حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان، اخیرا در مورد زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، انتقادات تندی نمود و افزود که خلیل‌زاد تلاش دارد حکومت موقت بسازد و در راس آن قرار گیرد. او اضافه کرد که خلیل‌زاد در مذاکرات با طالبان، با حکومت افغانستان مشورت نمی‌کند.

وزارت خارجه آمریکا به اظهارات محب واکنش تندی نشان داد و هر نوع حمله به موضع خلیل‌زاد را حمله به وزارت خارجه آمریکا توصیف کرد. وزارت خارجه آمریکا در پیِ آن، به دولت افغانستان خاطرنشان ساخت که روابط و تماس‌هایش با حمدالله محب، مشاور امنیت ملی این کشور، و این نهاد مهم حکومت افغانستان قطع می‌کند.

واشنگتن در‌صدد است که کابل حمدالله محب را برکنار کند و گزینه بهتری به این سمت برگزیده شود، تا روند مذاکرات صلح با طالبان تسریع و روابط کابل و واشنگتن بهتر گردد. در غیر این صورت، با حضور محب در سمت مشاور امنیت ملی، برای واشنگتن دشوار خواهد بود تا پیرامون مذاکرات صلح با کابل کار کند.

از این رو، برای پست مشاور امنیت ملی افغانستان، کابل و واشنگتن روی این معضل جدی کار می‌کنند. منابع نیز می‌گویند قرار بود محب در مقام سفیر افغانستان به ترکیه اعزام شود که از سوی آنکارا پاسخ رد داده شد.

گفته می‌شود برای سمت مشاور امنیت ملی افغانستان سه نام روی میز رییس‌جمهوری، اشرف غنی، قرار دارد. سید‌طیب جواد، سفیر کنونی افغانستان در لندن، محمد عمر داودزی، مشاور ارشد رییس‌جمهوری و رحمت‌الله نبیل، کاندیدای ریاست جمهوری افغانستان و رییس اسبق امنیت ملی، گزینه‌های مورد بحث برای این سمت‌اند.

در این میان، نبیل سال‌هاست که منتقد سرسخت حکومت به ریاست جمهوری محمد اشرف غنی است و بعید به نظر می‌رسد غنی با او موافقت نشان دهد. داودزی نیز این روزها سرگرم کارهای مهم دیگر از جمله گفت‌و‌گوهای صلح است و رییس‌جمهوری انتظار دارد داودزی تمامی ابعاد پیچیده روابط دولت با جریان‌های گفت‌و‌گو‌کننده در مورد صلح افغانستان را مدیریت کند. داودزی ماموریت مهم دیگری نیز بر عهده دارد که تدوین لویه جرگه مشورتی درباره صلح در افغانستان است که بهار امسال برگزار می‌گردد.

گزینش سید‌طیب جواد، سفیر کنونی افغانستان در لندن، نیز برای این وظیفه مطرح شده است. جواد با توجه به ماموریتش در مقام سفیر وقت افغانستان در واشنگتن و با توجه به روابط دیرینه‌ای که با واشنگتن دارد، به نظر می‌رسد گزینه مورد‌قبول طرف آمریکایی باشد.

انتخاب برای غنی دشوار شده که از میان مشاور امنیت ملی خود و روابط با آمریکا کدام یکی را برگزیند. رابطه نهاد شورای امنیت ملی افغانستان با آمریکا عملا قطع شده است.

نکته مهم این است که تعلل در روشن نکردن تکلیف سرنوشت مشاور شورای امنیت و تاکید بر دوام کار محب ظاهرا هزینه‌ای است که افغانستان آن را در برابر به دست آوردن «هیچ» صرف می‌کند و در پایان، بسیار محتمل است افغانستان با موجی از تهدیدات امنیتی و اقتصادی مواجه شود.

