انجمن زیست‌محیطی ژیوای پاوه اوایل روز پنجشنبه ۵ تیرماه در اطلاعیه‌ای کوتاه از آتش‌سوزی منطقه حفاظت‌شده «دروله» و اطراف «سیمان» در پاوه و سازماندهی و اعزام تیم‌‌های عملیاتی به این مناطق برای اطفای حریق خبر داد.

در همان اطلاعیه آمده بود که آتش‌سوزی به‌دلیل گسترش و وسعت زیاد از کنترل اعضای کمیته عملیاتی و نیروهای حاضر در منطقه خارج شده است و این انجمن ضمن درخواست کمک، شماره تماس‌هایی را برای پیوستن دوستداران محیط زیست و اهالی منطقه به تیم‌های عملیاتی اعلام کرد.

پس از یک روز، این سازمان مردم‌نهاد بار دیگر در اطلاعیه‌ای مشابه، از آتش‌سوزی مناطق جنگلی «سردره» از دو ناحیه «مله‌نجار» و «بانه‌رش» در پاوه خبر داد.

این آتش‌سوزی در حالی است که تیم‌های عملیاتی شماره یک و دو این انجمن همچنان پس از یک شبانه‌روز و بدون استراحت و آب و غذا و با کمترین تجهیزات و امکانات، برای اطفای حریق در منطقه حفاظت‌شده «دروله» حضور دارند و تیم سوم کمیته عملیاتی هم به مناطق «سردره» اعزام شده است.

در این دو روز، انجمن ژیوای پاوه، که به‌شدت خسته و با کمبود نیرو و تجهیزات روبه‌رو شده، با انتشار چند اطلاعیه دیگر با فاصله زمانی اندک، پی‌درپی بر درخواست کمک و اعزام نیرو برای مهار آتش تاکید کرده است.

پس از آن، شماری از نیروهای مردمی و فعالان مدنی به جمع کمیته‌های عملیاتی انجمن ژیوای پیوستند، اما همچنان از خدمات‌رسانی ارگان‌های دولتی خبری نشد و این اتفاق با گذشت چند روز، تنها در حد چند خبر کوتاه در رسانه‌های دولتی باقی ‌ماند.

در این مدت، فعالان زیست‌محیطی و نیروهای مردمی دو بار و فقط به‌مدت چند ساعت، موفق به کنترل کامل حریق شدند. تا این‌که در بامداد شنبه ۷ تیر، شعله‌های آتشی که ارتفاع آن به بیش از دو متر می‌رسید به منطقه حفاظت‌شده «بوزین و مره‌خیل» رسید، اما شعله‌های آتش‌ این‌ بار با دفعات قبلی کاملا متفاوت بود و مساحت و دامنه گسترده‌تری را در‌بر‌گرفت و در مناطق صعب‌العبور و سکونت‌ناپذیر رخ داد و همین موضوع به درخواست اعزام نیرو و تجهیزات لازم از سایر ارگان‌های دولتی منجر شد، که به دلایل گوناگون با آن موافقت نشد.

اوایل صبح یکشنبه ۸ تیر، در حالی که تمام درخواست‌های این انجمن برای ارسال تجهیزات و اعزام نیروهای دولتی نادیده گرفته شد، انجمن ژیوای از سازماندهی و اعزام دو تیم ۱۰ نفره از کمیته عملیاتی اطفای حریق به منطقه حفاظت‌شده بوزین و مره‌خیل خبر داد.

ویدیوها نشان می‌دهد اعضای این دو تیم تنها با شاخ و برگ درختان و یک دمنده‌ بنزینی کوچک، بی‌وقفه در تلاش‌اند یکی از آتش‌سوز‌ی‌های کم‌سابقه در طبیعت بکر این مناطق جنگلی را مهار کنند.

در نهایت، حدود ساعت ۷ عصر یکشنبه، مختار خندانی، عضو هیات موسس انجمن ژیوای، یاسین کریمی، از اعضای این انجمن، و بلال امینی، فعال مدنی در ناحیه «ژاله» از منطقه حفاظت‌شده بوزین و مره‌‌خیل، با تغییر ناگهانی جهت باد، در دود غلیظ و حلقه آتش گرفتار شدند و در اثر خفگی، جان خود را از دست دادند.

