سازمان بین‌المللی کار هم‌زمان با دوازدهم ژوئن (۲۲خرداد)، روز جهانی مبارزه با کار کودکان، با انتشار گزارشی به ترسیم وضعیت کودکان کار در دنیا پرداخت.

این گزارش که هم‌زمان با یکصدمین سالگرد تاسیس سازمان بین‌المللی کار (ILO) منتشر شده، با تقدیر از تلاش‌های صورت‌گرفته در راستای برقراری عدالت اجتماعی و ترویج کار شایسته، روند مبارزه با کار کودکان را کند ارزیابی کرده است.

سازمان بین‌المللی کار تعداد کودکان کار را در حال حاضر، کمتر از سال‌های گذشته اعلام کرده، اما روند کاهشی کنونی را کافی ندانسته است. براساس این گزارش، در سال ۲۰۰۰ حدود ۲۴۶ میلیون کودک کار می‌کردند و در حال حاضر این رقم حدود ۱۵۲ میلیون کودک است.

آمارهای کودکان کار، تقریبی است چون کشورهایی مانند ایران آمار رسمی در این زمینه ندارند. یونیسف، یا صندوق ملل سازمان ملل تعداد کودکان کار جهان را ۱۶۸ میلیون نفر تخمین زده است.

به گزارش سازمان بین‌المللی کار در این میان، ۷۳میلیون کودک در مشاغل خطرناک کار می‌کنند. حدود نیمی از این ۱۵۲ میلیون نفر، یعنی ۶۲میلیون نفر در آفریقا ساکن‌اند و نیمی از کودکان کار بین ۵ تا ۱۱ سال دارند. حدود ۷۰ درصد کودکان کار در بخش کشاورزی، ۱۲ درصد در بخش صنعت و ۱۷ درصد هم در بخش خدمات مشغول به کارند.

سازمان بین‌المللی کار با استناد به خواست کشورهای عضو سازمان ملل متحد مبنی بر به صفر رساندن کودکان کار تا سال ۲۰۲۵، اعلام کرده است که با این روند کند، تا آن سال همچنان ۱۲۱ میلیون کودک در سراسر جهان مشغول به کار خواهند بود.

سازمان بین‌المللی کار همچنین خواستار تلاش بیشتر کشورها برای مبارزه با کار کودکان شده است. در همین ارتباط می‌توان ابتکار تازه سنای هلند را از جمله نقاط عطف در مبارزه با کودکان کار تلقی کرد.

قانون جدید مصوب سنای هلند، عملا امکان فروش محصولات شرکت‌های منتفع از کار کودکان را محدود می‌کند. به موجب این قانون که از سال ۲۰۲۲ اجرایی می‌شود، تمام شرکت‌ها موظف می‌شوند سهم کودکان در زنجیره تولید و فروش محصولات خود را مشخص و از  به‌کارگیری کودکان در این زنجیره امتناع کنند. این قانون به شهروندان امکان داده است تا در صورت مشاهده تخلف در این زمینه، علیه شرکت‌های متخلف به دادگاه شکایت کنند.

کودکان کار در ایران؛ تقلیل کودک قربانی کار به کودک خیابانی

در ایران تعریف دقیقی از «کودک کار» وجود ندارد و هرگاه از آن سخن گفته می‌شود، عمدتا منظور کودکانی است که به تکدی‌گری، دست‌فروشی، دوره‌گردی، اسفند‌دودکنی، شیشه‌پاک‌کنی و فال فروشی مشغول‌اند و یا با چرخیدن در میان زباله‌ها به‌دنبال زباله‌های بازیافتی‌اند؛ اما در این تعریف، کودکانی که در بخش‌های مختلف ازجمله ساختمان‌سازی، کوره‌پزخانه‌ها، کارگاه‌ها، گاراژها، فروشگاه‌ها، مزارع و دامداری‌ها کار می‌کنند، مغفول مانده‌اند.

همه این‌ها، کودکانی‌اند که بدون گذراندن تجربه «بچگی» وارد عرصه‌های اجتماعی و چالش‌هایی می‌شوند که در بعضی موارد، طاقت‌فرسا و خارج از ظرفیتشان است. کودکانی که اغلب به دلایل فقر اقتصادی و یا فقر فرهنگی از ادامه تحصیل و تغذیه مناسب محروم می‌شوند، در معرض انوع آزار و اذیت‌های جنسی، جسمی و روحی قرار می‌گیرند و سرآخر از کسب مهارت‌های اجتماعی لازم  و همین‌طور برنامه‌ریزی مناسب برای زندگی بازمی‌مانند و سرنوشتی مبهم در انتظارشان است.

کودکان کار عموما از خانواده‌های کم‌بضاعت یا فقیر، بدسرپرست یا بی‌پرست و یا فرزندان پدر یا مادر بیمار، بیکار، معتاد و یا زندانی‌اند. درصد قابل توجهی از اینان مهاجرانی‌اند که به‌دلیل مشکلات متعدد و متنوع همراه خانواده‌شان به امید زندگی بهتر، از خارج کشور یا از شهرستان‌ها و روستاها به شهرهای بزرگ‌تر و تهران، مهاجرت کرده‌ و می‌کنند.

تعریف نامشخص و ناهمسان از «کودکان کار» در کنار دیگر علل، موجب شده است که آمار دقیقی از تعداد این کودکان در دسترس نباشد. در حال حاضر اختلاف بین سه‌میلیون (آمار رسمی) تا هفت میلیون  (آمار غیررسمی) کودک کار در ایران است. مسئولان نهادهای مرتبط، همواره نبود آمار دقیق از این کودکان را به‌عنوان اصلی‌ترین مانع در اقدام عملی برای بهبود شرایط آن‌ها برشمرده‌اند.

سازمان بهزیستی استان تهران در مردادماه ۹۶ طرح جمع‌آوری کودکان کار را در چارچوب طرح جمع‌آوری متکدیان به جریان انداخت. اما به‌دنبال اعتراض اساتید دانشگاه، مددکاران، حقوق‌دانان، روزنامه‌نگاران و فعالان حوزه کودک و اعضای شورای شهر تهران، اجرای این طرح در مهرماه همان سال، متوقف شد. به گفته‌ معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی، هدف از این طرح ۵ ساله، ارائه‌ خدمات تحصیلی، رفاهی و آموزشی به خانواده‌های این کودکان بوده است.

بار دیگر اواخر اردیبهشت‌ماه سال جاری، طرحی مبنی‌بر جمع آوری کودکان خیابانی از سوی نماینده فرمانداری تهران در سازمان بهزیستی و در جلسه‌ای همراه با سازمان‌های غیردولتی و کلینیک‌های مددکار اجتماعی مطرح شد.

این طرح  که هیچ توضیحی در مورد نحوه اجرای آن داده نشده، با انتقاد و مخالفت انجمن‌های عضو «شبکه یاری کودکان کار» روبرو شده است.

شبکه یاری کودکان کار در بیانیه‌ای ضمن ابراز نگرانی خود از اجرای این طرح، نوشت: «با توجه به سوابق اجرایی طرح جمع‌آوری کودکان کار در خیابان و آسیب‌های ناشی از آن، مخالفت خود را با اجرای آن اعلام می‌دارد و خواستار توضیحات کافی در ارتباط با محتوای طرح و همکاری سازمان‌های غیردولتی در اجرای آن است.»

با وجود مخالفت‌ها، مدیرکل دفتر آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی اعلام کرده که قرار است این طرح با رویکردی جدید با همکاری سازمان‌های مردم نهاد و سازمان‌های دولتی در هفته‌های آینده اجرایی شود.