نویسنده آخرین شنبه سال ۲۰۱۸ و اولین شنبه سال ۲۰۱۹ شخصا در خیابان‌های پاریس میان تظاهرکنندگان جلیقه‌زرد حضور داشت تا در گفت‌وگو با برخی از ‌آن‌ها به دو پرسش اساسی پاسخ دهد: خواسته‌های تظاهرکنندگان چیست و به‌دنبال چه جایگزینی می‌گردند؟

افزایش شرکت‌کنندگان در دومین و سومین شنبه سال نو

در دومین شنبه سال ۲۰۱۹، برعکس برآوردهای رسانه‌های جریان اصلی و دولت مکرون مبنی بر فروکش کردن جنبش جلیقه‌زردها، ۸۴ هزار نفر در سراسر فرانسه به خیابان‌ها آمدند. در اولین شنبه سال نوی میلادی ۵۰ هزار نفر در خیابان‌ها حضور داشتند. بنابراین برخلاف نظر تحلیل گرها، این جنبش نه‌تنها نمرد و فروکش نکرد، بلکه ابعاد جدیدی نیز به خود گرفت. در نتیجه این پرسش پیش می‌آید: چرا؟

شرح وضعیت آخرین شنبه سال ۲۰۱۸

در آخرین شنبه سال ۲۰۱۸، در خیابان شانزه‌لیزه نزدیک طاق پیروزی جمعیت کوچکی حدود هزار نفر حضور داشتند و یک‌ سوم آن‌ها جلیقه‌زرد به تن داشتند. پلیس بلوک‌های بینابین را بسته بود، در نتیجه امکان ارتباط تظاهرکنندگان با هم قطع شده بود. وقتی پلیس نزدیک می‌شد، آن‌ها به خیابان‌های فرعی اطراف می‌رفتند و جلیقه‌های خود را در‌می‌آوردند و در جیب یا کوله‌پشتی‌‌شان می‌گذاشتند. وقتی افراد از یک بلوک به بلوک دیگر می‌رفتند، پلیس لباس‌ها و کوله‌پشتی‌ها را می‌گشت، احتمالا به دنبال سنگ و کوکتل مولوتوف و چیزهای سنگین بودند. شعار محوری آن‌ها «مکرون استعفا» بود. اکثر شرکت‌کنندگان بالای ۴۰ سال داشتند.

کتی دختر دانشجوی ۲۵ ساله‌ای که با دوست‌پسرش، ژولین، از شهر لیون آمده بودند، نیز میان تظاهرکنندگان بود. کتی در پاسخ به این پرسش که چرا از لیون به پاریس آمده است، گفت: «ما آمده‌ایم از جنبش جلیقه‌زردها پشتیبانی کنیم. من دانشجو هستم و کار هم می‌کنم. با‌این‌حال اگر با پدر و مادرم زندگی نکنم، نمی‌توانم خرج زندگی‌ام را خودم تامین کنم.» ژولین گفت: «ما آمده‌ایم تا بگوییم این جنبش هنوز زنده است. چون رسانه‌های جریان اصلی فرانسه مرتب می‌گویند این جنبش به پایان رسیده است.» او در مورد حضور کم‌تعداد جوانان میان جلیقه‌زردها گفت: «پدر و مادرم مخالفند و هم‌کلاسی‌هایم می‌گویند فایده ندارد، ولی ما معتقدیم برای بهبود وضعیت باید اعتراض را زنده نگه داریم.» مرد میانسالی پشت پیراهنش نوشته بود ۵۰۰ یورو. او گفت: «من ۷۰ درصد بدنم آرتروز دارد و فقط ۵۰۰ یورو از دولت می‌گیرم.»

پلیس همه منطقه را محاصره کرده بود. حدود ده ماشین پلیس به طاق پیروزی نزدیک می‌شدند. نیروهای پیاده‌نظام با باتوم و کلاهخود به طرف جمعیت می‌رفت. جمعیت سعی کرد ابتکار نشان دهد، چون امکان رفت‌و‌آمد بین بلوک‌ها وجود نداشت. همه با هم از دو طرف چراغ قرمز رد شدند و شعار «مکرون استعفا» را سر دادند. جمعیت باز هم فشرده شد. در این هنگام، چند گاز اشک‌آور شلیک شد. جمعیت ابتدا به‌سوی خیابان‌های اطراف پراکنده شد. پسری را دیدم که بر اثر گاز اشک‌آور حالش بد شده و گروهی دورش را گرفته بودند. با گاز اشک‌آور بعدی جمعیت پراکنده شد و هوا نیز تاریک شده بود.

