رییس‌جمهور ایران در جلسه شورای عالی اجتماعی کشور، مدعی شد که شاخص‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی بهبود یافته و خواستار آن شد که این موضوع به مردم منتقل شود، تا برای آنها دلگرم‌کننده باشد.

به گفته حسن روحانی همه به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی باید امید به آینده را بین مردم تقویت کنند. او همچنین بار دیگر بر ضرورت اطلاع‌رسانی نظام‌مند رسانه‌ها با هدف جلوگیری از بزرگ‌نمایی مشکلات تاکید کرد.

این اولین بار نیست که روحانی به رسانه‌ها توصیه می‌کند که از بزرگ‌نمایی مشکلات خودداری کنند و مشکلات را همان‌گونه که هست به مردم نشان دهند.

رئیس جمهور در این جلسه با بیان اینکه گاهی بعضی از رسانه‌ها و روزنامه‌ها واقعیات تلخ را بیش از آنچه هست، بزرگ جلوه می‌دهند، افزوده است که این بزرگ‌نمایی‌ مشکلات و ناامید کردن مردم، ظلم بزرگی به مردم است.

الف – واقعیت مشکلات و یا بزرگ‌نمایی آن‌ها

برخی از تحلیل‌گران از اصرارهای اخیر رئیس‌جمهور درباره خودداری از بزرگنمایی مشکلات انتقاد می‌کنند. مشکلاتی شامل آسیب‌های اجتماعی روزافزون، از هم گسستگی شیرازه نظم اجتماعی، تشدید معضلات اجتماعی، فشارهای اقتصادی بر مردم و در مواردی کاهش قدرت خرید مردم به یک پنجم. اما این موارد را که طی چند ماه گذشته پررنگ‌تر شده، چطور می‌توان از آنچه که هست کوچک‌تر نمایاند تا به اعتماد و نشاط مردم آسیب نرسد؟

بسیاری از فعالان اجتماعی از رسانه‌ها نیز به دلیل خودداری از نشان دادن این مشکلات انتقاد می‌کنند و بر این موضوع تاکید دارند که رسانه‌ها بسیاری از مشکلات اصلی و جدی جامعه را به درستی بازنمایی نمی‌کنند.

ب- راهکارهای روحانی برای افزایش امید و شادی  

روحانی که از جنبه سیاست خارجی با خروج آمریکا از برجام و گسترش تحریم‌ها دچار مشکلات جدی در مدیریت اقتصادی جامعه شده، در حوزه سیاست داخلی هم بعد از انتخابات دور دوم در سال ۱۳۹۶ راه مصالحه و عقب‌نشینی در مقابل روش‌ها و تقاضاهای اصول‌گرایان را در پیش گرفته است.

او همچنین فاصله خود را با اصلاح‌طلبان گسترش داده است و عقبه سیاسی و اجتماعی خود را در گروه‌های مختلف اجتماعی از جمله طبقه متوسط ایران به طرز قابل توجهی از دست داده است.

در چنین وضعیتی روحانی به این می‌اندیشد که حرکت به سمت آزادسازی فضاهای اجتماعی، هم کم‌هزینه‌تر است و هم باعث می‌شود جایگاه بخشی از هوادارانش را در طبقه متوسط بازسازی کند. بنابراین او با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای افزایش امید و نشاط جامعه می‌گوید که «خوب است اقدامات کم‌هزینه‌ای برای افزایش میزان رضایتمندی و خشنودی اجتماعی مردم صورت گیرد.» در همین راستا به گفته او «چه ایرادی دارد که بخشی از استادیوم ورزشی که منافاتی با قانون و شرع و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ندارد، به بانوان اختصاص یابد.»

همانطور که مشاهده شد در بازی نهایی جام باشگاه‌های آسیا، تعداد معدودی از زنان اجازه یافتند تا برای تماشای این مسابقه در ورزشگاه آزادی حضور یابند. روحانی در هر دو مورد با انتقاد گسترده گروه‌های تندرو و مخالف مواجه شد در حالی که بسیاری از زنان شادمان از این موفقیت، این پیروزی نسبی را جشن گرفتند.  

