پرده اول

نیویورک، ۲۸ فوریه ۱۹۰۹. نخستین بزرگداشت روز زن برگزار شد، برای یادبود زنان کارگری که سال پیش در نیویورک اعتصاب کردند و با سرکوب پلیس مواجه شدند. از این سال به بعد، ما شاهد برگزاری یادبودهایی برای مطالبه حقوق زنان در سراسر جهان‌ایم. ۸ مارس مشخصا در روسیه تبدیل شد به روزی برای بزرگداشت زن. در سال ۱۹۱۳، زنان علیه جنگ دست به تظاهرات زدند که در آخرین یک‌شنبه ماه فوریه (براساس تقویم ژولینی) برگزار شد. از آن‌جایی‌که تاریخ این اتفاق در تقویم گریگوری (میلادی جدید) مصادف است با ۸ مارس، این روز تبدیل شد به روز برگزاری تجمعات زنان در سراسر جهان. این روز به‌تدریج به‌صورت مناسبتی رسمی برای جنبش زنان در‌آمد، تا این‌که در سال ۱۹۷۵، سازمان ملل نیز این روز بزرگداشت را به رسمیت شناخت.

پرده دوم

گیلان، ۸ مارس ۱۹۲۴ مصادف با سوم اسفند ۱۳۰۳. تنها چند سال بعد از جهانی شدن روز ۸ مارس، جمعیتی از زنان چپ‌گرا، موسوم به «پیک سعادت نسوان» بزرگداشت این روز را برگزار کردند. روشنک نوعدوست، جمیله صدیقی، سکینه شبرنگ، اورانوس پاریاب سازمان‌دهندگان این مراسم بودند. فعالیت‌های این زنان به مذاق حکومت آن زمان خوش نیامد و بعضی از آن‌ها محکوم به حبس شدند. این شاید اولین و آخرین بزرگداشت این روز در ایران طی بیش از نیم‌قرن بود، تا اسفند ۱۳۷۵. فعالان چپ‌گرا در این روز تظاهرات بزرگی برگزار کردند، حتی فعالان فمینیست مشهور بین‌المللی مانند کیت میلت هم برای حمایت از «خواهران» خود به ایران آمدند. تظاهرات علیه تبعیض و حجاب اجباری بود. در نهایت نیروهای امنیتی آن را به خشونت کشیدند و برخی فعالان حقوق زنان گفتند «سرکوب جای امید را گرفت».

پرده سوم

تهران، میدان هفت تیر. ۸ مارس به فراموشی سپرده شد، اما در ۲۲ خرداد ۱۳۸۵تجمعی برای اعتراض به تبعیض علیه زنان در قوانین کشور برگزار شد. گروه‌های مختلف زنان، فعالان دانشجویی و صنفی از این تجمع حمایت کردند. ۵۰۰۰ نفر در این تجمع شرکت کردند. پلیس بیش از ۶۰ نفر را دستگیر کرد. این تجمع «روز همبستگی زنان» نامیده می‌شود، اما این تظاهرات نیز دیگر هرگز تکرار نشد و فعالیت‌های کمپینی دیگری جای فعالیت علنی را گرفت. تجمع در خیابان‌ها به فراموشی سپرده شد.

پرده چهارم

۱۷ اسفند ۱۳۸۸ مصادف با ۸ مارس ۲۰۰۹. دوباره خیابان آبستن حوادث بود. گروه مادران پارک لاله برای یادبود فرزندانشان در پارک لاله تجمع کردند. گروهی از فعالان جنبش سبز هم به‌صورت محدود یادبودی برای این روز برگزار کردند. این تجمع سال بعد پر‌رنگ‌تر شد و گروه‌های زیادی از مردم خواستند در این روز در پارک لاله تجمع کنند. اما با سرکوب، این تجمع هم پراکنده شد.

پرده پنجم

۱۷ اسفند ۱۳۹۶، تهران، مقابل وزارت کار. پس از سال‌ها برگزاری امنیتی و پراکنده و مخفیانه روز زن، این بار گروهی از زنان در پی فراخوانی که در گروه‌های تلگرامی پخش شد، به خیابان آمدند. تعداد دستگیری‌ها حتی از تجمع سال ۱۳۸۵ هم بیشتر بود. مجموعا ۸۴ نفر دستگیر شدند و تعدادی در بازداشت باقی ماندند. بیانیه این تجمع نشان می‌داد که پس از ۱۰۰ سال، برابری‌خواهی هنوز مطالبه می‌شود و پاسخی نمی‌گیرد، گویا تاریخ در ایران هنوز در سال ۱۳۰۱ متوقف مانده است.

پرده آخر

طی حدود ۱۰۰ سال، برگزاری روز ۸ مارس همواره به تعویق افتاده و سرکوب شده است. در این مورد فرقی بین شیخ و شاه نیست. خط قرمز هر دو حکومت وجود یک جنبش مستقل زنان بوده است. پیش از انقلاب، حکومت خود را متولی اعطای حقوق مدنی می‌دانست. بنابراین، هیچ فعالیت مستقلی قادر به برگزاری چنین رویدادی نبود. از طرفی، ۸ مارس مناسبتی بود که با گروه‌های چپ‌گرا پیوند خورده بود و به‌هیچ‌وجه مورد‌پسند حکومت نبود. پس از انقلاب نیز وجود جنبش  مستقل زنان که پیروی ایدئولوژی حاکم نبود از سوی حکومت طرد شد؛ نخست با برچسب «غیر‌اسلامی» و «غرب‌گرا» و از تظاهرات زنان در سال ۱۳۸۵ به بعد، با برچسب «امنیتی» این فعالیت‌ها جرم‌انگاری می‌شود.

این گفتمان سرکوب باعث شده است مقاومت به اشکال پیچیده‌تری درآید و زبانی غیر‌مستقیم برای بیان خواسته‌هایش برگزیند. اما با استقبالی که از ۸ مارس بین نسل جوان‌تر فعالان زن دیده می‌شود، روزی که گویا خط قرمز حکومت‌های پیش و پس از انقلاب در حوزه زنان بوده است، می‌توان گفت گفتمانی جدیدی در حال جوانه زدن است که زبان صریح‌تری برای بیان مطالباتش دارد. این‌که تا چه حد این گفتمان جدید روی پایش می‌ایستد و رشد می‌کند در ۸ مارس و مناسبت‌های آتی روشن خواهد شد.

منابع:

عبدالحسن ناهید (۱۳۶۰). زنان ایران در جنبش مشروطه. تبریز: نشر احیا.

مریم حسین خواه (۱۳۹۷) «۱۳۷۶ تا ۱۳۸۸: جنبش زنان و دوازده سال نهادسازی و مبارزه‌ مداوم علیه نابرابری». بازیابی ۲۰۱۹/۰۲/۰۲ از (https://www.aasoo.org/fa/articles/1812).

دویچه وله (۱۳۹۷). «بعد از یازده سال: فراخوان برای هشت مارس در ایران». بازیابی ۲۰۱۹/۰۲/۰۲ از (https://bit.ly/2Udg56d).

University of Chicago (2019)‎ “International Women’s Day”.‎ University of Chicago.‎ Retrieved in 03/02/2019 from (https://bit.ly/2NDYfXP).