کمتر از ۲۴ ساعت تا انتخابات ریاست جمهوری اوکراین باقی مانده است و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که از میان ۳۹ نامزد انتخاباتی، یک کمدین تلویزیونی در جایگاه نخست ایستاده و حتی از رییس‌جمهوری کنونی و همچنین از بانوی انقلاب نارنجی نیز پیشی گرفته است. به نظر می‌رسد با توجه به تعداد بالای نامزدها، انتخاب به دور دوم در ۲۱ آوریل کشیده شود.

اما پرسش این‌جاست که چرا مردم اوکراین از نامزدهای سیاسی عبور کرده‌اند و به کمدینی که هیچ تجربه‌ای در عالم سیاست ندارد روی آورده‌اند؟

چرایی روی‌گردانی مردم از شاه شکلات

استنکاف ویکتور یانوکوویچ از امضای سند توافقنامه همکاری با اروپا سبب شد تا ده‌ها هزار نفر در خیابان‌های کی‌یف و به ویژه میدان اروپا تجمع کنند و خواستار برکناری رییس‌جمهور‌ی شوند، اعتراض‌های وسیعی که به‌رغم برخوردهای شدید پلیس با معترضان، در نهایت به فرار یانوکوویچ منجر شد. در این میان، ۲۳ نفر نامزد انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری اوکراین شدند، اما با توجه به شرایط موجود، بی‌شک بخت با فردی بود که تندترین مواضع را نسبت به روسیه بگیرد و به دنبال گسترش روابط با غرب باشد. بدیهی بود که شاه شکلات سکان قدرت را به دست بگیرد و همین اتفاق نیز افتاد و پترو پروشنکو توانست ۵۵ درصد آرا را کسب کند و با اختلاف فراوان از نفر دوم، یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر سابق، پیروز شود.

پروشنکو در پنج سال ریاست جمهوری‌اش، همواره کوشید به‌واسطه سیاست‌های تقابلی با روسیه افکار عمومی غرب اوکراین را با خود همراه کند. در این انتخابات نیز شعار «یا من، یا پوتین» سر داده و تلاش کرده است با تهییج شهروندان ضد‌روس، به‌ویژه در غرب کشور، سبد رای خود را سنگین کند. اما از سوی دیگر، باید توجه داشت که او، علی‌رغم شعارهایش در زمان سقوط یانوکوویچ، موفق نشد با فساد سیستماتیک مبارزه کند و گرانی و به‌ویژه افزایش چشمگیر قیمت گاز نیز محبوبیت این سرمایه‌دار اوکراینی را تحت تاثیر قرار داده است. در این میان، نباید فراموش کرد که با وجود همه شعارهای تند پروشنکو بر ضد روسیه و پوتین، او نه تنها موفق نشده است کریمه را پس بگیرد، ‌بلکه شهرهای شرقی اوکراین نیز هنوز با دولت مرکزی در تقابل‌اند و دولت او در اتحاد و یکپارچگی کشور دستاوردی نداشته است.  

چرا آرای مردم از سبد تیموشنکو ریزش داشت؟

هرچند تیموشنکو در انقلاب نارنجی اوکراین نقش بسیار مهمی داشت و از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰، نخست‌وزیر این کشور بود، در دور دوم انتخابات ۲۰۱۰، ۴۵/۴۷ درصد آرا را کسب کرد و با اختلاف اندکی از یانوکوویچ شکست خورد. اما باید به این نکته نیز توجه داشت که چرا در انتخابات سال ۲۰۱۴ فقط ۱۲/۳۹ درصد آرا را به دست آورد؟

تیموشنکو و حزب میهن اگرچه روزی با انقلاب نارنجی شکوفا شد، با روی کار آمدن دولت یانوکوویچ، به جرم اختلاس محاکمه و به هفت سال زندان محکوم شد و در مسیر پژمردگی سیاسی قرار گرفت. او در انتخابات سال ۲۰۱۴ مدعی شد که در صورت موفقیت، ستون فقرات الیگارشی حاکم را می‌شکند، اما شاید به این موضوع توجه نداشت که مردم چطور می‌توانند اعتماد کنند نخست‌وزیری که در پایان دوره‌اش به اختلاس و پرداخت غرامت ۱۸۸ میلیون دلاری، در کنار مجازات زندان، محکوم شده‌ است، می‌تواند فساد و قدرت الیگارشی را نابود سازد.

