اعلام خبر تصمیم دولت ترکیه برای برگرداندن اعضای اروپایی داعش به کشورهایشان نگرانی بسیار جدی کشورهای اروپایی را برانگیخت. بنا بر اظهارات رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، لغو حق شهروندی اعضای اروپایی داعش از سوی کشورهای متبوع آن‌ها از نظر ترکیه پذیرفتنی نیست و نوعی بی‌مسئولیتی به شمار می‌آید. او در ادامه افزود دولت ترکیه چند سال است با خطر اقدام‌های تروریستی داعش مواجه بوده و اکنون زمان آن فرا رسیده است که دیگران نگران این مساله باشند. بنابراین، ترکیه به هیچ عنوان از اخراج این افراد از مرز ترکیه‌ـ‌یونان دریغ نخواهد کرد.

در همین رابطه، سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه، در صحبت‌هایش ضمن اشاره به این‌که ترکیه هتلی برای اعضای داعش نیست، اعلام کرد کشورهای غربی نباید از قبول مسئولیت در این مورد اجتناب کنند. به گفته او، ترکیه اعضای اروپایی داعش را به کشورشان باز‌می‌گرداند و تصمیم‌گیری نهایی درباره این افراد با دولت‌های متبوع آن‌هاست.

لغو حق شهروندی از جمله اقدام‌هایی است که در کنوانسیون ۱۹۶۱ نیویورک غیرقانونی تلقی شده است. این در حالی است که از سال ۲۰۱۰ تاکنون، کشورهایی مثل بریتانیا حق شهروندی بیش از ۱۰۰ تن از شهروندان بریتانیایی را به اتهام عضویت در داعش لغو کرده‌اند. از مهم‌ترین نگرانی‌های کشورهای اروپایی، به‌ویژه بریتانیا، در مورد پذیرش اعضای داعش این است که مواجهه با این افراد، حتی در جایگاه محاکمه، بسیار خطرناک و بنابراین، لازم است در دادگاه‌های سوریه یا عراق بازجویی و محاکمه شوند.

با وجود این، بنا بر اظهارات مقام‌های دولت ترکیه، طرح اخراج یازده شهروند فرانسوی، هفت شهروند آلمانی همراه سه نفر از دانمارک و دو نفر از ایرلند در دست بررسی است. دولت ترکیه تاکنون بیش از ۷۵۰۰ تن از اعضای داعش را دیپورت کرده است و به گزارش یکی از رسانه‌های دولتی ترکیه، برگرداندن بیش از ۲۵۰۰ عضو داعش به کشورهای متبوعشان در اروپا نیز در دستور کار دولت قرار دارد.

یکی از چالش‌های مهم در وضعیت پیش‌آمده جنگ گروه‌های مختلف با داعش در سوریه است. اخیرا مقام‌های دولت آمریکا با دعوت از یکی از رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه (ی.پ.گ) به نام مظلوم کوبانی، خشم مقام‌های ترکیه را برانگیختند. خشم مقام‌های ترک از این بود که آن‌ها معتقدند ی.پ.گ شاخه‌ای از پ.ک.ک است که بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی آن را به‌عنوان گروهکی تروریستی به رسمیت شناخته‌اند.

نکته مرتبط و مهم دیگر، رویکرد متناقض آمریکا در مورد ی.پ.گ در خاک سوریه است. دونالد ترامپ اخیرا دستور خروج سربازان آمریکایی از شمال شرقی ترکیه را داد، که مسیر را برای اردوغان هموار ساخت تا اقدام نظامی علیه نیروهای ی.پ.گ را در دستور کار خود قرار دهد. ارتش آمریکا با هدف جنگ علیه داعش از ی.پ.گ حمایت كرده بود، اما با انتشار خبر شکست داعش در سوریه، ترامپ اعلام کرد که نیروهای آمریکایی را از خاک سوریه خارج می‌کند.

بسیاری بر این باورند که ترامپ با این تصمیم، به نیروهای ی.پ.گ خیانت کرده است. اما از سوی دیگر، ترکیه به‌عنوان متحد آمریکا در منطقه و یکی از مهم‌ترین اعضای سازمان ناتو، بر این باور است که مظلوم کوبانی از رهبران ی.پ.گ تروریستی بیش نیست و در مدت سی سال مبارزه گروهک تروریستی پ.ک.ک علیه دولت و مردم ترکیه، بانی کشته شدن بیش از ۴۰ هزار غیرنظامی بوده است.

این در حالی است که منتقدانِ تصمیم ترکیه در اقدام علیه ی.پ.گ و نیز اخراج اعضای اروپایی داعش معتقدند این کشور با حمایت از ارتش آزاد سوریه در مبارزه علیه ی.پ.گ، در حقیقت عامل کشته شدن غیرنظامیان در شمال سوریه و تضعیف روند مبارزه ی.پ.گ علیه داعش بوده است. اما نیروهای ارتش آزاد سوریه که در جریان عملیات «چشمه صلح» ترکیه در شمال سوریه، پا‌به‌‌پای ارتش ترکیه به مبارزه با نیروهای ی.پ.گ پرداختند، از نظر مقام‌های ترکیه، رزمندگان اسلام بوده‌اند و با هدف از بین بردن تروریسم دست به سلاح برده‌اند.

نکته بسیار مهم و قابل توجه دیگر در رابطه با ارتش آزاد سوریه این است که این گروه در حقیقت همان افرادی هستند که در سال‌های اولیه جنگ داخلی سوریه، مورد حمایت شدید کشورهای غربی از جمله آمریکا بودند. گزارش‌ها و مستندات بسیاری وجود دارند مبنی بر این‌که این گروه حتی در همان سال‌های نخست جنگ داخلی در سوریه، علیه غیرنظامیان سوریه مرتکب جنایت جنگی شده‌اند.

بنابراین، در شرایط کنونی که ترکیه با حمایت از این گروه، اقدام به مداخله نظامی در شمال سوریه کرده است، نباید تعجب کرد که چرا این اقدام ترکیه عکس‌العمل جدی کشورهای غربی را در پی نداشته است. در چنین شرایطی، حتی تشکیل یک داعش جدید متشکل از اعضای ارتش آزاد سوریه، که با شعار «الله‌ اکبر» غیرنظامیان را هدف قرار می‌دهند، نباید موجب تعجب کشورهای غربی باشد. به‌عبارتی، حمایت امروز ترکیه از ارتش آزاد سوریه در واقع مشابه همان اقدام چند سال پیش کشورهای غربی در خاک سوریه است، سوریه‌ای که در حال حاضر جزو نگرانی‌های آن‌ها محسوب نمی‌شود. اما بسیار قابل توجه است که همین کشورها نگران و دلواپس بازگشت اعضای اروپایی داعش به کشورهای اروپایی‌اند و به‌نوعی آن‌ها را تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی خود تلقی می‌کنند. بی‌تردید همین رویکرد محافظه‌کارانه غرب ترکیه را به اخراج اعضای داعش به مقصد اروپا ترغیب کرده است.

با این همه، دولت ترکیه در اولین اقدام، ۱۹ نوامبر/ ۲۸‌ آبان دو تن از اعضای داعش را که شهروند هلند بودند به کشورشان فرستاد. فاطمه ه. و خاویر س. دو نفر از اعضای داعش بودند که پس از ملحق شدن به داعش در سال ۲۰۱۴، از شهروندی هلند محروم شدند. پلیس هلند این دو نفر را بلافاصله پس از ورود به فرودگاه بین‌المللی آمستردام، بازداشت کرد.