«از نگاه نویسنده خارجی کاری که ما انجام می‌دهیم، یعنی ترجمه اثر بدون پرداخت حقوق مولف، دزدی است، ولی متاسفانه به‌خاطر شرایطی که داریم، مجبوریم به این دزدی شرافتمندانه دست بزنیم.»

این را محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث به خبرگزاری ایسنا می‌گوید، هم‌زمان با برگزاری «همایش حق مالکیت ادبی، گفته‌ها و ناگفته‌ها» در روز پنج‌شنبه هفتم شهریورماه، در کاشان، پایتخت کتاب امسال ایران.

این همایش که با حضور جواد مجابی، نویسنده و شاعر، محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشی‌های تهران، احمد پوری، نویسنده و مترجم و حسین سناپور نویسنده برگزار شد، بر حق مالکیت ادبی یا به‌شکلی مشخص، به موضوع نشر کتاب و ترجمه تمرکز داشت.

در موضوع ترجمه، هم صحبت از ترجمه آثار دیگر زبان‌ها به فارسی مطرح شد و هم موضوع ترجمه آثار منتشرشده به زبان فارسی، به زبان‌های دیگر، درنظر گرفته شد.

هم‌اکنون می‌توان هر اثری را که به زبان فارسی منتشر شده، بی‌نیاز از اجازه مولف، به هر زبانی ترجمه و منتشر کرد؛چون این زبان در فهرست زبان‌های کنوانسیون برن سوییس با موضوع کپی‌رایت، وجود ندارد.

دولت‌آبادی: موافق پیوستن به کپی‌رایتم

محمود دولت‌آبادی، نویسنده برجسته ایرانی که در گذشته مخالف پیوستن ایران به کپی‌رایت بود، در پیامی به این همایش، اعلام کرد نظرش تغییر کرده است.

نویسنده «کلیدر» گفت: «خلاصه کنم و صریح بگویم که بی‌قانونی و سرپیچاندن از ستمی که بر نویسندگان وارد شده و روا می‌شود و گفتن اینکه ما که مامور جلب نداریم! ممکن است داروی مسکنی به بغض و عناد شما باشد، اما در جای خود، این چشم‌بستن‌ها به حقوق پایمال‌شده نویسنده، ازسانسور تا جعل و تحریف و کمک به آن، دودی است که به چشم خودتان هم خواهد رفت. زیرا ناتوانی درحاکمیت قانون، آنچه تاکنون شاهدش بوده و آزموده‌ایم، فقط نویسنده را فرسوده و دژم‌خو نمی‌کند، بلکه خوره‌ای است به جان شما افتاده، تا از دل آن، ناباوری بیشتر و هرج‌ومرج دامن‌گستر، شما را هم بجنباند در پشت آن میزهای موقت.»

مونتاژ، کپی و راهزنی فرهنگی

جواد مجابی در این همایش گفت که کپی‌کاری‌ها یک‌جایی باید متوقف شود و این امر، با موعظه و اخلاق درست نمی‌شود، بلکه باید پایه قانونی داشته باشد: «در زمینه مونتاژ  و تقلید، مرتب کارهای دیگران را برمی‌داریم و به اسم خودمان منتشر می‌کنیم. شاید در یک دوره کوتاه، خوشایند کسانی که به آمارها توجه دارند باشد، ولی دیری نخواهد پایید که رسوا خواهند شد. مهندسی فرهنگ وجود ندارد، باید فرهنگ را اعتلا داد. اما عملا دیدیم در هر دو نظام، به جایی نرسید. کپی‌رایت اجازه می‌دهد مهندسی معکوس در زمینه فرهنگی، مسائل فکری و مسائل صنعتی را درجایی متوقف کنیم و داشته‌های اندک خودمان را از چیزهای عاریتی جدا کنیم و به آنچه داریم بازگردیم.»

