سال ۹۷ درحالی برای ایرانیان آغاز می‌شود و ایرانیان درحالی پای سفره‌های هفت‌سین می‌نشینند که دلنگرانی‌ها و دغدغه‌های بسیاری درمورد آینده ایران، اذهان عمومی را به خود مشغول کرده است:

الف - ابراز نگرانی‌ها و درگیری‌های علنی بازیگران ساختار قدرت   

انباشت نارضایتی‌ها و گسترش دامنه معضلات کشور به دغدغه و گفتار سیاسی بازیگران ساختار قدرت هم سرایت کرده است. رهبر ایران برای نخستین‌بار به عدم تحقق شعار عدالت در سال‌های بعد از انقلاب  اعتراف می‌کند و در عین حال، می‌داند که در پیدایش این وضعیت، مسؤولیت دارد . هرچند او بحث عدالت را صرفاً محدود به حوزه اقتصادی و اقدامات قوه مجریه کرد و درمورد عدالت در حوزهای سیاسی، فرهنگی و قضایی که روزبه‌روز منجربه تولید مشکلات عدیده‌ای برای کشور و مردم شده است، حاضر نشد سخنی بگوید.   

در این میان، احمدی‌نژاد و مصطفی تاج‌زاده، از دو سوی طیف اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان، اخیراً در گفتارهایی، رهبر جمهوری اسلامی ایران و نهادهای امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، تبلیغاتی و قضایی تحت امر و نظارتش را مسؤول مشکلات و بحران‌های ایران قلمداد کرده‌اند.   

این نوع انتقادات همزمان البته بی‌سابقه است و در عین حال، افزایش مجادلات سیاسی علنی جریان‌ها در رسانه‌های عمومی و اجتماعی، نشان می‌دهد که در بطن جریان‌ها وجناح‌های سیاسی، نگرانی‌های فزاینده‌ای از بحران‌های تصاعدی و پیش روی آینده ایران شکل گرفته است که آن‌ها را وادار به بیان صریح و انتقادات بی‌سابقه کنونی کرده است. وزیر کشور اصول‌گرای روحانی نیز در تبیین گزارش بحران دی‌ماه ۹۶، تأکید کرد که سطح انباشتگی نارضایتی‌ها بالا رفته و عمومی شده است و می‌تواند به‌سرعت در هرجایی امکان بروز پیدا کند. همچنان که در عرض چند شب، دامنه تظاهرات به صد شهر کشیده شد و در ۴۲ شهر نیز این تظاهرات به درگیری کشیده شد. عیسی کلانتری، معاون رییس جمهور در امور محیط‌زیست هم به فاجعه قریب‌الوقوع آب در کشور اشاره کرده است که نشانه‌های آغازینش را در تظاهرات کشاورزان اصفهانی نیز می‌توان مشاهده کرد.

در این میان، وقوع اعتراضات دی‌ماه که هراس زیادی درمیان صاحبان سرمابه و مقامات دولتی ایجاد کرد، سبب خروج سرمایه‌های زیادی از ایران شد و افزایش ۱۵درصدی قیمت دلار را به‌دنبال داشت. از زمان به‌قدرت رسیدن مجدد روحانی در مردادماه ۹۶ تاکنون، قیمت دلار بیش از سی‌درصد افزایش داشته است. ضعف مدیریت اقتصادی دولت، و نیز عدم دسترسی به منابع ارزی فروش نفت، باعث شده که دولت نتواند آرامش را به باز ارز برگرداند و این نگرانی، در پایان سال هم همچنان در اذهان عمومی باقی مانده است.

در این میان، درگیری میان دولت و نهاد رهبری و اصول‌گرایان رادیکال ادامه دارد و به‌نظر می‌رسد پروژه پایین‌آوردن دولت از قدرت، سال گذشته با برجسته‌کردن نارضایتی‌های اقتصادی، استیضاح سه وزیر در روزهای پایانی سال و نیز دستگیری فعالان سیاسی و محیط‌زیستی و اتباع دوتابعیتی و قتل چند نفر در زندان و درگیری با دراویش و بیت آیت‌الله شیرازی در حال شکل‌گیری بوده است که تاکنون به‌جایی نرسیده و احتمال دارد که در سال جاری، با قدرت و صلابت بیشتری دنبال شود. در این میان، فاصله‌گیری روحانی از اصلاح‌طلبان و افزایش شکاف میان او و اصلاح‌طلبان، می‌تواند امکان تحقق پروژه مخالفانش را در سال جاری، محتمل‌تر سازد.  

ب - دغدغه‌های جانشینی

مسأله جانشین رهبر کنونی با افزایش سن آیت‌الله خامنه‌ای و نیز خبرهای غیر رسمی درمورد بیماریش و همچنین ضعف و عدم تواناییش در فیصله‌دادن به اختلافات درون نظام، به‌تدریج تبدیل به یک دل‌نگرانی راهبردی برای آینده ایران شده است. با ترکیب‌بندی هیأت‌رییسه جدید مجلس خبرگان که همگی متعلق‌به جناح اصول‌گرایان رادیکال و تحت نفوذ و فرمان نهاد رهبری‌اند، و نیز، از دور خارج شدن هاشمی شاهرودی از رقابت برای رهبری آینده به‌خاطر بیماریش، ابهام در تعیین جانشین آینده را دوچندان کرده است. برخی ناظران معتقدند ترکیب جدید برای انتخاب دو و یا تک‌مرحله‌ای مجتبی خامنه‌ای است.  

