اقدام جدید ابراهیم رییسی دادستان دادگاه ویژه روحانیت در حصرغیررسمی محمد خاتمی، پرسش‌های زیادی را در فضای سیاسی ایران برانگیخته است. ابراهیم رییسی که خود زخم خورده از دعوت خاتمی در انتخابات در رای دهی به رقیبش حسن روحانی است،  دستورالعملی جدیدی صادر کرده که همه کانال‌های ارتباطی خاتمی با جامعه و نخبگان سیاسی قطع  شود و برخلاف حرف غلامحسین محسنی‌اژه‌ای سخنگوی قوه قضاییه که دیروز مدعی شده این اقدام همان تداوم دستورهای قبلی صادر شده از دبیرخانه شورای امنیت ملی می‌باشد این محدودیت‌ها با حصر رسمی فقط یک گام فاصله دارد. بسیاری از فعالین سیاسی آین عمل را نشانه یک تغییر بزرگ می‌دانند و عده‌ای نیز می‌گویند این اقدام صرفا عملی واکنشی در مواجهه با عکس‌های منتشر شده خاتمی با علی لاریجانی و رییس صدا وسیما و نیز وزرای دولت خاتمی است.

با نگاهی به مجموعه تحولاتی که بعد از انتخابات درحال شکل گیری در صحنه سیاسی ایران است می‌توان دلایل گوناگونی برای آن برشمرد :

الف - پرهزینه کردن ارتباط با خاتمی

نحوه تعامل با خاتمی از مشکلات جدی نهادهای قدرت بوده است زیرا با آنکه او از اعتبار بین‌المللی و داخلی برخوردار بود اما زبان او همیشه از قطبی کردن فضا خودداری می‌کرده است و برخورد با اوراحت نیست. در انتخابات ریاست جمهوری سال  92 نهادهای قدرت متوجه قدرت و نفوذ اجتماعی خاتمی شدند زیرا بدون حمایت خاتمی از روحانی و قانع کردن دکترعارف برای کناره از انتخابات ، روحانی شانسی برای پیروزی نداشت و به همین خاطر تصمیم به ایجاد ممنوعیت‌های خبری و تصویری وی گرفتند که نتواند در انتخابات مجلس و خبرگان نقشی ایفا کند که درعمل بر خلاف پندار آنها جامعه واکنش نشان داد و در انتخابات 94 و96 خاتمی با جمله مشهور تکرار می‌کنم در انتخابات نقش‌آفرینی کرد و روحانی نیز با شعار دادن و تکرار نام خاتمی در سخنرانی‌های انتخاباتی در جذب آرای خفته نیروهای اجتماعی در سبد رایش موثر بود که خشم نهاد رهبری و اصولگرایان را برانگیخت هرچند که بعدا روحانی مجبور شد در انتخاب کابینه عقب نشینی کند.

نهادهای اصولگرا و رهبری هدفشان حذف نفوذ خاتمی با قطع کانال‌های ارتباطی وی با جامعه و نیز پرهزینه کرن ارتباط با وی می‌باشد. آنها قصد دارند تصویر یک مجرم سیاسی از او ایجاد کنند که مقامات دولتی و نخبگان نتوانند در ارتباط با او قرار بگیرند.

اقدام مثبت لیست امید در اعتراض به این افدام و نیز مخالفت رسمی علی مطهری و غیر رسمی روحانی در صورتی‌که همراه با واکنش گسترده اجتماعی شود و تداوم یابد، منجر به عقب‌نشینی دادگاه ویژه روحانیت خواهد شد بخصوص که این کار را با نام دبیرخانه شورای امنیت ملی انجام می‌دهند و دبیر شورا  علی شمخانی مخالف چنین اقدامی است.

