چندی پیش و در پی فروکش نسبی و موقت موج نخست بیماری کووید‌ـ‌۱۹ در ایران، مقام‌های بهداشتی ایرانی در مورد احتمال هم‌زمانی بروز مجدد این بیماری و آنفلوانزای فصلی در پاییز ابراز نگرانی کردند. چند روز پیش هم سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به نقل از بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، نوشت به‌دلیل هم‌زمانی آنفلوانزا و کرونا، پاییز سختی در پیش خواهیم داشت.

این در حالی است که کشور هنوز از تبعات کرونا خلاص نشده و ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، به نقل از سازمان بهداشت جهانی، گفته است وضعیت کرونا در پاییز از بهار و تابستان بدتر خواهد بود. در چنین شرایطی، شاید فقط واکسن آنفلوانزا راه نجات از این وضعیت باشد، واکسنی که اما و اگر درباره دسترسی به آن بسیار خواهد بود.

در خبر مرکز پژوهش‌های مجلس آمده، بهروز بنیادی گفته است: «امسال به حدود ۱۰ میلیون دوز واکسن آنفلوانزا برای گروه‌های پرخطر نیاز داریم.» او همچنین پیشنها‌دهای دیگری برای ایجاد آمادگی برای هم‌زمانی بروز آنفلوانزا و کووید‌ـ‌۱۹ مطرح کرده است.

ترس از هم‌زمانی این دو بیماری ویروسی که هر دو به دستگاه تنفسی انسان حمله می‌کنند خاص ایران نیست‌ــ البته ویروس سارس کوو‌ـ‌۲ بخش‌های گسترده‌تری از بدن را هدف قرار می‌دهد، اما اکثر افراد دچار مشکل تنفسی می‌شوند‌ــ در استرالیا و در نیم‌کره جنوبی، با آغاز پاییز، ترس از هم‌زمانی این دو بیماری افزایش یافت و تمهیدهایی برای پیشگیری اندیشیده شد که شاید به‌عنوان تجربه‌ای عینی برای سایر کشورهای جهان مفید باشد. در کشورهای نیم‌کره شمالی هم هشدارهایی برای پاییز پیش‌رو صادر شده است.

تجربه استرالیا، وحشت در آمریکا

در استرالیا، مقام‌های بهداشتی این کشور مردم را به تزریق واکسن آنفلوانزا تا قبل از پایان ماه آوریل تشویق کردند. بنا بر آمارها، در این کشور، فقط در سه هفته منتهی به هفته ابتدایی آوریل، ۱۶/۵ میلیون دوز، یعنی بیشتر از تمام سال گذشته، واکسن آنفلوانزا تزریق شد.

همچنین، بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها موضوع بحثی بسیار مهم درباره هم‌زمانی این دو بیماری در فصل پاییز است و تصمیم‌ها به نحوی گرفته شده است که این بازگشایی امکان هم‌زمانی را به حداقل برساند.

با این همه، در ایران، همان‌طور که بهروز بنیادی و پیش‌تر هم سایر مقام‌های بهداشتی گفته‌اند، تزریق واکسن تنها برای گروه‌های پرخطر در نظر گرفته شده است. این در حالی است که بررسی‌های بسیاری از سراسر جهان نشان می‌دهد افراد عادی و در گروه‌های کم‌خطر هم ممکن است هم‌زمان به دو عفونت آنفلوانزا و کووید‌ـ‌۱۹ مبتلا شوند و نرخ این هم‌زمانی در افراد مبتلا به کووید‌ـ‌۱۹ تا ۲۱ درصد رسیده است. این مساله سلامتی افراد عادی را هم بیشتر تهدید خواهد کرد، چرا که دو عفونت هم‌زمان خطر بروز شرایطی را که ممکن است به مرگ افراد منجر شود بالا خواهد برد.

