پذیرایی نه‌چندان محترمانه نمایندگان اصول‌گرای مجلس از جواد ظریف در جلسه جنجالی روز یکشنبه، ۱۵ تیر ۱۳۹۹، بار دیگر نشان داد وزیر خارجه ابن‌الوقت دولت روحانی، که دچار ضعف حافظه تاریخی است، با وجود برخورداری از قریحه حَرافی، تا چه میزان با سیاست‌گذاری راهبردی و اتخاذ تاکتیک کارآمد در برخورد با چالش‌های روز بیگانه است. 

برخورد او با نمایندگان مخالف در جلسه روز یکشنبه مجلس آمیزه‌ای بود از تناقض‌گویی، اتخاذ سیاست تهاجمی نیم‌بند و عقب‌نشینی فوری و همچنین وام گرفتن از اعتبار علی خامنه‌ای، قاسم سلیمانی و حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، برای اثبات بی‌گناهی و متفاوت بودنش با بقیه بدنه دولت.

در پایان جلسه روز یکشنبه، ظریف نه‌تنها از جلب حمایت اصول‌گرایان مجلس تازه‌شکل‌گرفته بازماند و ناگزیر شد توهین‌هایی مانند «ذلیل» و «دروغگو» را به جان بخرد، که در قبال وصل کردن خود و عملکرد وزارت امور خارجه به علی خامنه‌ای به‌جای رییس دولت، تیر انتقاد حسین شریعتمداری، سردبیر روزنامه کیهان، را نیز متوجه خود کرد. 

وزیر خارجه روحانی در فرازی از سخنانش در روز یکشنبه، در قامت سیاستمداری با‌سواد و آگاه ظاهر شد که قادر به دیدن تصویر بزرگ‌تر است و شناختش از تغییر راهبردی دنیا در جریان تکوین نظم نوین پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پا گرفتن قدرت‌های منطقه‌ای و سهم‌خواهی آن‌ها در حوزه نفوذ دو قدرت بزرگ پس از جنگ جهانی دوم را به رخ نمایندگان تازه‌وارد مجلس کشید.

اما ظریف به‌جای تلاش برای توجیه دلایل و ضرورت حضور فعال ایران در منطقه از طریق توسعه همکاری‌های محلی، هشدار داد که بعضی کشورهای مدعی قدرت، مانند عراق، در دوران گذار از نظام دوقطبی از میان رفته‌اند؛ و همان‌جا در واکنشی عصبی به نمایندگان معترض، آن‌ها را به نادانی متهم کرد، تاکتیکی غلط در لحظه نا‌مناسب که او را به عقب‌نشینی فوری و بعد تشکر از نمایندگانی واداشت که لقب «ترسو» و «ذلیل» به او داده بودند. 

ظریف فراموش کرده بود که جلسه روز یکشنبه برای به چالش کشیدن عملکرد دولت بود و بخشی از صف‌آرایی تازه اصول‌گرایان بر سر تقسیم قدرت و زمینه‌سازی تعیین تکلیف دولت بعدی، نه عملکرد شخص او در وزارت خارجه.

تاکید ظریف بر این‌که «اگر دروغ گفتم، رهبر شنیده و اگر شما من را ذلیل و ترسو می‌خوانید، رهبر من را شجاع خوانده» تلاشی بود برای توجیه عملکردش ولی با این استدلال نسنجیده، معترضان را در تقابل با علی خامنه‌ای قرار داد و نباید انتظار داشت این دو‌دوزه‌بازی به مذاق آن‌ها خوش بیاید،  چنان‌که نماینده علی خامنه‌ای در کیهان او را در این مورد به‌شدت ملامت کرد.

او فراموش کرده بود در آغاز کار دولت دوم محمود احمدی‌نژاد، علی خامنه‌ای در ظاهر برای پشتیبانی از رییس دولت و در باطن، برای شکستن شاخ رقیبش، هاشمی رفسنجانی، تا آن‌جا پیش رفت که احمدی‌نژاد را بر رفیق پنجاه ساله‌اش ترجیح داد ولی کمتر از دو سال بعد، همان رییس دولت را به خانه‌نشینی موقت وادار کرد. در سیاست، ارزش‌ها، اتحادها و وفاداری ماندگار و ابدی نیستند.

ظریف برای نشان دادن شجاعتش، تلقین احساس غرور نمایندگان و ایجاد همبستگی با مجلسیان، به حیله کوچک شمردن و قَدَر قدرت نبودن آمریکا متوسل شد، در حالی که بسیاری از حاضران در مجلس سخنان هفت سال پیش او در دانشگاه تهران را به یاد داشتند که در جمع کثیر دانشجویان پرسید: «آمریکایی که با یک بمب می‌تواند همه سیستم دفاعی ما را از کار بیندازد از سیستم دفاعی ما می‌ترسد؟ از چند موشک و تانک ما می‌ترسد؟»

درک غلط ظریف از دلیل واقعی فراخواندنش به مجلس که او را به اتخاذ سیاست تهاجمی نیم‌بند در برابر نمایندگان معترض وادار کرد در پایان جلسه، چهره مردی مستاصل را از او به نمایش گذاشت. 

