شاید شنیده باشید که یادگیری زبان جدید یکی از روش‌های پیشگیری از زوال عقل (dementia) است یا دست‌کم شروع این اختلال مزمن را تا مدتی به تعویق می‌اندازد. «زوال عقل» به از دست رفتن توانایی‌های شناختی اشاره دارد و بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین اشکال آن است. در حال حاضر، اطلاعات دقیقی درباره دلایل این بیماری در دست نیست و در نتیجه، هیچ روش مشخص و اثبات‌شده‌ای وجود ندارد که با اتکا به آن بتوان از بروز زوال عقل جلوگیری کرد. با این حال، پژوهشگرها بر این باورند که یادگیری زبان خارجی ممکن است در به تعویق انداختن بروز زوال عقل کمک کند.

اخیرا در مقاله‌ای پژوهشی، جوانب گوناگون این احتمال بررسی شده است. محققان در ابتدای این مقاله به برخی تصورات نادرست رایج درباره زوال عقل و روند پیر شدن مغز پرداخته‌اند. پیش از هر چیز، باید بدانیم زوال عقل لزوما بخشی اجتناب‌ناپذیر از روند طبیعی پا به سن گذاشتن و پیری نیست. بسیاری از سالمندان اصلا به بیماری آلزایمر یا دیگر اشکال زوال عقل دچار نمی‌شوند. همچنین، یادآوری این نکته مهم است که زوال عقل با فراموشی‌های معمول و روزمره تفاوت دارد.

ما در هر سن‌و‌سالی ممکن است در یافتن واژه‌ای خاص دشواری داشته باشیم یا در به خاطر آوردن اسم شخصی که به‌تازگی ملاقات کردیم به مشکل بخوریم. این در حالی است که افراد مبتلا به زوال عقل از مشکلاتی به‌مراتب حادتر رنج می‌برند، از جمله احساس سردرگمی و گیجی یا حس گم‌گشتگی در مکانی آشنا. این مثال را در نظر بگیرید: اگر فراموش کنید ماشینتان را کدام قسمت از پارکینگ مرکز خرید گذاشته‌اید، طبیعی است؛ اما اگر ناگهان بی‌هیچ دلیلی رانندگی از یادتان برود، ممکن است نشانه مشکلی جدی باشد.

این ایده که می‌توان از زوال عقل جلوگیری کرد بر قیاس مغز با عضله استوار است. وقتی افراد درباره مغز حرف می‌زنند، بعضا احتمال دارد جمله‌هایی از این دست تحویلتان بدهند: «ورزش دادن مغز مهم است» یا «برای سلامت ذهن، باید مغزت را تمرین بدهی.» به‌رغم این قیاس‌های درخشان، مغز و عضله یکی نیستند. بر‌خلاف عضلات، مغز همیشه فعال است و حتی در مواقع استراحت و خواب هم مشغول کار است. گذشته از این، در حالی که عمر برخی سلول‌های ماهیچه فقط چند روز است، سلول‌های مغز تا پایان عمر دوام می‌آورند. به‌علاوه، شواهد حاکی از آن است در طول عمر هر فرد، مغز سلول‌های جدید می‌سازد.

پس پرسش این‌جاست که اگر مغز با عضله یکی نیست، آیا همچنان راهی برای ورزش دادنش وجود دارد؟ در این مورد نیز پژوهشگرها تاکنون به پاسخی قطعی و اطمینان‌بخش دست نیافته‌اتد. امروزه، برنامه‌های نرم‌افزاری زیادی به‌صورت آنلاین یا روی کامپیوتر و موبایل وجود دارند که ادعا می‌کنند قادرند مغز را تمرین بدهند و عموما هم گستره متنوعی از توانایی‌های شناختی را در بر می‌گیرند.

با این حال، شواهد حاکی از آن است که احتمالا این نوع تمرین حاصلی ندارد جز تقویت قابلیت‌های مغز در رابطه با کاری که همان لحظه درگیر آن است. به بیان دیگر، حل جدول صرفا ما را در حل جدول ماهرتر می‌کند، همین و بس.

معتبرترین شواهدی که نشان می‌دهد یادگیری زبان خارجی در تقویت توانایی‌های شناختی موثر است از نتایج تحقیقی به دست آمده که روی افراد دو‌زبانه انجام گرفته است. رایج‌ترین حالت «دو‌زبانه بودن» زمانی است که کودکان هم‌زمان در معرض یادگیری دو زبان قرار می‌گیرند، خواه در خانه که مادر به یک زبان و پدر به زبان دیگر صحبت می‌کند، خواه در قالب آموزش رسمی از سنین خردسالی.

واقعیت این است که دو‌زبانه بودن یا چند‌زبانه بودن بسیار رایج‌ است و آمارها نشان می‌دهد شمار افراد تک‌زبانه در مقایسه با افراد دو‌زبانه یا چند‌زبانه کمتر است. به‌علاوه، افرادی که به بیش از یک زبان تسلط دارند قادرند چند کار را هم‌زمان انجام دهند.

محققان بر این باورند که با تقویت توانایی‌های شناختی که از مزایای یادگیری زبان جدید است، احتمال ابتلای افراد دو‌زبانه به بیماری آلزایمر در مقایسه با افراد تک‌زبانه به‌مراتب کمتر خواهد بود یا دست‌کم بروز آلزایمر در دو‌زبانه‌ها دیرتر اتفاق خواهد افتاد. در واقع، شواهد مستدلی یافته‌اند که این ادعا را تایید می‌کند.

اِلن بیالیستوک، پژوهشگر کانادایی و از اساتید برجسته دانشگاه یورک تورنتو، و همکارانش با بررسی پیشینه ۱۸۴ نفر به نتایج جالب توجهی دست یافته‌اند. در این پژوهش، در گروهی که علائم زوال عقل مشهود بود میانگین سنی تک‌زبانه‌ها ۷۱/۴ سال بود، در حالی که میانگین سنی افراد دو‌زبانه‌ای که مبتلا به زوال عقل تشخیص داده شدند ۷۵/۵ سال بود. در چنین مطالعاتی، چهار سال اختلاف اهمیتی چشمگیر دارد.

در مطالعه‌ای دیگر که پژوهشگران در هند انجام دادند، شباهت نتایج شگفت‌آور بوده است: نشانه‌های زوال عقل در بیماران دو‌زبانه به‌طور میانگین ۴/۵ سال دیرتر از تک‌زبانه‌ها بروز کرده است. این در حالی است که به گفته بیالیستوک، فواید دو‌زبانه بودن در این تحقیق فقط در افرادی مشهود بود که همواره از هر دو زبان استفاده می‌کردند.

اما حتی اگر آموختن زبان جدید هیچ دردی از ما دوا نکند، دست‌کم در یک مورد به نفعمان تمام خواهد شد: مهارت صحبت به زبانی جدید را تقویت می‌کند.