پس از اظهارات حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران در ۲۲ بهمن‌ماه، مبنی‌بر لزوم مراجعه به آرای مستقیم مردم برای حل اختلاف‌های میان جناح‌های حکومت، پانزده چهره‌ی سرشناس سیاسی و مدنی ایران، در بیانیه‌ای مشترک، با تأکید بر اصلاح‌ناپذیری نظام جمهوری اسلامی، خواستار برگزاری رفراندومی با نظارت سازمان ملل برای رهایی از «مشکلات بنیادین» فعلی و تعیین نوع حکومت آینده‌ی ایران شدند.

در این بیانیه آمده است: «قریب چهار دهه از تأسیس جمهوری اسلامی مى‌گذرد؛ حکومتی که سودای اسلامی کردن، جایی برای جمهوریت آن باقی نگذاشته است. در این ۴۰ سال، نه‌تنها از رنج و آلام اقشار مختلف کاسته نشده، بلکه با ایجاد زندگی دوگانه‌ و تشویق مداوم تظاهر به دینداری، در عمل، زندگی مردم دستخوش بحران‌ها و رنج‌های‌ متعددی شده است».

در ادامه‌ی این بیانیه آمده است: «مجموعه‌ی تجربیات ۴۰ ساله، حاکی‌از اصلاح‌ناپذیری نظام جمهوری اسلامی ایران است؛ چرا که این نظام، با پناه گرفتن در پشت مفاهیم الهی، استفاده‌ی ابزاری از دین، پیشه‌کردن دروغ و تزویر و عدم شفافیت، به هیچ گرفتن افکار عمومی، پشت پا زدن به حکومت قانون و موازین حقوق بشر، نقض نهادینه‌ی آزادی و حقوق ملت، ناتوانی مفرط از حل بحران‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و انسداد کلیه‌ی روش‌های نظارت قانونی و اصلاح مسالمت‌آمیزِ امور، به مانع اصلی پیشرفت و رهایی ملت ایران تبدیل شده است».

به عقيده‌ی امضاکنندگان بیانیه، راهكار برون‌رفت از اين مشكلات بنيادين، گذار مسالمت‌آميز از نظام جمهورى اسلامى به يك دموكراسى سکولار پارلمانى مبتنى‌بر آرای آزاد مردم، رعايت كامل حقوق بشر و رفع همه‌ی تبعيض‌هاى نهادينه، به‌ویژه برابرى كامل زنان، قومیت‌ها، ادیان و مذاهب در همه‌ی زمينه‌هاى فرهنگى، اجتماعى، سیاسی و اقتصادى اعلام شده است.

در این بیانیه، آمده که امضاکنندگان، با تکیه بر حق تعیین سرنوشت ملت‌ها، خواهان برگزاری رفراندوم جهت تعیین نوع حکومت در ایران، تحت نظارت سازمان ملل متحد هستند.

امضاکنندگان این نامه، ۱۵ روشنفکر، سینماگر و فعال حقوق بشر شناخته شده از داخل و خارج ایران، با گرایش‌های فکری متنوع‌اند: نسرین ستوده، شیرین عبادی، نرگس محمدی، پیام اخوان، جعفر پناهی، محسن سازگارا، محمد سیف‌زاده، حسن شریعتمداری، حشمت‌الله طبرزدی، ابوالفضل قدیانی، محسن کدیور، کاظم کردوانی، محسن مخملباف، محمد ملکی، محمد نوری‌زاد.

• نگاهی به همه‌پرسی در تاریخ ایران، قبل و بعد از انقلاب، در گزارشی از محسن فرشیدی