روز جمعه سوم آبان‌ماه، مطلبی در نشریه آمریکایی فارین پالیسی منتشر شد که در فضای رسانه‌های اجتماعی حواشی زیادی ایجاد کرد. نویسنده این مقاله که ساکن ایران است، با تشبیه محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به امانوئل مکرون، رییس جمهوری۴۱ ساله فرانسه، او را یکی از گزینه‌های مناسب ریاست جمهوری دور آینده معرفی کرده است؛ مطلبی دو هزار و صد کلمه‌ای که علی‌رغم داشتن عنوان «نمایه» در ابتدای آن، نه تنها به تعریف و تجمید از جهرمی محدود می‌شود، بلکه در مواردی اطلاعات نادرست را به جای واقعیت قالب خواننده انگلیسی‌زبان می‌کند. (لینک مقاله در فارین‌پالیسی)

فارغ از این حاشیه، موضوع بعدی به تبلیغاتی بودن یا نبودن این مقاله برمی‌گردد. در ساعت‌های ابتدایی انتشار مطلب، یک کانال تلگرامی مدعی شد آذری جهرمی «حدود ۵۰ هزار دلار بابت این رپورتاژ» پرداخت کرده است؛ مطلبی که سید جمال هادیان، مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات آن را کذب خواند و از شکایت علیه نویسنده‌اش خبر داد. حدود یک ساعت پس از اعلام این موضوع، نویسنده کانال «آموزش خبرنگاری» با انتشار یک متن عذرخواهی، خبر را حذف کرد.

حال سوال اینجاست که آیا اصلا می‌توان در رسانه‌های بزرگ انگلیسی‌زبان یک رپورتاژ خبری را بدون برچسب تبلیغات منتشر کرد؟ در صورت امکان این امر، هزینه آن چقدر خواهد بود و فرایند این کار چیست؟

هشت هزار دلار برای رویترز، پنجاه هزار دلار برای فایننشیال‌تایمز

نشریه آمریکایی فورچون در تاریخ ۸ مهرماه ۹۸ گزارش مفصلی را درباره اوضاع اخبار ساختگی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. در این گزارش که برپایه تحقیقات تجربی یک شرکت امنیت سایبری گردآوری شده، آمده است که موسسه‌های خصوصی روابط عمومی در روسیه با ارائه فهرست متنوعی از خدمات، به مشتریانشان این امکان را می‌دهند تا هر آنچه را که می‌خواهند در فضای رسانه‌های انگلیسی‌زبان، له یا علیه دیگران منتشر کنند.

بر اساس این گزارش، یک مجموعه امنیت سایبری با تاسیس یک شرکت صوری در بریتانیا، از دو موسسه روابط‌عمومی روسی می‌خواهد تا جنگی رسانه‌ای را به سفارش آن‌ها آغاز کنند. از موسسه اول درخواست شده بود تا با انتشار مقالاتی به‌ظاهر درست، به تبلیغ شرکت یادشده بپردازد. وظیفه موسسه دوم این بود تا اعتبار این شرکت صوری را نابود کند.

درباره این دو کمپین موازی در نهایت چهار مقاله در رسانه‌های مختلف منتشر شد. یکی از این مقالات در روزنامه‌ای منتشر شده است که حدود یک قرن سابقه انتشار دارد. محتوای هر چهار مقاله هم کماکان در اینترنت قابل مشاهده است.

نکته متحیر کننده درباره این موسسات روابط عمومی، طیف وسیع خدمات آن‌هاست. آن‌ها نه‌تنها حساب‌های گسترده جعلی در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و لینکدین در اختیار دارند، بلکه این امکان را به مشتری می‌دهند تا بتواند محتوای خود را در رسانه‌های شناخته‌شده انگلیسی‌زبان منتشر کند. قیمت‌ها بسته به بودجه شما متنوع است؛ از ۱۸۰ دلار به ازای مقاله‌ای در یک سایت بیمه تا ۶۰۰ دلار برای انتشار خبر در یک خبرگزاری منطقه‌ای. ولی همه چیز به اینجا ختم نمی‌شود.

در فهرست رسانه‌های تحت پوشش برای انتشار محتوای پولی، نام‌های معتبر و بزرگی نیز دیده می‌شود؛ از خبرگزاری رویترز گرفته تا روزنامه فایننشیال‌تایمز. طبق فهرست منتشرشده، هزینه انتشار یک مطلب در رویترز ۸۳۶۰ دلار آب می‌خورد. مشبل(Mashable)، وب‌سایت معروف و پربازدید حوزه فناوری برای این کار ۱۳۳۷۰ دلار می‌گیرد و انتشار محتوا در فایننشیال‌تایمز نیز حدود ۵۰ هزار دلار خرج برمی‌دارد.

