختمان پلاسکو کرد. دو ماه بعد «هیات ویژه در گزارش ملی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» فرو ریختن این ساختمان را نمادی از قصور و ناکارآمدی بسیاری از دستگاه‌ها اعلام کرد؛ قصور و کاستی‌هایی که به گفته رییس این هیات، چندین دهه بر یکدیگر انباشته شده بود.

محمد‌تقی احمدی، رییس این هیات، گرچه از مشخص کردن مقصر و مسئول این حادثه طفره رفت و آن را وظیفه قوه قضاییه خواند، اما به گزارش پایگاه خبری انتخاب، در اظهارنظری کلی گفت: «مالک ساختمان، شهرداری و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیشترین مسئولیت را در ارتباط با ساختمان پلاسکو و تضمین ایمنی آن داشته‌اند و می‌توانستند بهتر عمل کنند.

با این همه، بر اساس گزارش این هیات، تشکیل نشدن تیم ایمنی در ساختار فرماندهی حادثه ضعف اساسی قبل از ریزش ساختمان معرفی شده است. این گزارش همچنین بر کوتاهی شهرداری تهران در اجرای کامل و به‌موقع بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری و تبصره آن صحه گذاشت.

پلاسکو، از القانیان تا بنیاد مستضعفان

پلاسکو از اولین ساختمان‌های مرتفع و مدرن ایران بود، که ساخت آن از سال ۱۳۳۹ آغاز و در سال ۱۳۴۱ تکمیل شد. سازنده و مالک این ساختمان حبیب‌الله القانیان بود، رییس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگ‌ترین کارخانجات صنایع پلاستیک‌سازی ایران.

ساختمان پلاسکو دارای دو بخش بود. ساختمان شمالی، که پنج طبقه داشت، از جمله زیرزمین، همکف و سه طبقه روی همکف و بخش جنوبی که ۱۵ طبقه روی زمین و یک طبقه زیرِ زمین داشت.

با وقوع انقلاب اسلامی، القانیان نیز چون بسیاری دیگر مورد غضب مقام‌های وقت قرار گرفت. او ۲۷ بهمن در تهران بازداشت و به زندان قصر فرستاده شد. حدود سه ماه بعد، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ صادق خلخالی در دادگاهی ۲۰ دقیقه‌ای او را محاکمه و به اعدام محکوم کرد. روز بعد، القانیان همراه چند تن دیگر از زندانی‌ها در زندان قصر تیرباران شد.

دارایی‌ها و اموال حبیب‌الله القانیان، از جمله ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیوم، مصادره شد و در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و تلاش‌های بازماندگان برای بازپس‌گیری آن راه به جایی نبرد. بنیاد مستضعفان هم با حفظ مالکیت، تمامی واحدهای پاساژ پلاسکو را به‌صورت سرقفلی واگذار کرد.