محمدابراهیم طاهریان، دستیار و نماینده ویژه وزیر امور خارجه ایران برای افغانستان، در سفری چند‌روزه به کابل، با شمار زیادی از مقام‌های دولتی و رهبران سیاسی افغانستان دیدار و گفت‌وگو کرده است.

وزارت امور خارجه ایران می‌گوید محمدابراهیم طاهریان در سفر به افغانستان در مورد گسترش روابط دو‌جانبه، آخرین وضعیت تحولات سیاسی افغانستان، روند صلح و همکاری دو کشور در مبارزه با شیوع ویروس جدید کرونا بحث و تبادل‌نظر کرده است.

طاهریان یکشنبه ۳۱ فروردین، در روز نخست این سفر، در کابل با اشرف غنی، رییس‌جمهوری، عبدالله عبدالله، رییس‌جمهوری خودخوانده این کشور، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان، و محمد‌حنیف اتمر، سرپرست وزارت خارجه افغانستان، جداگانه دیدار کرد. پس از آن، به دیدار رهبران سیاسی رفت از جمله حامد کرزی، رییس‌جمهوری پیشین، صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه پیشین، محمد‌کریم خلیلی، رییس شورای عالی صلح، محمد محقق، معاون سابق ریاست اجراییه حکومت، امیر‌اسماعیل خان و عبدالرب رسول سیاف، رهبران جهادی.

رییس‌جمهوری افغانستان این سفر را کم‌اهمیت جلوه داده و گفته است در دیدار با نماینده ویژه ایران، روی تکمیل ایستگاه خط آهن ایران‌ـ‌هرات، کاهش روند بازگشت مهاجران، روند صلح و مسائل منطقه‌ای گفت‌وگو کرده‌اند.

اما عبدالله عبدالله اعلام کرده در دیدار با ابراهیم طاهریان، در مورد اجماع منطقه‌ای برای موفقیت صلح و مبارزه با تهدید ویروس جدید کرونا گفت‌وگو کرده است. دفتر شورای امنیت ملی نیز با انتشار بیانیه‌ای، گفته ابراهیم طاهریان در ملاقات با حمدالله محب، روی حمایت ایران از افغانستان تاکید کرده است.

جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته، یکی از کشورهای فعال در افغانستان بوده اما اولین‌ بار است که ایران در شرایطی که افغانستان از نظر سیاسی، دو رییس‌جمهوری و گفت‌وگوهای صلح این کشور آینده مبهمی دارد، در چنین سطحی فعال می‌شود. ایران در افغانستان به دنبال چیست؟

شاید هدف اصلی سفر طاهریان در دیدار با محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، ابراز شده باشد. او در این دیدار، ضمن صحبت درباره مذاكرات صلح بين‌الافغانى، در مورد بحران ناشى از انتخابات این کشور نیز تبادل نظر کرده است. محمد محقق در بیانیه‌ای، به نقل از محمد‌ابراهيم طاهريان، آورده است که «جمهورى اسلامی خواستار يک توافق و تفاهم معقول و عادلانه میان دو تيم پيشتاز انتخاباتى» است. محقق به نماینده ایران گفته است: «در تلاش هستيم كه معضل پيش‌آمده در انتخابات را از طريق گفت‌وگوى سازنده با ميانجی‌گرى و تلاش بزرگان سياسى كشور و اهتمام كشورهاى دوست تا ختم هفته آينده، حل بسازيم.»

اما این موضع‌گیری واکنش فوری مشاور ارشد ریاست جمهوری را برانگیخت. شاه‌حسین مرتضوی، مشاور ارشد اشرف غنی، در واکنش به تلاش‌های ایران برای حل بحران انتخاباتی میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله، در یادداشتی نوشته است: «كشور همسايه برای ما نسخه حكومت مشاركتی را تجويز می‌كند. اگر اين نسخه شفا‌بخش است، چرا آقای احمدی‌نژاد برای ميرحسين موسوی و کروبی تجويز نکرد؟»

پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست‌ جمهوری افغانستان، ایران و روسیه دو کشوری بودند که پیروزی اشرف غنی را تبریک نگفتند. وزارت خارجه ایران ماه گذشته، خواهان «ایجاد دولت فراگیر با مشارکت همه جناح‌ها و گروه‌های سیاسی افغانستان» شد. وزارت امور خارجه ایران گفته بود که با تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان، «هرچه زودتر زمینه آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی با مشارکت تمام گروه‌های سیاسی، به‌شمول طالبان، فراهم گردد». آن زمان، موضع ایران در مورد نتایج انتخابات به مذاق دولت افغانستان، به‌خصوص حلقه نزدیک به اشرف غنی، خوش نیامد و وزارت امور خارجه افغانستان ایران را به سطحی‌نگری در مسائل افغانستان متهم کرد. روسیه نیز موضعی مشابه ایران اتخاذ کرده است. این در حالی است که آمریکا و اتحادیه اروپا اشرف غنی را برنده انتخابات دانسته‌اند. این شکاف نگرانی‌هایی به وجود آورده است که داستان سوریه در افغانستان تکرار شود.

احمد سعیدی، کارشناس آگاه به مسائل سیاسی افغانستان، به ایران اینترنشنال گفته است فعال شدن جمهوری اسلامی در افغانستان موضوع تازه‌ای نیست و جمهوری اسلامی نه تنها در افغانستان، بلکه در شرق میانه، سوریه، عراق و حتی کشورهای آسیای میانه فعال است. به عقیده سعیدی، در حال حاضر که انتخابات ریاست‌ جمهوری افغانستان در بن‌بست سیاسی قرار دارد و از سوی دیگر، «آمریکا در حال خروج از افغانستان است، ایران به‌عنوان کشور همسایه می‌خواهد دوستانی در افغانستان داشته باشد و در مسائل این کشور نقش بازی کند».

محمد‌ابراهیم طاهریان کیست؟

به گفته عباس فراسو، کاردار سابق سفارت افغانستان در استرالیا، محمدابراهیم طاهریان یکی از کارکشته‌ترین دیپلمات‌های ایرانی است که پس از پایان دوره خدمتش در ترکیه به‌عنوان سفیر، باید بازنشسته می‌شد، اما دستیار اصلی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در امور افغانستان شد. فراسو در ادامه افزود طاهریان سال گذشته، زمانی دستیار و نماینده ایران در امور افغانستان شد که مذاکرات میان آمریکا و طالبان در قطر جریان داشت.

عباس فراسو عقیده دارد در معادله جدید آمریکایی‌ها در روند صلح افغانستان، ظاهرا ایران و هند جایی ندارند و ابراهیم طاهریان درست در همین شرایط به کابل رفته و با رهبران افغانستان ملاقات کرده است.

زلمی خلیل‌زاد، همتای آمریکایی طاهریان، به نقش محوری طاهریان در کنفرانس بن آلمان برای افغانستان اشاره کرده و نوشته است:

«دیدار اولیه با ایرانی‌ها زمینه را برای ایجاد روابط دوستانه و سازنده میان نمایندگان آمریکا و ایران، در طول این کنفرانس [بن در ۲۰۰۱] فراهم کرد. هر روز صبح، من و جیمز دابینز [نماینده ویژه سابق آمریکا در امور افغانستان و پاکستان] با محمدجواد ظریف و [محمد‌ابراهیم] طاهریان قهوه می‌نوشیدیم. این گردهم‌آمدن‌های غیررسمی بسیار کارآمد واقع شد. ما در مورد سوابق کاری خود صحبت و روابط شخصی ایجاد کردیم. این روابط گفت‌وگوهای رسمی را روی مسائل آسان‌تر ساخت. بدون این قهوه نوشیدن‌های مشترک، هرگز امکان نداشت که ما دانش عمیق طاهریان در مورد افغانستان را بدانیم. او مدت طولانی را با رهبران کمونیست افغانستان گذرانده بود. در مورد نجیب‌الله [رییس‌جمهوری سابق افغانستان]، بر‌خلاف روایت‌های متعارف تاریخی، طاهریان معتقد بود که نجیب‌الله توسط طالبان کشته نشده است. بر اساس گفته او، پیش از آن که جنازه نجیب‌الله در جاده کابل آویزان شود، افسران پاکستانی در واقع، او را کشته بودند. من تعامل ما با ایرانی‌ها را به‌مثابه بخشی از تلاش بزرگ‌تر برای جلب حمایت‌های منطقه‌ای برای افغانستانِ پسا‌طالبان می‌دیدم.»