بازنشر یک گزارش روزنامه گاردین در رسانه‌های اجتماعی که به تب‌وتاب جوانان برای گردشگری «نسبتا آزاد» در جزایر و کوهستان‌های جنوب ایران به سبک «هیپی»ها پرداخت،‌ موضوع بوم‌گردی، سفرهای ماجراجویانه و پیامدهای آن برای محیط زیست و فرهنگ سنتی را به مرکز توجه بازگرداند.

در حالی که رشد این صنعت «تازه‌وارد» به حوزه گردشگری ایران طی سال‌های گذشته با بودجه دولتی موجب تاسیس دست‌کم دو هزار اقامتگاه در سراسر کشور شد؛ اکنون به گفته جامعه حرفه‌ای این اقامتگاه‌ها با خطر تعطیلی مواجه شده‌اند.  

تصاویر و متن گزارشی که گاردین اواخر اسفندماه سال گذشته از جنوب ایران منتشر کرد، طی روز‌های گذشته در توییتر هم‌رسانی شد و موضوع گردشگری با سبک بوم‌گردی را دوباره زنده کرد. 

این گزارش به مسافرت جوانان به جزایر هرمز، هنگام،‌ قشم و لارک در جنوب اشاره کرد و نوشت این سبک گردشگری به دلیل جو «نسبتا آزاد» برای نسل جوان مورد توجه قرار گرفته است.

این روزنامه در آغاز گزارش خود جنوب را هم‌معنای «یک سفر پرماجرا، تنفس هوای تازه و احساس آزادی» توصیف کرده است.

گاردین درباره دلیل سفر جوانان به این مناطق نوشت: «در اینجا،‌ آن‌ها از همراهی سایر ایرانیان با افکار متفاوت و امنیت نسبی برای داشتن آزادی‌های شخصی خود برخوردارند.»

شور و شوق بوم‌گردی با وام دولتی

موضوع سفرهای ماجراجویانه و همچنین سبک گردشگری «ارزان‌ قیمتی» که از آن به عنوان بوم‌گردی یاد می‌شود طی سال‌های اخیر با افزایش تولیدات تصویری از مناطق «کمتر دست‌خورده» ایران در رسانه‌های اجتماعی جهان رونق یافت.

این موضوع به خصوص به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر در شرایط تحریم و وضع بد اقتصادی مورد توجه کارجویان کم‌تجربه محلی و همچنین سازمان‌های دولتی قرار گرفت.

هم‌زمان با شوق شهروندان محلی و بخش خصوصی برای دست بردن در معماری بناهای قدیمی و سنتی و تبدیل آن‌ها به مهمان‌سرا و اقامتگاه گردشگری،‌ وام‌های ۱۰۰ میلیون تومانی دولت، این شور را بیشتر کرد. 

مهرماه سال گذشته حسین اربابی، معاون وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، گفته بود: «ما ۳۸ هزار روستای دارای دهیار و شاکله حاکمیتی داریم؛ هر روستا حداقل به یک اقامتگاه بوم‌گردی نیاز دارد.»

دبیر هیات موسس اقامتگاه‌های بوم‌گردی تیرماه ۱۳۹۷ در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس از این پدیده به عنوان «معضل رشد قارچ‌گونه» یاد کرد و گفت: «پای افرادی به این فرم گردشگری باز شد که با اهداف آن آشنایی ندارند.»

در استان‌های شمالی جنگل‌ها و مناطق بکر روستایی مرکز بوم‌گردی طبیعت شده و در استان‌هایی از جمله آذربایجان شرقی،‌ یزد و فارس بوم‌گردی فرهنگی و تاریخی مورد توجه قرار گرفت.

در اصفهان تنها طی پنج سال،‌ ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷،‌ تعداد اقامتگاه‌های بوم‌گردی پنج برابر شد. 

ماجراجویی در کویر و جنوب

هم‌زمان با بوم‌گردی در مناطق کویری مرکز کشور و حتی جنگل‌های شمال طی سال‌های گذشته گردشگری ماجراجویانه رونق گرفت و ده‌ها تور خصوصی و ون‌های حامل جوانان راهی این مناطق شدند. 

اکنون نیز گاردین از  تبدیل شدن جزایر و مناطق کوهستانی جنوب به «مرکز اجتماعی جوانان» و تجربه لباس و سبک زندگی و موسیقی محلی و رقص آن‌ها در سواحل گزارش داده است.

در تصاویری که همراه با این گزارش منتشر شده پوشش جوانانی که خود را به سبک «هیپی‌ها» و یا مردم محلی درآورده‌اند و به تفریح‌هایی از جمله موسیقی و رقص و پخت و پز می‌پردازند به نمایش در آمده است.

«هیپی‌ها» به جریانی از جوانانی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در آمریکا خطاب می‌شود که با هدف پرهیز از دنباله‌روی از هنجارهای غالب جامعه و عدم پیروی از فرهنگ سنتی با نمادهای پوششی، فرهنگی، موسیقیایی و گفتاری متفاوت در جوامع ظاهر می‌شدند. 

آن‌ها به دنبال برقراری سبک جدیدی از زندگی‌های برابری‌طلبانه در جوامع ساده بودند. با این حال،‌ برخی کاربران رسانه‌های اجتماعی به محلی و «هیپی» خطاب شدن سبک این مسافران در ایران انتقاد کردند.