در آمریکا هم ترس از بروز هم‌زمان این دو بیماری در پاییز شدت یافته است. رابرت ردفیلد، مدیر مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا، و دیگر متخصصان این کشور نسبت به بروز هم‌زمان این دو بیماری هشدار داده‌اند. این مساله نرخ مرگ‌و‌میر را افزایش خواهد داد، اما مساله مهم‌تر تشخیص، درمان و اختصاص منابع بیمارستانی است.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا وقوع و هم‌زمانی شیوع این دو بیماری در پاییز را حتمی می‌داند و تنها راه مقابله با آن را واکسیناسیون گسترده آنفلوانزا و کاهش تعداد افراد بستری می‌داند. ردفیلد درباره اهمیت تزریق واکسن آنفلوانزا در آمریکا، خطاب به جامعه جوان، پدران و مادران گفت: «این کار شما تخت بیمارستانی را برای مادرتان یا پدربزرگتان که مبتلا به کروناست خالی خواهد کرد.»

آیا همه باید واکسن آنفلوانزا بزنند؟

در حالی که کووید‌ـ‌۱۹ در افراد کم‌سن نسبت به افراد سن‌بالا خطر کمتری ایجاد می‌کند، آنفلوانزا برای کودکان تهدیدی جدی محسوب می‌شود. هرچند نرخ مرگ‌و‌میر ناشی از آنفلوانزا به اندازه کووید‌ـ‌۱۹ نیست، تجربه چند سال گذشته نشان داده است که باعث اشغال تخت‌های بیمارستانی زیادی خواهد شد. همچنین، علائم کمابیش مشترک این دو بیماری دشواری‌هایی برای تشخیص ایجاد خواهد کرد.

بهروز بنیادی، نماینده مردم کاشمر، به بخش خبری مرکز پژوهش‌های مجلس گفته است: «علی‌رغم این‌که کودکان کمتر مبتلا به کرونا می‌شوند، آنفلوانزا بیشترین درگیری را در میان کودکان و جوانان دارد. بنابراین مشترک بودن بیمارستان‌هایی که این بیماران را پذیرش می‌کنند، ریسک انتقال بیماری و آلودگی را افزایش می‌دهد. از این‌ جهت، حتما باید بیمارستان‌های مجزایی برای این بیماری‌ها در نظر گرفته شود.»

با این همه، مشخص نیست افراد در بدو بروز علائم چطور باید تشخیص بدهند به کدام بیماری مبتلا شده‌اند و باید به کدام بیمارستان مراجعه کنند. از آن گذشته، با وجود پیش‌بینی‌های سازمان بهداشت جهانی مبنی بر بازگشت بیماری در پاییز، اختصاص حتی بخش اندکی از منابع بیمارستانی به بیماری آنفلوانزا، که با واکسن پیشگیری‌پذیر است، سیاست درستی به نظر نمی‌رسد. بسیاری از کشورهایی که منابع بیمارستانی بیشتری در اختیار دارند برای پیشگیری و کاهش بیماران مبتلا به آنفلوانزا، واکسیناسیون گسترده را در برنامه‌ دارند.

به نظر می‌رسد یک برنامه اضطراری و ملی واکسیناسیون آنفلوانزا می‌تواند از بروز خطری بالقوه پیشگیری کند و حتی از نظر اقتصادی هم در شرایط فعلی منطقی باشد. با این حال، مشخص نیست وضعیت واکسن آنفلوانزا در ایران به کدام سو پیش خواهد رفت. بنیادی گفته است: «امسال مدیریت توزیع واکسن‌ها باید در اختیار سازمان غذا و دارو قرار بگیرد و از طریق معاونت بهداشت وزارت بهداشت در اختیار گروه‌های هدف قرار بگیرد.»

این پیشنهاد با وجود مسائل مطرح‌شده در زمینه فساد مالی در واردات، ساخت و توزیع تجهیزات درمانی و حفاظتی در همه‌گیری کووید‌ـ‌۱۹، بر ابهام مساله واکسن آنفلوانزا در ایران می‌افزاید و این سوال اساسی مطرح است که آیا در پاییز سخت پیش‌رو، واکسن آنفلوانزای کافی در دسترس همه خواهد بود یا در پاییز امسال، بازار سیاه واکسن آنفلوانزا در کشور شکل می‌گیرد و با تشدید بحران اقتصادی، طبقه کم‌درآمد مانند همیشه قربانی این وضعیت خواهند شد؟