آمارهای سازمان بهداشت جهانی می‌گوید بیش از ۱۶۰ کشور با ویروس کرونا درگیرند، ویروسی که از شهری در جنوب شرقی چین منتشر شد تاکنون حدود ۲۰۰ هزار نفر را در سراسر جهان آلوده کرده است.

خاصیت ویروس‌ها پنهان‌کاری است، یعنی در لایه‌ای از پروتئین پنهان می‌شوند و وقتی وارد سلول‌های میزبان شوند، تکثیر و موجب بیماری می‌شوند. اما وقتی قرار باشد با ویروس‌ها مقابله شود، تنها راه آشکار‌سازی و شفافیت است. بر همین اساس هم دولت‌هایی که فعالیت‌هایشان بر مبنای شفافیت است بهتر می‌توانند با بحران‌هایی مانند شیوع بیماری کرونا مقابله کنند.

صدراعظم آلمان به‌تازگی اعلام کرده است احتمال ابتلای ۶۰ تا ۷۰ درصد مردم آلمان به کووید‌ـ‌۱۹ وجود دارد. آنگلا مرکل البته این را هم گفت که همه امکانات کشور برای مقابله با این ویروس به کار گرفته شده است. سران کشورهای فرانسه، بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا هم واکنش‌های مشابهی داشتند. اما برای این‌که بدانیم چنین واکنش‌هایی تا چه حد می‌تواند نجات‌بخش باشد، نخست به نحوه برخورد چین به‌عنوان کشور منشا شیوع بیماری و سپس، ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مبتلا و انتشار‌دهنده ویروس جدید کرونا می‌پردازیم.

در اوایل ماه دسامبر سال ۲۰۱۹، وقتی مواردی از ابتلا به ویروس جدید کرونا در چین دیده شد، مقام‌های این کشور بلافاصله این مساله را سانسور کردند و به‌جای نگاه واقع‌بینانه به سرکوب کسانی پرداختند که از بروز یک فاجعه در آینده نزدیک خبر می‌دادند. آن‌ها پزشکان، پرستاران، روزنامه‌نگاران و فعالان اجتماعی بودند که از بروز فاجعه‌ای هولناک و ناشناخته در شهری ۱۱ میلیون نفری صحبت کرده یا نوشته بودند. بالاخره، پس از یک ماه از انتشار ویروس، شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین، ۲۰ ژانویه ۲۰۲۰ به شیوع کرونا اعتراف و دستور مقابله با آن را صادر کرد. چند روزی طول نکشید که ووهان و چند شهر دیگر با بیش از ۶۰ میلیون نفر جمعیت قرنطینه شدند. در ادامه، دولت مرکزی همه امکانات کشور را برای کنترل ویروس به کار گرفت.

همان روزها که چینی‌ها برای مقابله با کرونا بیمارستان مجهز بزرگی را در ده روز می‌ساختند، اگر خبر ورود کووید‌ـ‌۱۹ به ایران نیز به گوش می‌رسید و حتی گفته می‌شد برخی از هموطنان به آن مبتلا شده‌اند، قطعا به کنترل گسترش بیماری در کشور کمک می‌کرد. اما واکنش نظام جمهوری اسلامی به این خبر نیز مانند روزهای نخست در چین بود. اطلاعاتی که به‌تازگی منتشر شده است نشان می‌دهد مسئولان ایرانی از وجود کرونا مطلع بوده‌اند اما به دلایلی، پنهان‌کاری کرده‌اند.

ایرج ملک‌زاده، معاون وزیر بهداشت ایران، در یکی از برنامه‌های صداوسیما درباره اطلاع‌رسانی در مورد شیوع کرونا گفته است: «فکر می‌کنم قدری تاخیر در اعلام داشتیم، به‌دلیل این‌که اطلاع نداشتیم و فکر نمی‌کردیم این [کرونا] باشد.» پیش از او، دکتر محمد مولایی نیز که برادرش در اثر ابتلا به کرونا در قم فوت کرد، در این‌باره افشاگری و اعلام کرد بیماران بسیاری در روزهای پیش از اعلام رسمی حکومت، در اثر ابتلا به کرونا جان باخته بودند.

با این حال، درست در روزهایی که کرونا از شهر مذهبی قم در حال سرایت به سایر شهرهای ایران بود، جمهوری اسلامی برای برگزاری راهپیمایی ۲۲ بهمن و انتخابات دوم اسفند آماده می‌شد. از آن‌جا که منافع «نظام» در برگزاری این دو مراسم بود، بنابراین مسئولان جمهوری اسلامی دو رویکرد برای سرپوش گذاشتن بر خطر کرونا و بی‌اهمیت نشان دادنش اتخاذ کردند.

نخست این‌که بار دیگر اعلام شد خبر انتشار ویروس خدعه «دشمن» و عوامل نفوذی‌اش است تا مانع از شرکت مردم در راهپیمایی و انتخابات شوند. البته باز هم مانند همیشه آیت‌الله خامنه‌ای سرمشق را ارائه کرد و دستگاه‌های تبلیغاتی رژیم و روحانی‌های صاحب منبر و تریبون ادامه داستان را سرودند.