برخی نیز معتقدند که امکان تداوم نهاد ولایت‌فقیه در شکل فعلیش بعد از خامنه‌ای وجود ندارد. به‌هرحال گسترش سایه ابهام درمورد آینده جانشینی در سال پبش رو، از دغدغه‌هایی خواهد بود که بیش از گذشته در افکار عمومی جامعه و نیز گفتارهای جناح‌های سیاسی، مورد بحث قرار خواهد گرفت.    

ج - دغدغه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی  

جدا از دغدغه‌ها و دل‌نگرانی‌های داخلی، دولت ایران در سال جدید، چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حادی نیز پیش رو دارد. تهدیدات دونالد ترامپ برای خروج از برجام با برکناری وزیر خارجه‌اش امکان بیشتری پیدا کرده و به‌نظر می‌رسد که هنوز اروپایی‌ها حاضر به همراهی همه‌جانبه با آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران و اعمال تحریم‌های جدید نشده‌اند. در این میان، ایران به‌خاطر عدم دسترسی به بازارهای مالی و سرمایه، چندان از منافع برجام بهره‌مند نمی‌شود و امکانات محدودی برای مقابله با ترامپ در دست دارد. اقدام تلافی‌جویانه علیه آمریکا و بازگشت غنی‌سازی هسته‌ای نیز نه‌تنها وضعیت اقتصادی ایران را بهبود نمی‌بخشد، بلکه وضعیت را دچار وخامت بیشتری می‌کند.  

در این میان، به‌خاطر گسترش حضور و درگیری‌های منطقه‌ای در سوریه، عراق، یمن و لبنان، ایران ازسوی کشورهای عربی منطقه خلیج‌فارس، تحت فشار شدیدی قرار گرفته است. مصاحبه ولی‌عهد عربستان سعودی علیه مواضع رهبر ایران و سیاست‌های منطقه‌ایش و نیز انتشار خبر شکل‌گیری ائتلاف سه‌گانه آمریکا، عربستان و امارات متحده عربی برای مقابله با اقدامات ایران در منطقه، نشان از افزایش تنش در روابط خارجی ایران در آغاز سال جدید دارد. این گسترش تنش، در پیام نوروزی دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا  نیز خود را نشان داد و ترامپ در یکی از تندترین پیام‌های نوروزی رؤسای جمهوری آمریکا، سیاست تغییر رژیم در ایران را مجدداً مورد تأکید قرار داد. مجموعه این خبرها و تحولات، چندان خبر جالبی برای ساختار قدرت به‌شمار نمی‌رود. در این میان، روسیه علی‌رغم حمایت‌هایی که از ایران کرده، حاضر به پیمان امنیتی با این کشور نشده است و چین همچنان با فاصله با ایران برخورد می‌کند. این وضعیت پرتنش باعث افزایش بودجه‌های دفاعی و نظامی ایران شده است که در این تنگنای مالی دولت، سبب منازعه میان بخش‌های سیاسی و نظامی سیستم می‌شود و می‌تواند نتایج خطرناکی داشته باشد.  

• نتیجه‌گیری :

در میان همه این چالش‌ها، جامعه ایران به‌راه خود ادامه می‌دهد. هرچند که بحران‌های معیشتی و سیاسی، گاه زندگی را طاقت‌فرسا می‌کند، اما جامعه ایران در پروسه یک پوست‌اندازی تاریخی و در حال تغییرات بزرگی از نظر فرهنگی، سیاسی و ارتباطاتی است که به آرامی و به‌شکل محسوسی سبک زندگی جدیدی را شکل داده است که کاملاً متمایز از ارزش‌های عقیدتی بازتولیدشده توسط  نهاد رهبری و مراجع سنتی مذهبی است. حضور پررنگ مردم و ارتقای سطح آگاهی آن‌ها به‌مدد رسانه‌های دیجیتال و جمعی، فصل تازه‌ای را در حیات سیاسی ایران رقم زده است، که مقامات سیاسی را به این اعتراف کشانده که باید اعتراضات و سخنان مردم را شنید و در عین حال، هر جناحی نیز نوک حمله اعتراضات مردم را به جناح مقابل نسبت می‌دهد. به‌هرحال، راه برون‌رفت موقت از این وضعیت در سال جدید، از میان این همه بحران و فشار، جز با تنش‌زدایی در منطقه و ترسیم یک سیاست منطقه‌ای جدید، افزایش مشارکت در داخل و باز کردن پنجره‌های محدود سطوح مدیریتی کشور برروی افراد غیرحزب‌اللهی و محدود ساختن نهادهای موازی اطلاعاتی و اقتصادی تحت امر و نظارت نهاد رهبری میسر نمی‌شود. در غیر این صورت، معلوم نیست مردم بتوانند عید سال آینده با دغدغه‌ها و دلنگرانی‌های کمتری در پای سفره‌های هفت‌سین بنشینند و نوروز را جشن بگیرند.