تحقیقات فورچون نشان داده است از بین چهار مقاله سفارشی منتشرشده برای کمپین آزمایشی، فقط یکی از آن‌ها برچسب تبلیغاتی دارد و محتوای مابقی‌شان شبیه به مقالات خبری مرسوم است و رسانه‌های منتشرکننده هیچ اشاره‌ای به دریافت پول به ازای انتشار آن‌ها نکرده‌اند. بنابر این اعتبار محتوای مقالات هم از سوی رسانه‌ها درستی‌سنجی نشده است.

رومن سانیکوف، مدیر این تحقیقات که با این‌گونه موسسات روابط‌عمومی گفت‌وگو کرده است، عقیده دارد آن‌ها برای انتشار مقالات در رسانه‌های مختلف سراغ روزنامه‌نگاران و نویسندگان فاسد می‌روند. رویترز در پاسخ به گزارش فورچون گفته است این خبرگزاری برای جلوگیری از انتشار اخبار ساختگی روش‌های سختگیرانه‌ای دارد. اما مشبل و فایننشیال‌تایمز به درخواست فورچون برای توضیح در این زمینه، پاسخی نداده‌اند.

توصیف غلط و ناقص درباره جهرمی

آنچه که در مقاله فارین‌پالیسی درباره محمدجواد آذری جهرمی شاهدیم، کم‌شباهت به تجربه بالا نیست. روزنامه‌نگاری ساکن تهران با خط فکری نزدیک به وزیر ارتباطات، مقاله‌ای همراه با برخی داده‌های غلط درباره او می‌نویسد و در فارین‌پالیسی منتشر می‌کند. ما از فرایند انتشار این مقاله اطلاع نداریم، اما در این بین، تنها نکته‌ای که روشن است، ایراد فاحش در توصیف فعالیت محمدجواد آذری جهرمی در دوران حضورش در وزارت اطلاعات و یک‌طرفه بودن محتوای مطلب است. نویسنده مقاله تلاش کرده است تا نقش او در دوره وزارت اطلاعات را صرفا «تمرکز روی امنیت سایبری و محافت از زیرساخت‌های دیجیتال» عنوان کند؛ موضوعی که بنا به گزارش‌های رسمی، امری خلاف واقع است، چرا که او پیش از نشستن بر صندلی وزارت ارتباطات، خود را مسئول زیرساخت‌های فنی ساخت تجهیزات صنایع شنود معرفی کرده بود.

خبرگزاری مجلس جمهوری اسلامی ایران (خانه ملت) مرداد ماه ۹۶ در گزارش مربوط به نشست مشترک وزیر پیشنهادی ارتباطات با کمیسیون اجتماعی مجلس، به نقل از آذری جهرمی درباره فعالیتش می‌نویسد: «در دوران فعالیتم مسئولیت شنود را نداشتم، بلکه مسئول زیرساخت‌های فنی ساخت تجهیزات صنایع این موضوع را بر عهده داشتم و این را افتخار می‌دانم.»

اینکه گزارشی بدون درستی‌سنجی و با سرپوش گذاشتن روی نقاط تاریک کارنامه فعالیت او، ازسوی نشریه‌ای مانند فارین‌پالیسی منتشر می‌شود، هرچند عجیب است، اما موضوع تازه‌ای نیست. سال گذشته، سعید کمالی دهقان، روزنامه‌نگار گاردین در حساب توییتر خود ادعایی درباره قتل جمال خاشقجی منتشر کرد. منتقدان از گاردین خواستند تا درباره درستی چنین ادعایی توضیح دهد. این اتفاق در نهایت هرگز رخ نداد و توییت‌های مربوط به این موضوع نیز از توییتر حذف شدند.

فارین‌پالیسی تبلیغاتی بودن گزارش درباره آذری‌جهرمی را تکذیب کرد

سردبیر فارین پالیسی  در پاسخ به علی اصلان شهلا خبرنگار روزنامه فناوران اطلاعات،شایعه پرداخت پول و سفارشی بودن گزارش درباره وزیر ارتباطات ایران را رد کرد و گفت فارین پالیسی خود درخواست تهیه این گزارش را به گزارشگر داده است.  این نشریه همچنین در پاسخ به سوال سارا ریاضی خبرنگار دیگری که خواهان پاسخ درباره گزارش مربوط به آذری جهرمی شده بود، اعلام کرد که نه تنها پولی برای انتشار آن  دریافت نکرده بلکه به نویسنده آن حق‌التحریر هم پرداخت شده است.

مسئولان فارین پالیسی هنوز به سوال ایران اینترنشنال درباره این که آیا انتشار مقاله درباره آذری جهرمی در ازای دریافت پول بوده یا نه پاسخی نداده است. ایران اینترنشنال همچنین از فارین پالیسی پرسیده که آیا مقاله نوشته شده از سوی روح‌الله فقیهی درباره سابقه کاری آذری جهرمی در وزارت اطلاعات پیش از انتشار صحت‌سنجی شده است. این سوال هم هنوز پاسخی نگرفته است.