شهروندان برای حفظ سلامتی خود، هنگامی که هوا به‌شدت آلوده است چه باید بکنند؟ همچنین برای کاهش آلودگی هوا، چه کارهایی از آن‌ها بر‌می‌آید؟ این یادداشت بیست توصیه ضروری در همین زمینه را (بر مبنای اقتضا و عوامل اقلیمی و انسانی بروز آلودگی هوا در ایران) مرور می‌کند.

۱) گریز از شهر

برای رهایی از طاعون چکار باید کرد؟  فرار به دورترین جایی که می‌شود رفت. آلودگی هوا هم همین است. اگر امکانش را دارید، حتما از شهری که وضعیت آلودگی هوا در آن به مرحله «اضطرار» رسیده است فرار کنید. این بهترین و موثرترین توصیه است.

۲) تحرک کمتر

ورزش یا هر کار دیگر، در شرایط آلودگی هوا هرچه کمتر تحرک داشته باشید، سموم معلق در هوا را کمتر استنشاق می‌کنید.

۳) حمایت از آسیب‌پذیرترها

کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرترند و به حمایت بیشتری احتیاج دارند. به‌عنوان مثال، در ساعت‌های اولیه وارونگی دما، چتر دودمه روی سطح خیلی پایین زمین، ارتفاع کمتر از حتی ۱/۵ متر، بیشترین غلظت را دارد. به همین خاطر، کودکانی که به مدرسه می‌روند بیشتر در این ساعت آسیب می‌بینند. گفته می‌شود شاید دلیل افزایش ابتلای کودکان تهرانی به سرطان خون همین باشد.

۴) حذف سفرهای غیر‌ضروری

تا جایی که می‌توانید از تردد در شهر خودداری کنید، هم به نفع خودتان است و هم باعث کاهش آلودگی هوا می‌شود.

۵) تنظیم خودرو

خودرو ملی خیلی زود دچار آلزایمر می‌شود. مکرر و مدام باید به خاطرش آورد که هر قطعه قرار بوده است چه کاری انجام دهد، به این می‌گویند «تنظیم فنی» و در کاهش آلایندگی خودرو بسیار موثر است.

۶) تنظیم سیستم گرمایشی خانه

به هر رو، بخشی از آلودگی هوا از نقص سیستم‌های گرمایشی خانه‌ها ناشی می‌شود و تنظیم این سیستم‌ها در کاهش مصرف و آلایندگی آن‌ها موثر است و می‌تواند باعث کاهش آلودگی هوا شود.

۷) جست‌و‌جوی تهویه مطبوع

اگر ناچارید به حضور در مکان‌های عمومی، جاهایی بروید که تهویه مطبوع دارد. اغلب سیستم‌های جدید تهویه افزون بر گرمایش و سرمایش، کار تصفیه هوا را هم انجام می‌دهند. فقط دنبال بخاری یا کولر نباشید.

۸) ملاحظات شغلی

اگر جایی کار می‌کنید که فعالیت آن به‌نحوی بر کیفیت هوا اثرگذار است، حتما همه را مجاب کنید تمهیدهای ویژه جلوگیری از آلودگی هوا را رعایت کنند، به‌عنوان مثال، اجتناب از کارهایی مثل افروختن آتش، سوزاندن لاستیک، قیرکاری و مانند این‌ها.

۹) زمان‌سنجی

اوج شدت وارونگی دما ساعت‌های اولیه صبح است. برعکس، معمولا حوالی عصر چون سطح زمین به اندازه کافی گرم شده است، شدت وارونگی دما به حداقل می‌رسد. بنابراین بهتر است تردد و فعالیت از اول صبح به ظهر و بعد از آن موکول شود.

۱۰) دقت در سوخت‌گیری

موقع بنزین زدن نگذارید حتی یک قطره بنزین روی زمین بریزد. همین بنزین‌هایی که سهل‌انگارانه روی زمین ریخته می‌شود یکی از دلایل آلودگی هواست.

 

۱۱) رانندگی با آلایندگی کمتر

راننده ماهر بلد است طوری رانندگی کند که سوخت کمتری مصرف شود، به‌عنوان مثال توجه به یکنواختی سرعت و اجتناب از شتاب و آهستگی و ترمزگیری‌های ناگهانی.