این بار اما شعارهای بانوی انقلاب رنگی نقاط ضعف دولت پروشنکو را هدف گرفته و کوشیده است چالش‌های پیش روی دولت کنونی را به فرصت‌های انتخاباتی خود تبدیل کند، نظیر شعار ایجاد صلح در مناطق شرقی و همچنین کاهش قیمت گاز. از همین روست که او از پروشنکو پیشی گرفته است و مطابق نظرسنجی‌ها، در جایگاه دوم قرار دارد.

کمدینی سوار بر موج سیاست‌زدگی

هنگامی‌که در جامعه‌ای، رویکردی مطلق‌گرایانه و مبتنی بر صفر و صد وجود دارد،‌ موضع‌گیری دولت و ملت به این سمت پیش می‌رود که طرف مقابل یا با ما است، یا علیه ما. از همین روست اگر رفتار مردم اوکراین نسبت به روسیه و غرب را در نموداری ترسیم کنیم، منحنی سینوسی‌ای پدید می‌آید که نشان می‌دهد در مقاطعی، روسیه دشمن مطلق آن‌ها بوده است و در ایامی دیگر، دوست مطلق. برآیند این رفتار سبب شده است تا همه موضوعات جامعه به سیاست گره بخورد و در تحلیل مسائل جامعه، مدام سیاست در تقلیل‌یافته‌ترین شکلش متبلور می‌شود.

مردم اوکراین در سال‌های پس از استقلال، در جست‌و‌جوی قهرمانی بوده‌اند که از یک سو، هویت آن‌ها را احیا کند و از سوی دیگر، شرایط اقتصادی کشور را سامان دهد. حال آن‌که هر سیاستمداری که آمد در راستای منافع خود گام برداشت و تمامی مشکلات را در ارتباط داشتن یا نداشتن با روسیه و اروپا خلاصه کرد. ویکتور یوشچنکو، رهبر انقلاب نارنجی، در پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۰، کمتر از ۵ درصد رای آورد. تیموشنکو روزگاری قهرمان این ملت بود و روز دیگر، به جرم اختلاس به زندان افتاد؛ دولت یانوکوویچ در مقابل اعتراض مخالفان آتش گشود؛ پروشنکو همواره در لفظ به روسیه حمله می‌کرد، ‌اما در عمل حتی کنترل شرق کشور را نیز نتوانست به دست بگیرد؛ برآیند این رویکردها نشان می‌دهد مردم در پایان هر دوره ریاست‌جمهوری، در انتخاب‌های خود کاملا گردش داشته‌اند و از گزینه انتخابی خود روی گردانده‌اند.

در این شرایط، ظهور کاندیدایی غیر‌سیاسی بخش قابل توجهی از مردم را با خود همراه کرده است. ولادیمیر ‌زلنسکی چهل ساله، که یک کمدین تلویزیونی است و بسیاری از برنامه‌های او را مردم روسیه نیز دنبال می‌کنند، کمی پیش‌تر حزبی موسوم به «خادم مردم» را راه‌اندازی کرد و با ژستی غیر‌سیاسی‌، مطالبات مردم را مطرح می‌کند، رویکردی که سبب شده است سبد رای او، مطابق نظرسنجی‌ها، ۲۵ درصد آرا را کسب کند و او در جایگاه نخست بایستد.

اکنون باید منتظر بود و دید آیا کمدی ریاست‌جمهوری در اوکراین اکران می‌شود یا نه؟