سرانجام آخرین سنگر امیدواری محیط‌ زیستی‌ها فرو ریخت و تاییدیه سازمان حفاظت پای طرح انتقال آب خزر به سمنان نشست؛ رخدادی که با توجه به موضع‌گیری‌های قبلی عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، چندان دور از ذهن نبود. او یک بار در بهمن‌ماه ۹۶، در جمع خبرنگاران گفته بود مخالفتی با اصل طرح نداریم، اما اجازه شیرین‌سازی در خزر را نمی‌دهیم. کلانتری بر مبنای همان رویکرد، حالا در نامه‌ای خطاب به رضا اردکانیان، وزیر نیرو، با اصل موضوع موافقت کرده و گفته است «ضوابط اجرایی زیست‌ محیطی» را ظرف یک ماه و مطابق تفاهم‌نامه، به وزارت نیرو ابلاغ خواهد کرد.

 زمزمه‌های دوباره شیرین‌سازی در مبدا

هرچند کلانتری بارها با شیرین‌سازی در خزر مخالفت کرده است، باید دید هنوز هم شیرین‌سازی در مقصد یکی ضوابط مورد نظر سازمان حفاظت محیط‌ زیست خواهد بود یا نه، مخصوصا حالا که دوباره زمزمه‌های شیرین‌سازی در مبدا با روش موسوم به ECRO شنیده می‌شود، روشی که گفته می‌شود هیچ پسابی ندارد و فقط پسماند خشک موسوم به خشت قهوه‌ای بر جای می‌گذارد که قابل استفاده در صنایع است. مشخص نیست چنین ایده‌ای تا چه اندازه جدی است، اما جستجویی ساده در گوگل نشان می‌دهد شیوه موسوم به ECRO فرایندی ترکیبی برای تصفیه پساب‌های خانگی و صنعتی موسوم به آب خاکستری است و چنین طرحی در حجم وسیع کاربرد نخواهد داشت. بنابراین به نظر می‌رسد طرح چنین ایده‌ای فقط سرپوشی است برای اجرای طرحی مخرب که پیامدهایش برای خزر و زیست‌بوم ساحلی‌اش فاجعه‌بار خواهد بود و پیش از این، رسانه‌ها و افراد متخصص بارها به آن پرداخته‌اند. اما حتی اگر فرض بر شیرین‌سازی در مقصد را بپذیریم، سوال اساسی این‌جاست که آیا مشکلات محیط‌ زیستی چنین طرحی را حل خواهد کرد؟ و چه کسانی با چه نیتی اجرای چنین طرحی را کلید زده‌اند؟

 شیرین‌کاری سمنانی‌ها

پیش از پرداختن به این سوال‌ها، اجازه بدهید کمی از سابقه طرح بگوییم. این طرح نخستین ‌بار در جلسه استانی دولت نخست محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهوری سمنانی کشور، در سال ۸۴ مطرح شد. سپس، طرح به هیات دولت رفت و احمدی‌نژاد صبح روز ۲۸ فروردین ۹۱، کلنگ افتتاح پروژه‌ای به پیمانکاری قرارگاه سازندگی خاتم انبیا را بر زمین زد که بسیار بزرگ‌تر از پروژه فعلی بود. بر اساس آن طرح، قرار بود آب خزر در سه نقطه در مبدا شیرین شود و برای مصرف شرب و صنایع، به سمنان و دیگر شهرهای کویری ایران منتقل شود. آن طرح اما به دلایل مالی، از همان کلنگ‌زنی نمادین و لودرهایی که در ساحل خزر بیل‌هایشان را بالا بردند و عکس یادگاری گرفتند جدی‌تر نشد. اما در دولت اول حسن روحانی، دیگر رییس‌جمهوری سمنانی، دوباره زمزمه‌های اجرای طرح شنیده شد و در دولت دوم او، ماجرا جدی و حالا اجرایی شده است. مطابق این طرح، که هنوز هم جزییات زیادی از آن منتشر نشده است، قرار است سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب شور خزر به وسیله خط لوله‌ای ۱۶۰ کیلومتری از نکا در نزدیکی ساری و در مجاورت خط لوله نفت نکا‌ـ‌ری، پس از عبور از پل سفید، به محل چشمه روزبه برسد. سپس، از این منطقه به دو شاخه تقسیم شود و با دو خط لوله، یکی به طول ۱۳۲ کیلومتر به سمت سمنان و دیگری به طول ۱۷۲ کیلومتر به سمت شاهرود و دامغان برود. با این همه، ابهام‌ها در مورد اجرای طرح کماکان پابرجاست؛ با فرض شیرین‌سازی در مقصد، آیا آب در چشمه روزبه شیرین و سپس تقسیم می‌شود، یا در هر مقصد تجهیزات شیرین‌سازی جداگانه برپا خواهد شد؟