برخی نیز به بی‌توجهی و به خطر انداختن فرهنگ بومی‌نشینان با سبک زندگی و پوشش و موسیقی که با آن‌ مناطق تناسبی ندارد اشاره کرده‌اند.

یک کاربر توییتر در این زمینه نوشته است: «در ضمن اکثر این دوستامون کلا با فرهنگ هیپی که تمایل به زندگی اشتراکی و دوری از از زندگی سودپرستانه بورژوایی و ترک خانه و زندگی خانوادگی هست تناقض شدید دارند. ‏من خودم دیدم شخصی رو که با ماشین‌گرون قیمت و حساب ده رقمی فاز هیپی بودن گرفته بود.» 

رونق اقتصاد بدون برنامه و مشکل محیط زیست

بوم‌گردی و گردشگری ماجراجویانه در مناطق بکر و دست‌نخورده به دلایلی از جمله احتمال «آلودگی هوا و صوتی»،‌ «از بین بردن حیات وحش»،‌ «ساخت‌وساز بی‌رویه»،‌ «نابودی گیاهان،بوته‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها» و «تخریب مراتع با پیاده‌روی» مورد انتقاد واقع شده است.

بخشی از گزارش گاردین موضوع تغییر ساختار اقتصاد محلی در جنوب ایران را این‌گونه توضیح داده است:‌ «بسیاری از ایرانیان از شهرهای مختلف به هرمز نقل مکان و همچنین کافی‌شاپ‌های دنج، رستوران‌ها و خوابگاه‌هایی را ایجاد کرده‌اند که موجب محبوبیت هرمز در بین جوانان با فکر متفاوت می‌شود.» 

اما عدم وجود برنامه‌های بلندمدت و جامع برای برقراری تعادل میان این توسعه محلی و ساخت‌وسازها با طبیعت انتقادها را تشدید کرده است.

رقیه حاتمی‌پور،‌ مدیرعامل یک شرکت گردشگری،‌ تیرماه ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان مساله «صدور مجوزهای بی‌رویه بدون آموزش لازم» را مطرح و از عدم نظارت بر حفاظت ناکافی از محیط زیست انتقاد کرده بود.

معاون وزارت گردشگری در پاسخ به همین انتقادها سال گذشته گفت: «توقع نداشته باشید چیزی که یک یا دو سال است در ادبیات اقتصادی و گردشگری ما شکل گرفته،‌همان اول به نهایت استاندارد مطلوب برسد.»

با افزایش این نگرانی‌ها طیبه سیاوشی،‌ نماینده مجلس،‌ مهرماه سال گذشته هشدار داد: «اگر فضای زیست‌محیطی دچار تغییر شود، به هیچ‌وجه نمی‌توان آن‌ها را به وضعیت سابق بازگرداند.»

حساسیت نهادهای امنیتی

از سویی، بوم‌گردی و سفرهای گروهی جوانان در مناطق بکر و کمتر مورد توجه، حساسیت نهادهای انتظامی و امنیتی را برانگیخته است.

 گاردین نوشته که در جنوب ایران سپاه پاسداران همیشه «چشمی» بر این منطقه دارد و هر از چندگاهی نسبت به پاکسازی سواحل شلوغ‌تر از گردشگران اقدام می‌کند.

از سویی با افزایش تورهای خصوصی گردشگری و سفرهای «ماجراجویانه» در مناطق بکر کویری از جمله «کویر مصر» نیروی انتظامی نیز نظارت  و حضور خود را افزایش داده است.

در چندین مورد برگزاری تورها متوقف و از ورود مسافران جوان به این مناطق نیز جلوگیری شده است. اختلاط دختر و پسر و مساله حجاب دلیل این برخوردها گزارش شد.

این مساله نیز خطر آن را به وجود می‌آورد که با افزایش تردد مسافران، هم‌زمان نیروهای امنیتی نیز حضور خودروها، نیروی انسانی و تاسیسات خود را در این مناطق گسترش دهند و بیش از پیش ساختار زیستی و حیات وحش را با خطر مواجه کنند.

کرونا؛ شیب تند سقوط بوم‌گردی و سفر

با این حال اما شیوع ویروس کرونا،‌ تب و تاب و گسترش بی‌برنامه بوم‌گردی و تورهای خصوصی در ایران را به سرعت با افول مواجه کرد.

اکبر رضوانیان،‌ نایب‌رییس جامعه حرفه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی روز ۲۵ فروردین‌ماه در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا این موضوع را تایید کرد و گفت: «بوم‌گردی‌ها تقریبا از آبان ماه سال ۱۳۹۸، وضعیت تهدیدآمیزی پیدا کرده‌اند.»

او سقوط پیش‌بینی نشده این صنعت نوظهور در پی کرونا را این‌گونه توضیح داد: «خسارت وارد شده به این اقامتگاه‌ها ۱۰۰ درصد بوده است.»

رضوانیان هشدار داد:‌ «‌این آسیب به حدی شدید است که برخی از صاحبان بوم‌گردی را بر آن داشته تا اقامتگاه خود را به فروش برسانند.»

به نظر می‌رسد شیب تند رشد بوم‌گردی و سفرهای ماجراجویانه با همه حساسیت‌های آن اکنون به صورت ناخواسته با شیوع کرونا در مسیر نزول قرار گرفته است.