بنابراین خود رییس‌جمهور هم با اظهاراتش تایید کرده که هدف از این برنامه‌ها، ارتقا و بهبود وضعیت زندگی اجتماعی زنان و ارتقای جایگاه اجتماعی آن‌ها در جامعه نیست. بلکه این امتیازها هم نوعی از استفاده ابزاری از زنان برای به نمایش گذاشتن چهره خوب از دولت و امید دادن به مردم انجام شده است.

ج- واقعیت‌های آسیب های اجتماعی

برخلاف آنچه که روحانی بیان کرده است وضعیت آسیب‌های اجتماعی و شاخص‌های مربوط به آن روز به روز وخیم‌تر می‌شوند و مشکلات و مسائل اجتماعی مدام در حال افزایش هستند. بنا بر اکثر گزارش‌های پژوهشی که توسط نهادهای وابسته به نظام جمهوری اسلامی منتشر شده است، آسیب‌های اجتماعی در قوس صعودی قرار دارند و خشونت، طلاق، اعتیاد، حاشیه‌نشینی و بی‌بند و باری رو به افزایش است.

سعید منتظرالمهدی، معاون سابق بخش اجتماعی نیروی انتظامی می‌گوید ‌که بررسی نیروی انتظامی درباره آسیب‌های اجتماعی در سال ۱۳۹۵ نشان داده خشونت آسیب اصلی کشور به حساب می‌آید و متاسفانه اگر خشونت و خشم در جامعه‌ای افزایش پیدا کند، میزان نزاع و درگیری بین مردم نیز افزایش پیدا خواهد کرد. این در حالی است که تا چندی پیش اعتیاد به عنوان اصلی‌ترین آسیب اجتماعی جامعه ما به شمار می‌رفت و همچنان مصیبت اعتیاد در بدترین شرایط خود قرار دارد و روز به روز هم وخیم‌تر و بدتر می‌شود.

انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با اشاره به این که بسیاری از مردم ایران از اقشار مختلف به نوعی درگیر با اختلالات روحی و روانی هستند، اعلام کرده که افزایش این اختلالات و گسترش افسردگی در میان مردم می‌تواند عامل موثری بر رشد اعتیاد به شمار آید و تاکید کرده که افزایش شادی در بطن جامعه و وجود سرگرمی‌های کافی برای جوانان در داخل کشور می‌تواند احتمال ابتلا به اعتیاد را کاهش دهد.

از طرف دیگر، بر اساس بیشتر گزارش‌های پژوهشی در حوزه جامعه‌شناسی امروزه احساس عدم امنیت یا ناامنی اجتماعی یکی از بزرگترین مسائل شهرها به شمار می‌رود كه دارای اثرات روانی و اجتماعی نامطلوبی است. احساس ناامنی، آزادی و لذت در محیط‌های عمومی را تحت‌الشعاع  قرار می‌دهد و احساس راحتی و آسایش را در جامعه محدود می‌كند. علاوه بر این نابسامانی‌های اقتصادی و خارج شدن اقتصاد از مسیر طبیعی‌اش از جمله عوامل مهم در رشد ناامنی و رفتارهای نابهنجار ناشی از استیصال افراد و گروه‌های مختلف به ویژه در طبقات اجتماعی فرودست است.

ج- اصول‌گرایان تندرو و مهمترین شاخص در حوزه آسیب اجتماعی

اگر به این مساله از دید عمده جریان‌های اصول‌گرایانی که در حوزه نهادهای حکومتی در قدرت هستند نگاه کنیم، مهمترین اولویت و شاخص در حوزه آسیب اجتماعی مساله حجاب است. موضوعی که از لحاظ جامعه‌شناسی اساسا مساله نابهنجار و آسیب‌شناختی محسوب نمی‌شود.