۱۲) کاهش آلایندگی فضای داخلی

همیشه می‌گویند در وضعیت آلودگی شدید در خانه بمانید. غافل از این‌که گاهی داخل خانه آلوده‌تر از بیرون است. سیستم بد گرمایشی، محیط مرطوب و فاقد تهویه مناسب در آشپزخانه و حمام و به‌طور کلی تهویه ضعیف از عواملی است که می‌تواند موجب شود هوای داخل خانه حتی آلوده‌تر از بیرون باشد. عوامل آلاینده هوای خانه را بشناسید و اثر آن‌ها را کمتر کنید.

۱۳) دقت در نشانه‌های بیماری

آلودگی هوا بیماری‌های خاص خود را به دنبال دارد یا تشدید می‌کند، از جمله اضطراب، آسم، تنگی نفس و افسردگی. مراقب بروز این نشانه‌ها در خود و اطرافیانتان باشید و بلافاصله اقدام‌های لازم را انجام دهید.

۱۴) تغذیه مناسب

کلا هر آنچه خوردن یا آشامیدن آن در حالت عادی مضر است، در شرایط آلودگی هوا مضرتر خواهد بود، چون تنفس به اندازه کافی سم وارد بدن شما می‌کند و خودتان نباید به‌عمد بر آن بیفزایید. به همین خاطر، مثلا باید از مصرف فست فود، غذاهای فراوری‌شده یا مواد غذایی با منشا نامطمئن اجتناب کرد. برعکس، مصرف انواع سبزی‌ها و میوه‌ها و لبنیات و همچنین غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان و ویتامین‌های ایی (E) و دی (D) توصیه می‌شود.

۱۵) استفاده از ماسک هوا

البته هر ماسکی نه، ترجیحا از ماسک‌های پی‌۲ (P2) و اِن‌۹۵ (N95) استفاده شود.

۱۶) اجتناب از لمس برف و باران

آنچه متعاقب آلودگی شدید هوا از آسمان می‌بارد به‌شدت آلوده است. به همین خاطر، باید از لمس یا قرار گرفتن در معرض برف و بارانی که بعد از آلودگی هوا می‌بارد خودداری کرد.

۱۷) شست‌و‌شوی مکرر دست و دهان

در وضعیت آلودگی هوا، شما در واقع در دریایی از سم شناورید. باید هر آنچه تماس شما با این سم را بیشتر می‌کند بشویید. دست‌ها و دهان البته در اولویت‌اند. همچنین شاید نیاز باشد از پوشیدن مجدد لباس‌هایی که در هوای آلوده پوشیده‌اید خودداری کنید و آن‌ها را بشویید.

۱۸) آب بنوشید

مرتب آب بنوشید و اگر از خانه خارج شده‌اید، قمقمه یا بطری آب آشامیدنی همراه داشته باشید. اگر مشکوک به ناراحتی تنفسی هستید، این توصیه را بیشتر جدی بگیرید.

۱۹) اجتناب از خودروی شخصی

تا حد امکان از خودروی شخصی کمتر استفاده کنید. اگر حمل‌و‌نقل عمومی مناسبی در مسیر رفت‌و‌آمد شما وجود ندارد و اگر امکان پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری تا مقصد منتفی است، «هم‌پیمایی» کنید. هم‌پیمایی یعنی با همسایگان یا دوستان و آشنایان برای استفاده اشتراکی از خودرو قرار بگذارید یا دست‌کم در مسیر مسافر سوار کنید. خلاصه این‌که تک‌سرنشینی در روزهای آلودگی هوا خودخواهی است و نامهربانی در حق دیگر همشهریان.

۲۰) جهت آلودگی را بشناسید

همه نقاط شهر به‌طور مساوی آلوده نمی‌شود. جهت باد غالب بر شهر در هر زمان از فصل و هر ساعت از روز می‌تواند متفاوت باشد و این در توزیع آلودگی بسیار موثر است. به‌عنوان مثال، در تهران معمولا جهت باد غالب از غرب به شرق و از شمال به جنوب است، در نتیجه، در خیابان‌هایی با جهت شمالی‌ـ‌جنوبی (مثل خیابان ولی‌عصر) انباشت آلودگی هوا در ضلع شرقی خیابان بیشتر از ضلع غربی است و بنابراین، بهتر است برای پیاده‌روی ضلع غربی را انتخاب کرد. در خیابان‌هایی با جهت شرقی‌ـ‌غربی (مثل خیابان آزادی) آلودگی بیشتر در ضلع جنوبی انباشت می‌شود، پس بهتر است در ضلع شمالی خیابان رفت‌و‌آمد کرد.