در اولین شنبه سال ۲۰۱۹ در پاریس چه گذشت؟

از اوایل صبح از طریق فیسبوک اعلام کرده بودند تظاهرکنندگان مقابل هتل دو ویل (ساختمان شهرداری) جمع شوند. نزدیک ساعت ۲ بعد‌ازظهر، دست‌کم حدود ۵ هزار نفر، برخی با پلاکارد و برخی با جلیقه‌زرد، در این منطقه جمع شده بودند. از‌آن‌جا‌یی‌که دولت تصور می‌کرد حرکت جلیقه‌زردها رو‌ به‌ افول است، این بار متروی هتل دو ویل را نبسته بود. معمولا ایستگاه‌های مترویی که جمعیت در آن‌جا حضور سنگین دارد بسته است. سخنگوی دولت نیز همان روز اعلام کرده بود این حرکت در حال افول و خاموشی است. به‌هرحال، جمعیت در طرف چپ رود سن در حال پیش‌روی بود.

آنا و آنالیزا دو دختر دانشجو بودند که تقریبا ابتدای جمعیت حرکت می‌کردند. آنا ایرانی و آنالیزا فرانسوی بود. آنا گفت: «آنالیزا به جمعیت می‌گفت این طرف بیایید، من راستش ترسیده بودم. وقتی جمعیت فشرده شد و گاز اشک‌آور زدند، همه در حال فرار بودیم. من به پشت سرم نگاه کردم و دیدم پلیس یک پسر را با باتوم به‌شدت مورد ضرب‌و‌شتم قرار داد، من که واقعا ترسیده بودم. سرعتم را زیاد کردم و از منطقه دور شدم.» جمعیت شعارهای ضدسرمایه‌داری سر می‌داد.

از آنالیزا پرسیدم به دنبال چیست، در پاسخ گفت: «مخالف دولت و سیستم کاپیتالیستی هستم، ولی جایگزین آن را نمی‌دانم.» در واقع، برخی تظاهرکنندگان می‌دانند چه نمی‌خواهند، ولی نمی‌دانند چه می‌خواهند.

جمعیت همچنان فشرده می‌شد. با پرتاب گاز اشک آور، سمت بلوار سن ژرمن سرازیر شدیم. جمعیت در این بلوار زیاد و زیادتر شد. زن و شوهری حدود ۴۰ ساله گفتند آموزشگاه رانندگی دارند و از شهرستان به پاریس آمد‌ه‌اند. ژان، همسر کاترین، خیلی عصبانی بود، گفت: «مالیات‌ها سرسام‌آور است. باید مالیات بر در‌آمد بدهیم، مثلا ما در واقع ۶ ماه از سال را فقط برای دولت کار می‌کنیم تا بتوانیم انواع و اقسام مالیات‌ها را بدهیم. در سال برای خانه‌ای که کرایه کرده‌ایم باید بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ یورو مالیات بدهیم. برای اجناسی که می‌خریم بین ۵ تا ۲۰ درصد مالیات می‌دهیم. دولت ۵۰ درصد مالیات بر ارث هم می‌بندد. افزون بر آن، مالیات شهروندی هم می‌دهیم که در هیچ کشور اروپایی دیگری نیست.» صدای گاز اشک‌آور آمد و چشم‌ها و گلوها به سوزش افتاد. ولی پلیس هنوز با ما فاصله دارد.

توماس پسر دیگری بود حدود ۳۵ ساله، آشپز بود. توماس گفت: «من ماهانه ۱۲۰۰ یورو درآمد دارم و ۶۵۰ یورو فقط کرایه خانه می‌دهم. با این‌که خانه‌ام کرایه‌ای است، باید مالیات برای اجاره بدهم. مالیات شهروندی هم رویش می‌آید، آخر هر ماه واقعا برای سیگار و مواد غذایی پول کم می‌آورم.» از توماس پرسیدم با شعار«مکرون استعفا» فکر نمی‌کند ممکن است راست‌ها به قدرت برسند و اوضاع بدتر شود. او در پاسخ گفت: «ما مخالف کل حاکمیت هستیم، تا آخرش هم ایستاده‌ایم. می‌خواهیم سرنوشتمان را خودمان به دست بگیریم. سیستمی باشد که نتواند هر کاری دلش بخواهد بکند. ما را هم باید به بازی راه بدهند.»