در فایل صوتی منتشر‌شده از صحبت‌های مختار خندانی، به نقش آرش لهونی، نماینده مردم پاوه و اورامانات، و مافیا محلی در صدور مجوز‌های برداشت سقز درختان و آتش‌سوزی عمدی جنگل‌ها اشاره شده است.

بامداد دوشنبه ۹ تیر، با حضور جمع کثیری از مردم پاوه، پیکر جان‌باختگان این حادثه با شعار حماسی «شهید نمی‌میرد»، بدرقه و تشییع شد.

قبل از شروع مراسم، نهادهای امنیتی در تماس تلفنی با شماری از فعالان مدنی، در مورد هرگونه تاخیر و دخالت در مراسم خاکسپاری به آن‌ها هشدار دادند و آن‌ها را تهدید کردند.

دلایل عمده آتش‌سوزی در جنگل‌های پاوه

بیشتر آتش‌سوزی‌های اخیر پاوه در منطقه حفاظت‌شده بوزین و مره‌خیل اتفاق افتاده است. این منطقه حدود ۲۴ هزار هکتار مساحت دارد و در منطقه صفر مرزی و در بخش باینگان واقع شده است.

یکی از فعالان زیست‌محیطی پاوه، که مایل نیست به نامش اشاره شود، درباره دلایل آتش‌سوزی‌های اخیر در این منطقه به ایران اینترنشنال گفت: «تمام این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد و کاملا عمدی و به‌دست نیروهای دولتی، به‌خصوص نیروهای سپاه پاسداران در مناطق مرزی و حساس جنگلی، صورت می‌گیرد. سپاه پاسداران در این تخریب نقشی پررنگ و اساسی دارد، اما مورد دیگر، استفاده از مراتع، چراگاه‌ها و صمغ درختان بنه است که اختلاف‌ها و مشکلات عشیره‌ای، طایفه‌ای و روستایی بر سر منافعی از این دست باعث شده است مردم گاهی از روی نادانی و غرض و کینه، برای انتقام و ضربه زدن به یکدیگر، برخی مناطق را آتش بزنند.»

این دومین آتش‌سوزی‌ است که در کمتر از یک ماه به جان مراتع و جنگل‌های منطقه حفاظت‌شده بوزین و مره‌خیل افتاده و به‌گفته فریدون یاوری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه، در شش روز نخست، ۱۴۰۰ هکتار از زمین‌های این منطقه طعمه حریق شده است.

اما بر اساس برخی آمارهای منابع محیط زیستی، دور دوم آتش‌سوزی‌ها در کمتر از یک هفته، بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ هکتار را از بین برده است و با ادامه آتش‌سوزی، احتمال می‌رود حجم خسارت بسیار بیشتر از این آمار باشد.

این فعال زیست‌محیطی در ادامه، به روایت از شاهدان عینی، گفت یکی از علت‌های اصلی این آتش‌سوزی شلیک گلوله رسام از سمت اقلیم کردستان و ناشی از اختلاف‌ بین‌ دو طایفه بر سر زمین بوده است.

او، که خود در منطقه آتش‌سوزی حضور داشته است، در ادامه افزود: «اغلب آتش‌سوزی‌های منطقه در اطراف پاسگاه‌ها و با چراغ سبز نیروهای سپاه پاسداران شروع می‌شود و دلایل امنیتی و مبهمی دارد که برای ما قابل‌حل نیست. اما نیروهای نظامی با این اقدام، می‌خواهند مناطق عاری از جنگل و هر‌گونه پوشش‌ گیاهی باشند تا با به‌‌کارگیری دوربین‌های ویژه و پهپاد، تسلط کاملی روی نیروهای احزاب کُرد مخالف نظام داشته باشند.»

جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان محیط زیست، در واکنش به مرگ سه تن از فعالان زیست‌محیطی، گفت آن‌ها از سر «احساسات» و «دلسوزی» داوطلب شده‌اند و این می‌تواند درس عبرت باشد برای کسانی که بدون هماهنگی با محیط‌بان‌ها، برای اطفای حریق به دل آتش می‌زنند.

بی‌اعتنایی به درخواست‌های انجمن ژیوای

یکی از رسالت‌های اصلی انجمن ژیوای پاوه، مقابله با تخریب‌های طبیعت و آتش‌سوزی عنوان شده است. اما این انجمن در اوایل شیوع کرونا، یکی از تاثیرگذارترین سازمان‌های مردم‌نهادی بود که با کمک افراد خیر، در مناطق پاوه و روستاهای اطراف به کمک‌رسانی مشغول شد و در این میان، تعدادی از کمیته‌های محلات که به‌تازگی تاسیس شده بودند زیر نظر این انجمن فعالیت‌های مدنی‌شان را به‌طور رسمی آغاز کردند.