لازم بود حمدالله محب ظرافت‌ها و اهمیت مناسبات دیپلماتیک میان دو «هم‌پیمان استراتژیک» را درک می‌کرد و با اظهارات «توام با احساسات» روابط با همکار قدرتمند افغانستان را خدشه‌دار نمی‌‌ساخت. قبل از این انتقادهای تند، محب دو گزینه بهتر داشت. اول، این نگرانی‌ها را از طریق سفیر ایالات متحده آمریکا در کابل به واشنگتن خاطرنشان می‌کرد. دوم، با تماس با وزیر خارجه آمریکا خواستار شفافیت گفت‌و‌گوهای آمریکا با طالبان در قطر می‌شد. او نیز می‌توانست چنین نگرانی‌هایی را در ملاقات‌هایی که با ماموران ارشد ایالات متحده آمریکا در جریان سفر به نیویورک و واشنگتن داشت در میان بگذارد، نه این اظهارات غیر‌دیپلماتیک را.

هرچند مذاکرات آمریکا با طالبان در این ماه طولانی‌تر از مذاکرات پیشین بود، طولانی شدنش دو دلیل داشت. اول مسائل تکنیکی مورد‌بحث در پیش‌نویس توافق‌نامه و شبکه‌های «تروریستی» بود که طالبان باید با آن‌ها قطع رابطه نماید؛ طالبان نمی‌خواست این گروه‌ها را با نام «تروریست» وارد پیش‌نویس توافق‌نامه با آمریکا شود و اصرار داشت بعد از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، هیچ تهدیدی برای آمریکا نخواهد بود. دوم این‌که خلیل‌زاد تاکید داشت طالبان وارد گفت‌و‌گوهای صلح با حکومت افغانستان شود، چون در غیر این‌صورت، هیچ‌گونه توافقی با طالبان صورت نخواهد گرفت. اما طولانی شدن این گفت‌و‌گوها باعث شکاک شدن حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان، گردید.    

مجموع این واکنش‌ها و سخن‌ها بیانگر این مساله مهم است که آمریکا هم‌پیمان و همکار جدی افغانستان است. نمی‌توان نقش این کشور را در نهادسازی در افغانستان و حمایت‌های مالی «سخاوتمندانه»، به‌خصوص سالانه پنج میلیارد دلار برای ارتش افغانستان، نادیده گرفت. آمریکا از سال ۲۰۰۲ به این سو، بیشترین کمک مالی را به تمامی همکاران بین‌المللی افغانستان داشته است. آمریکا با افغانستان پیمان راهبردی امنیتی امضا کرده است و میزان مشارکت آمریکا در ثبات و دوام کار دولت افغانستان را می‌شود در این جمله از مصاحبه اشرف غنی با یکی از شبکه‌های تلویزیونی آلمان مشاهده کرد که در آن به‌صراحت گفته بود: «اگر آمریکا مصارف شش‌‌ماهه نهادهای امنیتی کشور را پرداخت نکند، نظام از هم می‌پاشد.» که خود بیانگر اهمیت جایگاه آمریکا به‌عنوان شریک استراتژیک افغانستان است.

پرسش این‌جاست که چنین شریک استراتژیکی در سیاست خارجی افغانستان چه جایگاهی دارد؟ آیا افغانستان از این قطع روابط راضی است؟ با توجه به جایگاهی که آمریکا به‌عنوان شریک راهبردی دولت افغانستان دارد، حکومت افغانستان باید در سطحی باشد که اهمیت حفظ این روابط را درک کند. در این صورت، موضع حمدالله محب طبعا یک «لغزش معصومانه» تلقی می‌شود و حکومت با پذیرش آن، در‌صدد ترمیم مجدد روابط‌ش با این شریک مهم سیاسی‌اش خواهد بود. سکوت حکومت در این زمینه اما، نشان می‌دهد که رهبری حکومت این ظرافت را درک نکرده است. درک این مساله مبین درایت و تدبیر حکومت است که مناسبات دو دولت نباید به‌خاطر یک «مامور حکومت»، هر‌چند مامور ارشد، بر هم بخورد. یا مساله به‌گونه‌ای دیگر است. ممکن است رهبری حکومت افغانستان اکنون به این سطح درک رسیده باشد و باریکی این قضایا را به‌خوبی درک کرده باشد، اما به جایگزینی حمدالله محب فکر کند و این‌که جانشین مناسب برای حمدالله محب چه کسی خواهد بود. با توجه به مشخص شدن دسته‌های انتخاباتی، صف‌آرایی‌ها و پراکنده شدن چهره‌های سیاسی در دسته‌های مختلف، شاید برای اشرف غنی پیدا کردن فرد مناسب برای این کرسی دشوار باشد.