فراز و فرودهای دوسالگی «برجام»
۲۶دی دومین سالگرد اجرایی شدن توافق اتمی میان قدرتهای جهانی با ایران، موسوم به برجام، است. توافقی با هدف توقف فعالیتهای هستهای ایران و جلوگیری از دستیابی تهران به تسلیحات اتمی. با تایید این توافق توسط شورای امنیت سازمان ملل، تحریم های هستهای و همچنین تحریمهای یک یا چندجانبه کشورهای غربی علیه ایران لغو شدند.
در آمریکا، این توافق با انتقاد و نگرانی کسانی مواجه شد که آن را برای جلوگیری از دستیابی ایران به اسلحه اتمی و مقابله با جنبههایی از سیاستهای خارجی تهران از جمله دخالت در کشورهای منطقه و حمایت از گروههای تندرو، کافی نمیدانستند. در پاسخ به این نگرانی ها کنگره آمریکا طرحی را تصویب کرد که رئیس جمهوری را ملزم میکند هر سه ماه یکبار میزان پایبندی ایران به این توافق را ارزیابی و براساس آن، در مورد تمدید یا عدم تمدید این توافق تصمیمگیری کند.
در ایران گرچه حسن روحانی برجام را از دستاوردهای دولت خود میداند اما طیفی از مخالفان سرسخت برجام بارها دولت او را بهدلیل متوقف نکردن اجرای برجام در واکنش به سیاستهای آمریکا مورد انتقاد قرار دادهاند. موافقان برجام نیز نگران آینده این توافق هستند. اما این نگرانی به موافقان برجام محدود نمانده.
قدرتهای اروپایی هم نگران پیامدهای خروج آمریکا از برجام هستند. آنها میگویند برجام با وجود همه معایبش، تنها توافقیست که مانع از دستیابی ایران به سلاح هستهای میشود. برای همین اتحادیه اروپا تاکنون یک صدا از برجام حمايت كرده و موضعی مستقل از متحد دیرین خود، واشنگتن، در پیش گرفته است.
در پایان دومین سال اجرایی شدن برجام، دونالد ترامپ برای آخرین بار تعلیق تحریم های ایران را برای ۱۲۰ روز دیگر تمدید کرد و شروطی را برای ماندن در این توافق قرار داد. او هشدار داد در صورت برآوردهنشدن شرطهایش و تصحیح «نقایص فاجعهبار توافق»، به طور یکجانبه از این توافق بیرون خواهد رفت. هدف آمریکا این است که با افزودن مکملهایی به برجام، برنامه موشکی ایران از حد مشخصی فراتر نرود.
فشار بیشتر آمریکا در ایران درحالی است که فضای سیاسی ایران بهخاطر رفتار حاکمیت با معترضان و مرگ شماری از آنها در بازداشتگاه ها متشنج است. پیش از اعلام تصمیم دونالد ترامپ درباره برجام، مجلس نمایندگان آمریکا با صدور قطعنامهای، اقدامات جمهوری اسلامی ایران در سرکوب اعتراضات مردمی را محکوم کرد و نمایندگان کنگره در این قطعنامه از دولت ترامپ خواستهاند، تحریمهای تازهای را علیه ناقضان حقوق بشر در ایران اعمال کند.
دونالدترامپ با گذاشتن شرط های تازه حالا توپ را در زمین ایران انداخته. ایران که بارها اعلام کرده برای هر سناریویی آماده است، در واکنش به تصمیم دونالد ترامپ گفته برجام غیر قابل مذاکره است و هیچ تغییری در آن ایجاد نخواهد شد، نه اکنون نه در آینده.
اگر آمریکا از برجام خارج شود و بهدنبال آن، ایران برنامه هستهای خود را مجددا از سربگیرد، احتمالا باید خود را برای مقابله با تحریمهای جدید یا واکنش نظامی آماده کند. سناریویی که قدرتهای اروپایی را برآن داشته تا تمام تلاش خود را برای حفظ برجام انجام دهند. روسیه هم هشدار داده که نقض برجام ممکن است گفتوگوهای روسیه با آمریکا درباره بحران شبهجزیره کره را خدشهدار کند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفته: «اگر برجام نقض شود و یا ایران را با تحریمهای اقتصادی بخواهند تحت فشار قرار دهند، آنگاه ما هم مجبوریم نظرمان را درباره کره شمالی تغییر دهیم.»
پیچدگیهای لغو برجام، طرفهای این توافق بینالمللی را متقاعد کرده تا آنرا با تمام معایبش حفظ کنند و به آن پایبند باشند. دستکم تا زمانی که جایگزینی برای آن وجود ندارد. اما تصمیم آتی دونالد ترامپ میتواند تمام معادلات موجود درباره برجام را بههم بزند و این توافق بینالمللی را به سمت تغییر یا لغو کامل ببرد.