دفاع هیجان‌زده و در عین حال عصبی ظریف از توافق اتمی، که آن را «تاریخی و موجب افتخار» معرفی کرد تا جایی پیش رفت که آن را «تحمیل‌شده به آمریکا» نامید. بدون شک، دونالد ترامپ، که بارها توافق اتمی را «بدترین توافق تاریخ» خوانده است، در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از این «گاف» سیاسی دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی برای کوبیدن بیش از پیش توافق حداکثر استفاده را خواهد کرد.  

ظریف در مجلس مدعی شد که در روند انجام مسئولیت‌هایش، هر هفته با قاسم سلیمانی جلسه داشت و اقدام‌هایش با هماهنگی سلیمانی بوده است؛ در حالی‌که کمتر از دو سال پیش، در سفر بشار اسد به تهران، که به دعوت سلیمانی صورت گرفت، ظریف از این دیدار کنار گذاشته شد و به این دلیل استعفا کرد و تنها زمانی به کار بازگشت که به او تذکر داده شد «در جمهوری اسلامی کسی استعفا نمی‌دهد، برکنار می‌شود».

وزیر امور خارجه در حالی در مجلس تلاش می‌کرد خود را به‌عنوان «خودی» به نمایندگان معترض مجلس بفروشد که چند روز پیش از آن، در جلسه چهارشنبه شب شورای امنیت، سخنرانی‌اش را با قرض گرفتن از سخنان محمد مصدق، نخست‌وزیر شاه، آغاز کرد و با تکرار سخنان مصدق نیز سخنرانی‌اش را به پایان برد؛ صد البته که نباید انتظار داشت این توسل به مصدق به مذاق تند‌روهایی مانند ذوالنور و قدوسی و حتی باقر قالیباف خوش بیاید.

روش تهاجمی و سخنرانی پرخاش‌جویانه ظریف در جلسه سایبری شورای امنیت تا جایی پیش رفت که دبیرکل سازمان ملل و سه کشور اروپایی را از تیغ حملاتش بی‌نصیب نگذاشت، این در حالی است که جمهوری اسلامی در جریان بحث‌های آتی شورای امنیت، نیازمند حمایت جامعه جهانی است.      

وزیر امور خارجه دولت روحانی، که در برخورد با اصول‌گرایان در مجلس از تاکتیک تهاجمی نتیجه خوبی نگرفته بود، در پایان، به تهدید غیر‌مستقیم مجموعه نظام متوسل شد و به نمایندگان تذکر داد که «همه در یک قایق نشسته‌ایم»، با این مفهوم روشن و عاریت‌گرفته از مخالفان داخلی جمهوری اسلامی که در نگاه آمریکا، بین اصلاح‌طلب و اصول‌گرا فرقی نیست یا به‌قولی، «اصلاح‌طلب، اصول‌گرا، دیگه تمومه ماجرا».

حضور ظریف در مجلس در فضای‌ آشفته‌ای صورت گرفت که هفته‌هاست در کشور برقرار است و عوارض این تشنج در رفتار‌های تند نمایندگان و شخص ظریف کاملا مشهود بود.

افزایش تعداد مبتلایان به کرونا در بسیاری از استان‌های کشور، انفجار‌های مشکوک در تاسیسات حساس موشکی و اتمی، از خجیر تا نطنز، و گسترش انفجارها به مراکز درمانی و صنعتی، سقوط ارزش ریال و اوج گرفتن بهای دلار که اقتصاد داخلی را در وضعیت قرمز قرار داده است و همچنین، طرح مساله ایران در جلسه شورای امنیت یک هفته بعد از برگزاری جلسه شورای حکام آژانس که در آن کشورهای بزرگ اروپایی قطعنامه‌ای را در محکومیت ایران ارائه و با حمایت آمریکا تصویب کردند، این‌ها همگی حاکی از آن است که مجموعه حکومت در وضعیتی بسیار دشوار قرار گرفته است.

در این کارزار خرد‌کننده، شاید تنها نقطه روشن برای حاکمیت این است که مردم در نتیجه بی‌کاری، بیماری و دشواری‌های روزافزون معیشتی، به‌جای رسیدن به حالت انفجار، از پا درآمده‌اند و بنابراین، خطری فوری از جانب مردم متوجه نظام نیست. 

ظریف، که زمانی چشمش به‌ یافتن جای پایی در تاریخ بود، از این پس، یا ناگزیر است به خواسته‌های اصول‌گرایان تند‌رو تن بدهد و گام‌به‌گام از توافق اتمی‌ــ که آن را مایه افتخار معرفی می‌کرد‌ــ فاصله بگیرد، اجرای پروتکل الحاقی را معلق بگذارد و اعلامیه خروج از برجام را تنظیم کند، یا به‌عنوان قربانی پیش‌هنگام دولت روحانی، استیضاح و در مسلخ مجلس تازه قربانی شود. ظریف درک نکرد که دعوای مجلس با او سر لحاف ملاست، نه شخص او.