این فعال زیست‌محیطی درباره علت بی‌اعتنایی دستگاه‌های ذی‌ربط به فراخوان کمک این انجمن، گفت در منطقه پاوه و اورامانات، به انجمن ژیوای دید امنیتی دارند و در ادامه افزود: «نیروهای امنیتی خودشان بارها اذعان کرده‌اند و ابایی ندارند که بگویند انجمن ژیوای در راستای مواضع نظام نبوده است و اعضای آن افرادی مشکل‌دارند، اما هیچ‌وقت اعلام نکرده‌اند این افراد دقیقا چه مشکلی دارند و اگر مشکل‌ دارند، چرا محکوم نمی‌شوند. از این مساله فقط به‌عنوان ابزاری برای ساکت کردن و سرکوب بیشتر و کند کردن فعالیت‌های این انجمن استفاده شده است.»

این در حالی‌ است که بر اساس ماده ۲ اساسنامه ژیوای، تمامی فعالیت‌های این انجمن غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیردولتی و با رعایت کامل قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، بر حفظ محیط زیست و منابع طبیعی متمرکز است.

این سازمان مردم‌نهاد بارها در بیانیه‌هایی اعلام کرده است که به هیچ حزب، گروه، دسته و جریانی وابسته نبوده و نیست و نخواهد بود. تاکید مدام بر این گفته خود به‌معنای رد کامل ادعای اخیر حزب دموکرات کردستان ایران مبنی بر عضویت دو تن از جان‌باختگان آتش‌سوزی‌ها در این حزب است.

این حزب پیش‌تر هم پس از جان‌ باختن شریف باجور، فعال محیط زیست، چنین ادعایی را مطرح کرده بود.

به‌گفته این فعال مدنی، نهادهای امنیتی انجمن ژیوای را مکمل نهادهای دولتی و با رسالت مدنی و اجتماعی نمی‌بینند، بلکه آن را به‌مثابه ابزار دست احزاب کرد مخالف نظام می‌بینند و چنین دیدگاهی در نادیده‌انگاری تمامی درخواست‌‌ و بیانیه‌های این انجمن کاملا هویداست.

آزاد شیخ‌ویسی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه، دو روز پس از شروع آتش‌سوزی، اعلام کرد که برای خاموش کردن آتش، دستگاه‌های لازم است و شاخ و برگ درختان نمی‌تواند حریق را مهار کند.

او افزود: «برای استفاده از بالگرد هم درخواست دادیم، اما گفته شد به‌دلیل شیب زیاد، امکان استفاده از بالگرد وجود ندارد.»

اما جلیل بالایی، مدیرکل مدیریت بحران کرمانشاه، دلیل صادر نشدن اجازه پرواز بالگرد را «شرایط زمانی و هوا» عنوان کرده است.

مرگ و خاکسپاری زودهنگام فعالان زیست‌محیطی

یکی از فعالان محیط زیست که اجساد را از نزدیک دیده است در این‌باره گفت: «علت مرگ مختار خندانی، یاسین کریمی و بلال امینی گیر افتادن و غافلگیر شدنشان در ضلع جنوبی دره بوده است و در اثر خفگی ناشی از دود غلیظ و سپس، سوختگی شدید جان خود را از دست دادند و این‌که گفته شده در اثر انفجار مین بوده است صحت ندارد؛ اگرچه این منطقه همچنان آلوده به مین است.»

به‌گفته او، یکی از دستگاه‌های دمنده بنزینی بر دوش بلال امینی بوده است که پس از مرگ او، دستگاه تخریب و منفجر شده و جسد از ناحیه شکم متلاشی شده است.

این فعال محیط زیست گفت در شب حادثه، حمل اجساد حدود سه ساعت طول کشیده بود و هیچ هلیکوپتری برای انتقال اجساد نفرستادند و با انتقال دیرهنگام به پزشکی قانونی و حضور ماموران دستگاه‌های امنیتی، خانواده‌ها زیر فشار و تهدید و ممانعت از تجمع، موافقت کردند مراسم خاکسپاری شبانه برگزار شود و به خانواده‌ها و انجمن ژیوای اجازه هیچ‌گونه دخالتی داده نشد.