صدای گاز اشک‌آور آمد، این بار همگی به سرفه افتادیم و اشک از چشمانمان راه افتاد. شدت گاز به‌قدری بود که عده‌ای سریع دست به کار شدند، اشغال‌ها را آوردند وسط خیابان و آتش زدند، بعد چند دوچرخه و موتور را هم به آن اضافه کردند. آتش بزرگی برپا شد. پلیس به ما نزدیک شد، شروع کردیم به دویدن. شال‌ها را جلوی دهانمان گرفتیم تا از شدت گاز اشک‌آور به سرفه‌های شدید نیفتیم. سمت چپ زنی در خانه‌اش را به رویمان باز کرد، حدود ۱۵ نفرمان داخل حیاط رفتیم. یک نفر همراهش قطره مرطوب‌کننده چشم داشت. برخی تجربه شنبه‌های گذشته را داشتند و مجهز آمده بودند. چند قطره در چشم‌ها ریختیم. پس از مدت کوتاهی در را آهسته باز کردیم. شعله‌های آتش زبانه می‌کشید. دوباره به خیابان آمدیم. آتش‌نشان‌ها در حال خاموش کردن آتش بودند.

پلیس ابتدا در اخبار اعلام کرد ۲۵ هزار نفر و چند ساعت بعد دولت اعلام کرد ۵۰ هزار نفر در سراسر فرانسه به خیابان‌ها آمده بودند. در اخبار همین روز اعلام شد درِ دفتر سخنگوی دولت به‌دلیل انتشار خبر افت جنبش جلیقه‌زردها با بولدوزر کوچکی از سوی تظاهرکنندگان از جا درآمده است. گویا تنبیهی بوده است برای انتشار اخبار غلط!

بافت جمعیتی تظاهرات‌کنندگان

اکثر تظاهرات‌کنندگان از طبقه متوسط و متوسط به پایین هستند که از فشار اقتصادی، دستمزدهای پایین و مالیات‌های بالا به ستوه آمده‌اند. این وضعیت آمار سرقت را چه در خیابان و چه درمنازل را افزایش داده است. برخی با اره‌برقی سراغ خانه‌ها می‌روند. دیوید گفت: «از خانه من یک لپ‌تاپ و ۲۰۰ یورو پول دزدیده‌اند و با اره‌برقی آمده‌اند سراغ منزل همسایه. برخی دزدی‌ها به‌خاطر فقر است و برخی دزدی‌های سازمان‌یافته باندهاست.»

از نظر سنی  حدود ۷۰ درصد تظاهرات‌کنندگان را افراد میانسال تشکیل می‌دهند. توماس در پاسخ به این پرسش که چرا تعداد شرکت‌کنندگان جوان کم است گفت: «آن‌هایی که در این مملکت ۱۰ سال، ۲۰ سال، ۳۰ سال کار کرده‌اند تازه متوجه می‌شوند با کار کردن به جایی نمی‌رسند. جوانان هنوز این تجربه را ندارند، به این علت تعدادشان هنوز زیاد نیست.» افزون بر آن، میانسالان فرانسوی حافظه تاریخی دارند، آن‌ها تجربیات جنبش‌های اجتماعی پیشین از جمله جنبش دانشجویی ۱۹۶۸ را به‌ خاطر دارند و می‌دانند اعتراض می‌تواند کارساز باشد.

چشم‌انداز آینده

امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، که ابتدا با شعارهای پوپولیستی به قدرت رسید، در عمل مالیات ثروتمندان را افزایش نداد. او در برابر اعتراضات عقب‌نشینی‌هایی انجام داده و قول داده است مالیات بر خانه‌های اجاره‌ای را در سال ۲۰۱۹ بردارد. از افزایش مالیات بر سوخت هم صرف‌نظر کرده است. از سندیکاهای کارگری و جلیقه‌زردها دعوت کرده است سر میز مذاکره بیایند. اما جلیقه‌زردها این پیشنهاد را رد کرده‌اند و خواسته‌های بیشتری دارند.

صدها نفر در فرانسه در روزهای تظاهرات دستگیر شده‌اند، که پس از مدتی آزاد شده‌اند. به نظر می‌رسد جلیقه‌زردها به دنبال تغییرات ساختاری هستند. آن‌ها می‌خواهند در سیاست و اقتصاد بازی داده شوند و مالیات بر افراد با درآمد بالا بسته شود، نه بر مردمی با درآمد اندک. با شروع مدارس و حرکت معلمان، احتمال اوج‌گیری این جنبش بیشتر خواهد بود.

تظاهرات جلیقه‌‌زردها در چارچوب جغرافیای فرانسه باقی نماند. در بلژیک و هلند هم برای همبستگی با آن‌ها حرکت‌هایی صورت گرفت. تحلیل‌گرهای اقتصادی بر این باورند رکود دیگری در راه است و شاهد رکود اقتصاد سرمایه‌داری پس از سال ۲۰۱۹ خواهیم بود. شاید صدای جلیقه‌زردها پیش‌لرزه‌های آن رکود است که از هم‌اکنون شنیده می‌شود.