در فاصله یک ماه تا زمان برداشتن گام چهارم در راه کاهش پلکانی تعهدات اتمی و هم‌زمان با آنکه علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران از «رونمایی» یک آبشار شامل ۳۰ سانتریفیوژ پیشرفته موسوم به آی‌آر-۶ در هفته‌های آینده خبر داد، عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، تلویحا اعلام کرد که گام چهارم «گام پایانی نخواهد بود».

عباس موسوی در حالی از ادامه نامحدود سیاست «احتیاط و انتظار» تهران خبر داد که در جای دیگری تایید کرده بود: «اروپایی‌‌ها تمام ابتکارات خود را برای اجرای برجام به موافقت رییس‌جمهوری آمریکا گره زده‌اند.»

رییس‌ جمهوری فرانسه انتظار داشت در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل زمینه‌ای برای دیدار رو در رو بین دونالد ترامپ و حسن روحانی را فراهم آورد ولی تلاش‌های پاریس از رسیدن به نتیجه بازماند.

با وجود فشارهای جناح تندروی حاکمیت برای بریدن ایران از توافق اتمی و خروج (غیر رسمی) از «برجام»، به‌نظر می‌رسد دولت همچنان امیدوار است که تلاش‌های سیاسی اروپا برای میانجی‌گری با دولت ترامپ طی ماه‌های آینده به بن‌بست کنونی پایان دهد و از این لحاظ کاهش پلکانی تعهدات برجامی را به گونه‌ای ترتیب داده که ضمن حفظ وجهه حکومت و راضی کردن تندروهای داخلی، اروپا را از ادامه تلاش‌های سیاسی در رابطه با نرم کردن مواضع آمریکا منصرف نسازد.

جناح تندرو اصرار دارد که دولت در مسیر کاهش تعهدات اتمی بیش از دو آبشار از سانتریفیوژهای نوع تازه را نصب کرده و به بهانه تامین سوخت برای موتور کشتی و زیردریایی‌های اتمی حتی غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بالاتر از ۲۰ درصد را آغاز کند هرچند که به دلیل در اختیار نداشتن فناوری ساخت موتور اتمی در ایران، نیاز فوری در این زمینه احساس نمی‌شود.

موضوع حساس و با اهمیت در طرح اصول‌گرایان کم کردن فاصله زمانی برای دست یافتن ایران به قابلیت ساخت بمب اتمی (فرار اتمی) است که در صورت اجرای کامل «برجام» زمان آن حدود یک‌سال محاسبه شده است.

علی‌اکبر صالحی، روز سه‌شنبه ۱۶ مهر اظهار کرد که ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران به حجم پیش از اجرای توافق اتمی و حدود شش کیلوگرم در روز رسیده است. پیش از اجرای برجام ایران حدود ۹ هزار سانتریفیوژ مشغول به کار و حدود ۱۲ هزار کیلوگرم اورانیوم با غلظت کم (۳/۶ درصد) در اختیار داشت.

برای ساختن یک بمب اتمی معادل هزار و ۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با غلظت کم باید فراهم باشد و پس از برداشتن گام نخست کاهش تعهدات اتمی میزان اورانیوم غنی شده با غلظت کم در اختیار ایران به بیش از ۳۵۰ کیلوگرم رسیده است.

در صورت صحت ادعای صالحی در مورد تولید روزانه شش کیلوگرم اورانیوم با غلظت کم (دو هزار ۱۹۰ کیلوگرم در سال) در صورت افزایش غلظت اورانیوم غنی‌سازی شده به ۲۰ درصد، میزان زمان فرار اتمی ایران عملا به کمتر از شش ماه تقلیل می‌یابد؛ تحول با اهمیتی که خط قرمز کشورهای منطقه، اروپا و آمریکا محسوب می‌شود.

عوامل تندروی حاکمیت بر پایه این محاسبه که آمریکا علیه ایران وارد جنگ نخواهد شد، از این نظریه حمایت می‌کنند که بدون بالا بردن هزینه برای دیگران، واشنگتن به سازش با جمهوری اسلامی تن نمی‌دهد و به این دلیل باید از الگوی اتمی شدن کره شمالی پیروی کرد با این تفاوت که به‌جای مبادرت به آزمایش اتمی، ظرفیت کامل انجام آزمایش فوری را فراهم ساخت و بعد به مذاکره از موضع قدرت و یا دست‌کم در شرایط برابر پرداخت.

بر پایه محاسبه‌ای متفاوت با تندروها و نظامیان، دولت نگران است که هر نوع اقدام افراطی در جهت کاهش تعهدات ایران در قبال برجام ابتدا به خروج کشورهای اروپایی از توافق اتمی منجر شده و متعاقبا به استفاده از «مکانیسم ماشه»، گزارش ایران به شورای امنیت و خطر تهاجم نظامی خارجی بینجامد.

اگر چه ارزیابی دولت از واکنش‌های احتمالی خارجی نسبت به کاهش فاحش تعهدات اتمی ایران واقع‌گرایانه‌تر از محاسبه‌های جناح تندرو به‌نظر می‌رسد، نقطه‌ضعف بزرگ آن پیش‌بینی نشدن مرحله و زمان «بازی آخر» (End Game) در آن، برای شکستن بن‌بست کنونی و پایان دادن به بحران جاری است؛ کاهش پلکانی و ۶۰ روزه تعهدات اتمی ایران، در وضعیتی که صادرات نفت متوقف مانده، تا بی‌نهایت قابل دوام نیست.