هم‌زمان با اظهارات مقام‌های سازمان دامپزشکی ایران مبنی بر احتمال افزایش شمار تلفات پرندگان مهاجر در تالاب «میانکاله» استان مازندران تا پنج هزار قطعه؛ یک فعال محیط زیست به ایران اینترنشنال گفت که فرضیه شیوع آنفولانزای پرندگان مردود نیست و ممکن است مقام‌های دولتی درباره آن پنهان‌کاری کنند. 

روز یکشنبه ششم بهمن‌ماه علی‌صفر ماکنعلی، معاون سازمان دامپزشکی کشور، طی یک نشست خبری درباره بحران مرگ پرندگان مهاجر گفت: «پیش‌بینی می‌کنیم تعداد تلفات در منطقه به حدود چهار تا پنج هزار قطعه برسد.»

او احتمال ابتلای این پرندگان به بیماری‌های «آنفولانزای فوق حاد» و «نیوکاسل» را مردود دانست و افزود: «با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده از اکوسیستم، یکی از احتمال‌ها مسموم شدن این پرندگان با سم بوتولیسم است.»

این مقام دولت منشا مسمومیت پرندگان را سم موجود در مرداب‌ها دانست، اما توضیحی درباره چگونگی ایجاد و چرایی شیوع آن نداد. 

با این حال،‌ یک فعال محیط زیست که نخواست نامی از او منتشر شود به ایران اینترنشنال گفت اظهارات مقام‌ها در این‌باره به دلیل وجود شواهدی دیگر «قطعی و قابل اعتماد» نیست. او در همین زمینه به موج دوم ابتلا به بیماری آنفولانزای حاد در شهرهای استان‌های مازندران و گلستان اشاره کرد که اخباری درباره قربانیان آن نیز منتشر نشده است.

این موج نیز هفته‌ گذشته و با شروع تلفات پرندگان در برخی شهرهای این استان‌ها گسترش یافته است.

این فعال محیط زیست دلیل احتمالی برای عدم افشای دلیل ابتلا به آنفولانزای پرندگان را «نگرانی از عواقب» آن خواند. به گفته او،‌ در استان مازندران نزدیک به «۳۰۰ هزار نفر» از راه شکار پرندگان کسب درآمد می‌کنند و این می‌تواند یک بحران در منطقه ایجاد کند.

از سوی دیگر،‌ آن‌طور که این صاحب‌نظر حوزه محیط زیست گفته است در مازندران استفاده مردم محلی از گوشت پرنده‌های شکاری در وعده‌های غذایی بسیار بالاست و این آلودگی احتمالی می‌تواند موجب ایجاد نگرانی درباره ابتلا به این بیماری بین مردم منطقه شود.

علاوه بر این،‌ او به وجود تحریم‌های دارویی و ضعف مدیریت توزیع دارو و درمان در مقابله با موج پیشین آنفولانزا در کشور اشاره کرد و گفت این نگرانی از گذشته می‌تواند انگیزه دیگری برای عدم تایید این بیماری در پرندگان مهاجر تلف‌شده باشد.

طی موج اخیر آنفولانزا در شهرهای مختلف ایران که از ابتدای پاییز شد بیش از هشت هزار نفر به مراکز درمانی مراجعه کردند و دست‌کم ۸۰ نفر جان خود را از دست دادند. 

حسینعلی ابراهیمی،‌ مدیرکل محیط زیست استان مازندران،‌ اعلام کرده که  در حال حاضر خرید و فروش هرگونه «پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی» و همچنین فعالیت بازار پرندگان این استان نیز ممنوع و متوقف شده است. 

به گفته او،‌ با حضور مسئولان و تیم‌های متخصص بررسی دلایل این موضوع با نمونه‌برداری از لاشه‌های پرندگان تلف شده ادامه دارد. 

بر اساس اطلاعاتی که معاون سازمان دامپزشکی ایران ارائه کرده، بیشترین تلفات پرنده‌ها مربوط به «فلامینگوها»، «چنگرها» و «گیلان‌شاه‌ها» بوده است. 

نخستین گزارش‌های رسمی درباره تلفات این پرنده‌ها از روز چهارشنبه منتشر شد.

وبسایت خبری فرارو در این مورد نوشت: «روز نخست ٥٠٠ پرنده، روز دوم ٨٠٠ پرنده و روز سوم نزدیک به ‌هزار پرنده مهاجر مرده در جنوب تالاب میانکاله پیدا شد.»

 میانکاله از جمله تالاب‌های مهم بین‌المللی تحت نظر کنوانسیون «رامسر» است که در شرق استان مازندران قرار دارد. 

این تالاب به عنوان یکی از ۹ ذخیره‌گاه مهم زیست‌کره کشور سالانه میزبان بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار پرنده از ۱۵۰ گونه مختلف است.

تالاب بین‌المللی و پناهگاه حیات وحش میانکاله طبق مصوبه سال ۱۳۴۸ شورای‌عالی سازمان «شکاربانی و نظارت بر صید» وقت، به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد. 