ب- قراردادن روحانی در دوراهی  

یکی دیگر از اهدافی که این اقدام دنبال می‌کند این است که سطح اختلاف میان روحانی و اصلاح طلبان را افزایش دهد. چون اصلاح‌طلبان توقع دارند که روحانی موضع محکمی اتخاذ کند و مثلا اخطار قانون اساسی بدهد و با ذکر نام خاتمی موضوع را مطرح کند اما روحانی در برابر فشار اجتماعی نسبت به محدودیت‌های تازه علیه وی بدون ذکر نامش اعتراض کرد و از طرفی  روحانی هم ملاحظات خودش و پیشبرد قدرتش را در این می‌داند که سطح انتقاد را از نهادهای قدرت در تریبون‌های عمومی محدود نگه دارد . این دو راهی روحانی و عدم اقدام قاطع که معمولا سیاست او در این موارد می‌باشد، شکاف میان روحانی و اصلاح طلبان را افزایش می‌دهد. اصلاح طلبان و هواداران جنبش سبز  انتظار داشتند روحانی نسبت به رفع حصر رهبران جنبش سبز  اقدام کند ولی حالا نه تنها کاری در این مورد صورت نگرفته که رهبر اصلاح طلبان نیز با محدودیت‌های فزاینده‌تری روبرو شده است و طبیعتا موج انتقاد از ناتوانی روحانی در میان بدنه اجتماعی اصلاح طلبان از روحانی افزایش خواهد یافت و او هم می‌خواهد در حد محدودی در این زمینه هزینه کند.  

ج- پیشبرد پروسه جایگزینی رهبر سوم

محدودسازی خاتمی را برخی ناظران به عنوان تمهیدات نهاد رهبری و نهادهای امنیتی برای پیشبرد پروسه انتخاب رهبرسوم جمهوری اسلامی می‌دانند چون در کنار این کار برخی احکام مجازات هم برای دیگر اصلاح طلبان صادر شده است و این بدان معناست که پروژه انتخاب رهبر جدید در ظرف یک سال آینده کلید خواهد خورد و نفوذ و محبوبیت خاتمی می‌تواند مانع جدی برای پیشبرد این پروژه شود، لذا محدودسازی قدم به قدم خاتمی سطح هزینه‌ها را برای آنها کاهش می‌دهد. روش تدریجی مقابله با رهبر اصلاح‌طلبان به آنها این امکان را هم می‌دهد که ببینند سطح حمایت از خاتمی در چه حدی است یعنی اینکه هوادارانش حاضرند تا چه اندازه برای او هزینه کنند و اگر نهادهای قدرت متوجه شوند که تعداد کمی حاضر به انجام چنین امری هستند ممکن است محدودسازی بیشتری علیه کل اصلاح طلبان انجام دهد و به پروژه خود سرعت بدهند.

د- اقدامات پیشگیرانه و مقابله جویانه در مقابله با طرح  ترامپ

نهادهای قدرت به ویژه سپاه پاسداران در حال آماده‌سازی خود برای مقابله با سناریوهایی هست که ترامپ ممکن است علیه ایران در هفته جاری مطرح کند. او تهدید کرده که طوفان جدیدی علیه ایران به راه خواهد انداخت. در چنین وضعیتی نهادهای محافظه‌کار و جریان‌هایی که روش و بینش دولت روحانی را برای مواجهه باغرب نمی پسندند و حتی آن را خطرناک برای انقلاب می‌دانند،‌ ممکن است بخواهند ازاین فرصت استفاده کنند و بخواهند دولت روحانی را تحت عنوان مقابله با شرایط اضطراری و ناتوانی در مقابله با دولت ترامپ محدود ساخته و قدرت بیشتری را در عرصه سیاست خارجی و نیز سیاست داخلی بدست آورند. لذا باید برای انجام این کار باید در عرصه سیاست داخلی محدودیت‌های بیشتری برای اندیشه‌های گفت‌وگو محور مانند خاتمی و دیگر مخالفان  ایجاد کنند  و در عین حال دولت را نیز در حاشیه امور قرار دهند. مانند ارتباط با ترکیه که باقری فرمانده ستاد مشترک نیروهای مسلح وارد بازی شد و در مذاکرات  مربوط به استقلال اقلیم کردستان دولت نقش حاشیه‌ای به خود گرفته بود .

در مجموع از آنجا که خاتمی در حال حاضر فصل الخطاب جریان اصلاح طلبی به شمار می‌رود برای پیشبرد پروژه‌های مربوط به آینده رهبری و مقابله با آمریکا و کم اثر کردن دولت روحانی ، محدود سازی کامل وی در حوزه رابطه سیاسی با جامعه و ساختار قدرت و رسانه‌ها اولویت ویژه‌ای پیدا کرده است. نوع واکنش جامعه، اصلاح‌طلبان و دولت در روزهای آینده تعیین کننده درجه موفقیت آنها در پیشبرد هدف‌هایشان خواهد بود.