محمود دولت آبادی، دادستان تهران با اشاره به اینکه ابزار مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، مصوبات نهادهای سیاست‌گذار به ویژه شورای عالی انقلاب فرهنگی است، گفته است «مصوبات این شورا تا حد زیادی زمین مانده» و اجرایی نشده است. از جمله این موارد، مصوبه عفاف و حجاب شورای عالی انقلاب فرهنگی است که براساس آن بیست و دو دستگاه دولتی از جمله وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، ورزش و جوانان، آموزش و پرورش و علوم و تحقیقات مکلف به اجرای آن هستند.

احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران که از افراد نزدیک به نهاد رهبری است در خطبه نماز جمعه هفته گذشته، مساله حجاب را یکی از مهمترین شاخصه‌های وجودی نظام دانسته و گفته بود که هر نوع مواجهه با آن، مواجهه با نظام و اسلام است. این عضو هیئت رییسه مجلس خبرگان همچنین به موضوع مصرف مشروبات الکی اشاره کرده و گفته بود: «در روزنامه‌ای که بودجه از بیت‌المال می‌گیرد، نوشته شده چون این مشروبات تقلبی بوده، موجب آسیب می‌شود، پس همانند زمان رژیم پهلوی، شراب را آزاد کنیم. من به هیئت نظارت بر مطبوعات می‌گویم که شما باید رصد کنید، نه اینکه من در خطبه‌ها بگویم. اینها امروز می‌گویند شراب را آزاد کنیم و فردا خواهند گفت حجاب را و بعد از آن می‌گویند اسلام را به رفراندوم بگذارید.»

این نوع نگاه نشان‌دهنده این است که گویندگانش درکی از شرایط کنونی جامعه ندارند. در حالی که بنا به نظر بسیاری از کارشناسان، فشار سنگن تبلیغاتی، اجرایی، قضایی و انتظامی برای اجبار حجاب خود از عوامل افسردگی و ناامیدی و تولید انرژی منفی در میان گروه‌های مختلف سنی زنان و جوانان است. علاوه بر این، زنان به دلیل وجود تبعیض‌های جنسیتی كه در جامعه نسبت به آن‌ها وجود دارد، بیشتر احساس ناامنی می‌کنند.

در این میان واقعه مرگ تعداد زیادی از شهروندان ایرانی بر اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی در ماه محرم و صفر امسال - که آمار مشخصی از آنها در دست نیست ولی حتی رقم ۹۴۰ نفر نیز اعلام شده است- نظر بسیاری از کارشناسان حوزه اجتماعی را به خود جلب کرده است. این پدیده و مواردی که قبلا ذکر شد، همه نشان دهنده شکاف و بحران عظیمی است که در حوزه اجتماعی میان ارزش‌ها و سیاست های فقهی حاکم و ارزش‌های عملی و رفتاری جامعه ایجاد شده است.

سخن پایانی :

اکنون در چنین وضعیتی اظهارات رییس‌جمهور ایران درباره اینکه باید آمار بهبود شاخص‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی به مردم منتقل شود، عجیب و به دور از واقعیت است و بیشتر از یک امید واهی حکایت می‌کند.

تقریبا در هیچ کدام از شاخص‌های اجتماعی، وجه آسیب‌‌شناسانه مشکلات اجتماعی رو به بهبود نیست و بنا بر گزارش‌های پژوهشی که در سال‎‌های اخیر انجام و نتایج آنها منتشر شده است، وضعیت جامعه در شرایط مناسبی قرار ندارد و رو به بهبود هم نیست که رسانه‌ها بتوانند آمار بهبود این شاخص‌ها را برای افزایش رضایت‌مندی و خشنودی مردم منتشر کنند. دولت بدون اتخاذ سیاست‌های راهبردی برای تغییر در حوزه سیاست، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد فاقد توانایی برای پمپاژ امید به آینده و شادی به جامعه است. تبلیغات بر مبنای وعظ و خطابه و شعار مدت‌ها است که قابلیت فروش خود را از دست داده است و دیگر در جامعه ایران خریداری ندارد.