شورای امنیت سازمان ملل با هدف توقف جنگ ایران و عراق، در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۶۶، قطعنامه الزام‌آور ۵۹۸ را صادر کرد.

این قطعنامه از طرف‌های درگیر می‌خواست تا بلافاصله با اعلام آتش‌بس، به مرزهای قانونی عقب‌نشینی و شروع به آزادی اسیرهای جنگی کنند.

عراق بلافاصله قطعنامه را پذیرفت، ولی ایران یک‌سال بعد و در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ این قطعنامه را قبول کرد.

چرا ایران در ابتدا این قطعنامه را رد کرد؟ 

ایران در ابتدا این قطعنامه را «ناعادلانه و یک‌سویه» خواند و آن را رد کرد.

ایران می‌خواست پیش از قبول قطعنامه، کشور متجاوز معرفی شود.

پاسخی که واکنش‌ کشورهای غربی‌ها را به‌همراه داشت. بریتانیا به‌عنوان مثال گفت: «قطعنامه‌های الزام‌آور شورای امنیت، غیرقابل بحث‌‌‌اند.»

علی خامنه‌ای، رییس جمهوری وقت، در سخنرانی خود در سازمان ملل در ۳۱ شهریور ۱۳۶۶ گفت که صلح با صدام بی‌پایه است و هدف ایران «تنبیه تجاوزگر» و نه «بازپس‌گرفتن زمین‌های اشغالی یا گرفتن غرامت جنگی» است.

در فاصله ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ چه شد؟

قطعنامه ۵۹۸ می‌گفت بایستی بلافاصله آتش‌بس بین دو کشور اعلام شود و هر دو کشور به مرزهای قانونی‌شان عقب‌نشینی کنند و تمامی اسیرها آزاد شوند.

در زمان تصویب این قطعنامه، ایران در خاک عراق، بندر فاو را تصرف کرده بود که تنها راه ارتباط عراق با خلیج فارس بود و پس از تصرف شلمچه، به شرق بصره نزدیک شده بود.

زمانی که ایران قطعنامه را پذیرفت، هم از واکنش آمریکا ضربه خورده بود، هم از تصرفات خود در خاک عراق عقب نشسته بود.

هم‌زمان پنج عضو دائم شورای امنیت به‌دنبال اعمال تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران بودند تا ایران وادار به پذیرش قطعنامه شود.

آن هم وقتی که عربستان سعودی تولید نفت خود را افزایش داد و قیمت نفت برای دوره‌ای کوتاه، به بشکه‌ای ۵ دلار رسید.

واکنش آمریکا به رد قطعنامه ۵۹۸ ازسوی ایران چه بود؟

۹ روز بعد از سخنرانی علی خامنه‌ای در سازمان ملل، آمریکا تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تشدید کرد.

در کنار آن، با درخواست کویت از آمریکا برای محافظت از کشتی‌های نفت‌کش‌ و ورود مستقیم آمریکا به جنگ دریایی خلیج فارس، ایران و آمریکا رودرروی همدیگر قرار گرفتند.

در ۲۷ مهر ۱۳۶۶، نیروهای آمریکایی سکوهای نفتی ایران در میدان نفتی رشادت را از بین بردند.

در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷، آمریکایی‌ها سکوهای نفتی نصر و سلمان ایران و ناوچه‌های جنگی سهند و جوشن را غرق کردند و ناوچه سبلان را از کار انداختند.

بدین شکل، ایران بخش قابل توجهی از تأسیسات خود برای صدور نفت را از دست داد.

درنهایت در ۱۲ تیر ۱۳۶۷، ناو آمریکایی یواس‌اس وینسنس، یک هواپیمای مسافربری ایرانی را با ۲۹۰ مسافر هدف قرار داد و تمامی سرنشینان آن کشته شدند.

ماجرای جام زهر چه بود؟

در ۲۵ تیر ماه، آیت‌الله خمینی، مقامات کشوری و لشگری را فراخواند و تصمیم خود برای قبول قطعنامه را به آنان اعلام کرد. دو روز بعد، این خبر رسماً اعلام شد.

رهبر جمهوری اسلامی، توقف جنگ را به نوشیدن جام زهر تشبیه کرد.

در سال ۱۳۹۶، حسن روحانی، رییس‌ جمهوری ایران، در حساب اینستاگرام خود ویدیویی از هاشمی رفسنجانی منتشر کرد که می‌گوید:

«اتفاقاً این‌که می‌گویند جام زهر و من و آقای روحانی و … این جزو افتخارات ماست. یعنی ما این کار را کردیم که این جنگ تمام شود. بچه‌های ما مثل برگ خزان روی زمین می‌ریختند. اگر یکی از آن بمب‌هایی که در حلبچه انداختند، در تبریز می‌انداختند، چه اتفاقی می‌افتاد؟ خود امام، دو، سه ماه بعد از جنگ که متوقف شد، فرمودند: آن روز جام زهر برای من تلخ بود، اما امروز می‌بینم خیلی شیرین شده است.»

غرامت جنگ چه شد؟

بند ۷ قطعنامه ۵۹۸ می‌گوید که بایستی کمیته‌ای ویژه ازسوی دبیرکل سازمان ملل، موضوع بازسازی دو کشور را بررسی کند و کمک‌های بین‌المللی به هر دو کشور ارائه شود.

ایران معتقد است که عراق کشور متجاوز است و بایستی غرامت پرداخت کند.

ایران به صندوق بین‌المللی پول گفته نیازمند ۹۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار برای بازسازی خسارت‌های غیر نظامی است.

هنوز سازمان ملل کشور متجاوز را شناسایی نکرده است و موضوع غرامت جنگ، به نتیجه‌ای نرسیده است.