محمد حسینی، عضو هیات مدیره انجمن صنفی داستان‌نویسان تهران نیز همزمان با این همایش، به خبرگزاری ایسنا گفت که به ایران به‌عنوان یک «راهزن فرهنگی» نگاه می‌شود و افزود: «اگر ما به قانون جهانی کپی‌رایت بپیوندیم، خواه‌ناخواه بحث ممیزی هم باید حل بشود، چراکه هیچ نویسنده‌ای در هیچ‌کجای جهان ممکن نیست به ناشر، این اختیار را بدهد که هرکجای کتاب را که خواست حذف کند.»

انتشار کتاب در تشابه با اجبار به دزدی

محمدحسن شهسواری، نویسنده، با تاکید بر لزوم رعایت کپی‌رایت، به خبرگزاری ایسنا گفت: «اصلا قبول کنید که منِ شهسواری، پراید و آقای موراکامی بنز؛ ولی کسی که می‌خواهد بنز سوار شود، باید پول آن را بدهد. الان وضعیت نشر ما این‌طور است که بنز را از انبار کارخانه‌ خارجی می‌دزدیم و هم‌قیمت با پراید وارد بازار می‌کنیم.»

بازار متلاطم ارز، فقط با گرانی کاغذ سراغ بازار کتاب ایران نرفته است. قیمت ارز می‌تواند خرید کپی‌رایت کتاب‌ها را سخت یا غیر ممکن کند.

مژده دقیقی، مترجم گفت: «ما از یک طرف مشکلات نرخ تبدیل ارز را داریم که از نظر مالی به‌هیچ‌وجه جبران‌کننده وجه مالی کپی‌رایت نیست. ‌سوی دیگر ماجرا نیز بازار نحیف نشر ماست که برای هیچ نویسنده خارجی جذابیتی ایجاد نمی‌کند که بخواهد از شیوه‌های رسمی کپی‌رایت، کتابش را به ما بفروشد.»

دقیقی می‌گوید ناشران دیگر کشورها، مترجمان فارسی را دزد خطاب می‌کنند، «اما انگار ما مجبور به دزدی شده باشیم». او در ادامه گفت:‌ «اگر ناشران یا مترجمانی می‌گویند به روش‌های دوستانه کپی‌رایت کتابی را می‌خرند، یا اجازه ترجمه کتابی را می‌گیرند، درواقع مواردی استثنایی است و ضابطه نیست. ما با صدقه نمی‌توانیم کپی‌رایت بگیریم. بلکه باید در یک بده‌بستان برابر شرکت کنیم و حقوقی را بدهیم و در مقابل آن، حقوقی را نیز بخواهیم. در غیر این‌صورت، کپی‌رایت تنها لطفی از جانب آنها برای ماست.»

اشاره دقیقی به تلاش برخی ناشرها و مترجم‌های ایران است که در تماس با نویسندگان یا کارگزاران آن‌ها، اجازه می‌گیرند تا یک اثر را به فارسی ترجمه و منتشر کنند، بدون آنکه در بیشتر موارد، پولی ردوبدل شود و ازطریق ناشر، قرارداد مکتوب کپی‌رایت امضا شود.

فقدان کپی‌رایت، سد راه رشد بازار کتاب ایران

محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، گفت که ایران چاره‌ای به‌جز ورود به بازار جهانی کتاب ندارد و راه آن را پیوستن به پیمان کپی‌رایت دانست.

آموزگار گفت: «مهم‌ترین قانون این بازار، رعایت حقوق مولف است و مهم‌ترین تاثیر نپذیرفتن این قانون نیز کوچک‌ماندن نشر ایران و محدود ماندن آن به همین جغرافیاست.»

او که معتقد است کپی‌رایت برای ناشرها گران تمام نمی‌شود، مثال زد: «وقتی می‌خواهید رایت کتابی را بخرید، صاحب اثر از شما سوال می‌کند که کتاب قرار است در چند نسخه منتشر شود و قیمت آن چقدر است؟ مثلا شما می‌گویید من می‌خواهم هزار تا از این کتاب چاپ کنم و قیمت آن هم صدهزار تومان است که می‌شود صدمیلیون تومان. شش درصد این صد میلیون تومان می‌شود شش میلیون تومان. این شش درصد، بالاترین حد تعرفه‌ای است که صاحب اثر از شما مطالبه می‌کند که در سازوکار نشر، این رقم عدد خیلی زیادی نیست.»