 نمک بر زخم هیرکانی

در صورتی که شیرین‌سازی در مقصد انجام شود، این رخداد باعث بروز معضلاتی در مقصد خواهد شد، از جمله پسماند نمکی باقی‌مانده در محل(های) شیرین‌سازی که برای آن، برخلاف تبلیغات، در کشوری که در هر گوشه‌اش نمک فراوان است، استفاده‌ای در کار نخواهد بود. اما گذشته از این‌، اجرای چنین طرحی زخمی عمیق به جنگل‌های هیرکانی خواهد زد.

انتقال سالانه این حجم آب به‌معنای دبی عبوری ۶/۳۴ متر مکعب بر ثانیه است، که با توجه به ناهمواری مسیر و نیاز به پمپاژ آب تا ارتفاع حدود ۲۳۰۰ متری، حجم بالایی از لوله‌گذاری را طلب می‌کند. علاوه بر این، حجم عظیم انرژی مورد‌نیاز، خطوط انتقال نیرو و همچنین ایستگاه‌های پمپاژ آب نشان‌دهنده تخریب وسیع ناشی از عملیات عمرانی و جاده‌سازی برای دسترسی به مناطق مورد نظر در طول مسیر است، که رییس سازمان حفاظت محیط‌ زیست به‌راحتی از آن‌ها چشم‌پوشی کرده است. به گفته سید‌احمد نبوی، دبیرکل حزب همدلی مردم تحول‌خواه (همت)، که سابقه مدیریت دفتر بازرسی و ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان حفاظت محیط زیست را دارد، این طرح دست‌کم ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی را نابود خواهد کرد. سال گذشته، عزیز عابسی، عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل، در گفت‌‌و‌گو با ایسنا، از چند‌پاره شدن زیستگاه حساس هیرکانی در صورت اجرای این طرح، ابراز نگرانی کرده بود. علاوه بر این‌، نشتی احتمالی آب شور در مسیر و دشواری پایش چنین مسیری می‌تواند به‌مثابه پاشیدن نمک بر زخم‌های هیرکانی باشد که همین حالا هم به دلیل دست‌اندازی‌ها و دیگر مشکلات، شرایط مناسبی ندارد.

از سوی دیگر، به گفته نبوی و دیگر کارشناسان، بخش عمده این آب، یعنی ۱۵۰ میلیون مترمکعب، برای مصرف صنعتی منتقل خواهد شد، برای کارخانه‌هایی که در حال حاضر وجود ندارند و با انتقال این آب، پدید می‌آیند. مطابق برآوردها، هزینه‌ اجرای چنین طرحی بالغ بر ۲ میلیارد دلار است و به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا واگذار شده است. به این ترتیب، تصویر کاملی از اجرای طرحی مخرب به دست می‌آید که در آن منفعت لابی‌های صنعتی استان سمنان و اطرافیان رییس‌جمهوری، مافیای انتقال آب و سپاه پاسداران بر منافع ملی ترجیح داده شده است.