بازگشایی پرونده ناتمام گذشته

خبرگزاری ایرنا در گزارشی در همین زمینه نوشته با وجود اعلام مسمومیت ناشی از جلبک‌ها و پلانکتون‌ها، احتمال دخیل بودن «سناریوهای دیگر» در این موضوع مردود نیست.

یک فعال محیط زیستی در گفت‌وگوی خود با ایران اینترنشنال فرضیه آلودگی را به عنوان دلیل این مساله رد نکرد و به معضل چندین ساله ریختن پسماندها و فاضلاب شهرهای حاشیه خزر به آب این دریا اشاره کرد.

او گفت با وجود اختصاص اعتبارهای بین‌المللی برای حل این موضوع،‌ اقدامی صورت نگرفته و گزارشی درباره چگونگی خرج‌کرد این اعتبار به مردم داده نشده است.

خبرگزاری دولت ایران با اشاره به رویداد مشابه اتلاف پرندگان در دهه ۱۳۸۰، نوشته که این موضوع می‌تواند پرونده گذشته را برای مدیران استان مازندران باز کند. 

در آن زمان، رسیدگی به موضوع بدون نتیجه‌ای مشخص و تنها با رد احتمال ابتلا به آنفولانزا و نیوکاسل به پایان رسید.

حر منصور عبدالملکی، دیده‌بان میانکاله که در منطقه بوده است، در همین زمینه به فرارو گفت که در آن سال‌ها «محیط‌زیست صیدهای شکارچیان غیرمجاز را از آن‌ها گرفته بود و شکارچیان به تلافی چند ١٠ لیتر سم آفت‌کش مرکبات را داخل تالاب ریختند که چند صد‌هزار پرنده مردند و تالاب تا ماه‌ها بوی تعفن می‌داد.»

از سوی دیگر نیز ایرنا در گزارش خود به آتش زدن بیش از ۳۰۰ هکتار از اراضی جنگلی پناهگاه حیات وحش میانکاله از سوی «تالاب‌خواران و زمین خواران منطقه» اشاره کرده است.

این فرضیات احتمال عمدی بودن این بحران را مطرح می‌کند.

تجاوز به حریم تالاب و آلودگی‌های صنعتی

یکی دیگر از فرضیات مطرح شده از سوی فعالان محیط زیست و رسانه‌ها در این زمینه آلودگی‌های صنعتی و سموم ناشی از صنایع،‌ پالایشگاه‌ و استخرهای حریم میانکاله است.

روز ۳۰ دی‌ماه،‌ کمتر از یک هفته پیش از این حادثه، مدیرکل محیط زیست مازندران درباره افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی در برخی واحدهای بزرگ صنعتی مانند نیروگاه نکا و برج‌سازی‌های غیرمجاز در کنار خشکی تالاب میانکاله هشدار داده بود.

او گفت این عوامل سبب شده‌اند تا این استان «به صورت جدی» در معرض آلودگی قرار گیرد.

تعرض به حریم این زیستگاه از ابتدای دهه ۱۳۸۰ و از سوی مردم محلی و تشکل‌های محیط زیستی مورد اعتراض قرار گرفته، اما با بی‌اعتنایی مسئولان مواجه شده است. 

در یک مورد در سال ۱۳۸۲ حامیان محیط زیست تجمع اعتراضی در منطقه بندر اميرآباد، خليج ميانکاله، با شرکت حدود صد نفر از نمايند گان تشکل‌های زيست محيطی استان های تهران، فارس، مازندران و نيز با حضور تعدادی از خبرنگاران رسانه‌ها ترتیب دادند.

اين تجمع در اعتراض به دست‌اندازی به حريم حساس تالاب و راه‌اندازی پروژه‌های مختلف از جمله تاسيس پايانه نفتی اميرآباد صورت گرفت. 

در دولت محمود احمدی‌نژاد نیز با عقب‌نشینی سازمان محیط زیست تاسیس پالایشگاه نفتی بهشهر میانکاله را در خطر بیشتر آلودگی قرار داد. یک فعال محیط زیستی در این زمینه به خبرگزاری خبرآنلاین گفته بود که امکان آلودگی از طریق مشتقات نفتی این پالایشگاه میانکاله را در خطر قرار می‌دهد.  

برخی گزارش‌ها نیز این بحران را ناشی از استخرهای پرورش ماهی و میگو در نزدیکی میانکاله می‌دانند و همچنین به پساب شالیزارها و کودهای مورد استفاده در این محوطه‌ها  که به تالاب می‌ریزند اشاره می‌کنند.

در سال ۱۳۹۳ محیط زیست استان مازندران با اعتراض مردم منطقه و حامیان محیط زیست در ارتباط با ساخت استخرهای پرورش ماهی مواجه شده بود. 

بوتولیسم که به عنوان عامل احتمالی این مسمومیت اعلام شده یک بیماری نادر ولی به صورت بالقوه کشنده است که می‌تواند از چند راه مختلف ایجاد شود. وجود اسپورهای باکتریایی عامل این بیماری در خاک و آب رایج است.