رویکرد دوم اما از زمانی اتخاذ شد که سران نظام روگردانی مردم از جمهوری اسلامی را در راهپیمایی ۲۲ بهمن و انتخابات دوم اسفند دیده بودند. کیانوش جهان‌پور، مدیر روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، در ۳۰ بهمن به‌طور رسمی از مشاهده این بیماری در قم خبر داد.

با این حال، به‌جای اتخاذ تمهیدات جدی بهداشتی که به قطع زنجیره انتشار بیماری منجر شود، مانند قرنطینه شهرها و نیز تامین اقلام و تجهیزات بهداشتی، توصیه‌هایی مطرح شدند که هیچ تاثیری در قطع زنجیره انتشار ویروس نداشت. آیت‌الله خامنه‌ای به مردم توصیه کرد دعای هفتم صحیفه سجادیه را بخوانند. البته سایر مراجع تقلید دینی هم توصیه‌های مشابهی داشتند، مانند آیت‌الله مکارم شیرازی که به بیماران خواندن زیارت عاشورا و حدیث کسا را توصیه کرده بود. چنین توصیه‌هایی نه تنها در کاهش شیوع ویروس نقشی نداشتند، بلکه زمینه را برای ترویج عقاید خرافی مانند سوزاندن عنبر نسارا فراهم کرد.

حالا کار به جایی رسیده است که آمار رسمی تعداد مبتلایان به کرونا در ایران به بیش از ۱۶ هزار نفر رسیده است و حدود ۱۰۰۰ نفر هم جان باخته‌اند. اما با وجود فرمان علی خامنه‌ای به رییس ستاد کل نیروهای مسلح برای تشکیل قرارگاه بهداشتی مقابله با کرونا که انتظار می‌رفت مقدمه‌ای باشد برای قرنطینه برخی شهرها، حسن روحانی اعلام کرد: «چیزی به نام قرنطینه نداریم، نه امروز و نه در ایام عید و همه در کسب‌و‌کار و فعالیت خود آزاد هستند.»

این در حالی است که کشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا برای حفظ جان شهروندان خود و برای قطع زنجیره این ویروس خطرناک، در قرنطینه کامل رفته‌اند یا وضعیت فوق‌العاده اعلام کرده‌اند. همچنین در برلین و بسیاری از شهرهای آلمان، رستوران‌ها، باشگاه‌های شبانه، کافه‌ها، کنسرت‌ها، مدرسه‌ها، دانشگاه‌ها و بسیاری از مراکز دیگر تعطیل شده‌اند. بر اساس آخرین آمارهای اعلام‌شده از سوی مقام‌های رسمی آلمان، تعداد مبتلایان به ویروس کرونا در این کشور، تا لحظه تنظیم این گزارش، ۷ هزار و ۵۸۶ نفر و تعداد جان‌باختگان ۱۷ نفر بوده است.

نکته مهم این‌جاست که بسیاری از نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های مهم تجاری که نه تنها در اقتصاد کشورهای میزبان بلکه در اقتصاد جهان هم تاثیر‌گذارند، با شیوع کرونا تعطیل شده‌اند، از جمله نمایشگاه خودرو سوییس که تنها به بخش نمایش آنلاین بسنده کرد و نمایشگاه کتاب لایپزیک آلمان که بعد از نمایشگاه فرانکفورت، با ۳۰۰ هزار بازدید‌کننده در سال، معروف‌ترین نمایشگاه بین‌المللی در این زمینه است. همچنین، یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای گردشگری جهان موسوم به «ITB» که هر سال در شهر برلین و با حضور نمایندگان ۱۸۰ کشور و در ۱۰ هزار غرفه برگزار می‌شد، برای حفظ سلامتی شهروندان و شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه، با توصیه مقام‌های بهداشتی آلمان برگزار نشد.

این تمهیدات در حالی در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از گسترش شیوع کرونا اندیشیده شده است که مقام‌های ایرانی با گذشت یک ماه از انتشار کووید‌ـ‌۱۹ و تحمیل هزینه‌های جانی و مالی قابل‌توجه به جامعه، سرانجام به تعطیلی اماکن پر‌رفت‌و‌آمد مانند اماکن مذهبی در مشهد، قم و شهرری رضایت دادند. تعطیلی اماکن مذهبی هرچند با استناد به تصمیم‌ ستاد ملی مقابله با کرونا انجام شده است، قطعا با موافقت رهبر جمهوری اسلامی نیز بوده است، چرا که این درخواست یک بار دیگر هم در همان روزهای نخست فراگیری ویروس مطرح شد، اما تولیت‌های این اماکن آن را قاطعانه رد کردند. 

به هر حال، تعطیلی اماکن مذهبی با مخالفت ده‌ها نفر که خود را «فرزند انقلاب» می‌نامند مواجه شد. این افراد در حالی که در قم و مشهد شعارهای مذهبی می‌دادند، به سمت درهای حرم‌ امام رضا و حضرت معصومه یورش بردند و آن‌ها را شکستند. مقام‌های ایرانی می‌گویند تعدادی از آن‌ها را بازداشت کرده‌اند. اما وجود چنین افرادی در جامعه، که قدرت نیز دارند، نتیجه نگاه برگرفته از فقه شیعی مقام‌های مذهبی جمهوری اسلامی به پدیده‌های متفاوت است. در چنین دیدگاهی، به‌جای مقابله با حمله ویروس، به مردم توصیه می‌شود دعا بخوانند و نذری بدهند.