بازگشت امارت اسلامی یا فرسایشی شدن جنگ؟
دونالد ترامپ رییسجمهوری آمریکا گفته است که به زودی و در زمان مناسب تمام نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج میکند. برخی از رسانههای آمریکایی هم گزارش دادهاند که رییسجمهوری آن کشور قصد دارد که پیش از برگزاری انتخابات ماه نوامبر، تمام نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کند. سخنان ترامپ و گزارش رسانههای آمریکایی نشان دهنده آن است که رییسجمهوری کنونی ایالات متحده آمریکا، چنان در خارج کردن نیروهای آمریکایی از افغانستان عجله دارد که میخواهد آن را پیش از تاریخی که با طالبان توافق شده است، نهایی کند. او ظاهرا میخواهد که قبل از روز رایگیری ماه نوامبر سال جاری میلادی، تمامی نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند. این تصمیم ترامپ هیچ انگیزهای برای طالبان باقی نمیگذارد تا در مذاکره با جمهوری اسلامی افغانستان، به آنها امتیاز بدهند.
زلمی خلیلزاد مذاکرهکننده ارشد آمریکایی تلاش میکند که هرچه زودتر گفتوگوهای جمهوری اسلامی افغانستان و گروه طالبان آغاز شود. ظاهرا موانع فراروی این گفتوگوها در حال برداشته شدن است. محمد اشرفغنی رییسجمهوری افغانستان، به آزادی زندانیان طالبان توافق کرده است. او فرمان رهایی صدها زندانی طالب را صادر کرد. تشکیل شورای عالی مصالحه ملی و توافق عبدالله عبدالله برای تقسیم قدرت با محمداشرفغنی، اجماع سیاسی مورد نیاز را در کابل ایجاد کرد. تمام جناحهای عمده سیاسی افغانستان با ترکیب هیاتی که قرار است برای گفتوگو با طالبان اعزام شود، توافق دارند. خلیلزاد به شدت تلاش دارد که هرچه زودتر هیات جمهوری اسلامی افغانستان و گروه طالبان پشت میز مذاکره بنشینند.
ولی با موضعگیری اخیر رییسجمهوری ایالات متحده آمریکا و گزارشهای رسانههای آمریکایی، به نظر میرسد، طالبان هیچ انگیزهای برای امتیازدهی به طرف جمهوری اسلامی افغانستان ندارند. گروه طالبان وقتی ببیند که آمریکاییها در هر صورتی خارج میشوند، نیازی به امتیازدهی نمیبینند. حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان برگه امتیازگیری مهم کابل و جامعه جهانی از طالبان بود. به طالبان گفته شده بود که باید پشت میز مذاکره امتیاز دهند. بسیاری از سیاستمداران کابلنشین و دیپلماتهای خارجی به گروه طالبان گفته بودند که صلح در صورتی ممکن است که هردو طرف بهای آن را بپردازند، اگر فقط یک طرف بهای جنگ را بپردازد، صلح تامین نمیشود. به طالبان همچنان گفته شده بود، در صورتی که این گروه در مذاکره با جمهوری اسلامی افغانستان، انعطاف نشان ندهد و از امتیازدهی خودداری کند، نیروهای آمریکایی در افغانستان میمانند. تاکید بر ماندن نیروهای آمریکایی در افغانستان حربهای بود که طرف جمهوری اسلامی افغانستان و جامعه جهانی میتوانستند با استفاده از آن از گروه طالبان امتیاز بگیرند، اما در وضعیتی که رییسجمهوری آمریکا به خروج نیروهای آمریکایی بدون هیچ قید و شرطی تاکید میکند، طالبان انگیزهای برای امتیازدهی ندارند. طالبان در میز مذاکره با جمهوری اسلامی افغانستان هم به احتمال زیاد، وقتکشی خواهند کرد تا کلیه نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند و بعد نیروهای طالبان به سمت شهرهایی مثل کابل، هرات، قندهار و جلالآباد حمله نظامی کنند. آنها به احتمال زیاد وقتکشی خواهند کرد تا نیروهای آمریکایی خارج شوند، توازن قوا در میدان نبرد برهم بخورد و بعد طالبان به سمت شهرهای بزرگ افغانستان لشکرکشی کنند و مانند سال ۱۹۹۶ همه شهرها را در تصرف خود درآورند و امارت اسلامی مخلوع را اعاده کنند. دیپلماتهای آمریکایی و برخی از سیاستمداران افغان مثل حامد کرزای در تلاشند که هرچه زودتر روند حل سیاسی جنگ افغانستان کلید بخورد تا با خروج نیروهای آمریکایی، افغانستان شاهد فروپاشی سازمان دولت نباشد، اما موضعگیری رییسجمهور ترامپ مبنی بر خروج نیروهای آمریکایی، دیگر انگیزهای برای طالبان باقی نگذاشته است تا وارد روند حل سیاسی جنگ شوند و قدرت را با دیگر نیروها تقسیم کنند.
حال دو سناریو پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان متصور است. سناریوی اول این است که گروه طالبان مثل سال ۱۹۹۶ یکی پس از دیگری، شهرهای افغانستان را تصرف کنند. سناریو دوم هم فرسایشی شدن جنگ برای همه طرفها از جمله طالبان است. برمبنای این سناریو ایالات متحده آمریکا پس از خروج نیروهایش از افغانستان، به کمکهای مالی، نظامی و راهبردی به دولت افغانستان ادامه میدهد و این امر طالبان را از تصرف شهرها باز میدارد. این وضعیت هم برگشت به سال۱۹۸۹ است. در آن سال نیروهای شوروی افغانستان را ترک کردند، اما میخائیل گورباچف زمامدار وقت شوروی، به کمکهای مالی و نظامی به حکومت نجیبالله ادامه داد. آن حکومت توانست با استفاده از کمکهای مسکو تسلط خودش را بر کلانشهرها حفظ کند و نیروهای جهادی را پشت دروازههای شهرهای بزرگ نگه دارد. ولی در آن وضعیت هم شهرها تقریبا محاصره بود و حکومت وقت به سختی نیازهای معیشتی شهرنشینها را تامین میکرد. امروز هم در صورت دوام کمکهای مالی آمریکا پس از خروج نیروهای آمریکایی احتمال آن زیاد است که بنبست نظامی شکل دیگر به خود بگیرد، کلانشهرها به محاصره طالبان درآید، اما نیروهای طالبان پشت دروازههای کابل و دیگر شهرها بمانند و نتوانند شهرها را تسخیر کنند. در آن صورت جنگ برای همه طرفها از جمله طالبان فرسایشی خواهد شد. طالبان که در حال حاضر منتظر تسخیر سراسر افغانستان و اعاده امارت از دست رفته هستند، در صورت فرسایشی شدن جنگ، به این آرزویشان نمیرسند و صفوف آنها احتمالا دچار سرخوردگی خواهد شد. زیارت از مزار نجیبالله و دعای خیر در حق او توسط حمدالله محب، مشاور امنیت ملی ارگ هم یک اقدام سمبولیک تفسیر شد. ارگ با این اقدام خواست به گروه طالبان و حامیان آن نشان دهد که کابل مصمم است که در صورت خروج نیروهای آمریکایی و ناکامی تلاشها برای حل سیاسی جنگ، مثل حکومت نجیبالله در میدان نبرد مقاومت کند. سناریویی که دیپلماتهای آمریکایی، اتحادیه اروپا، دولت افغانستان و دیگر نیروهای سیاسی از آن طرفداری میکنند، حل سیاسی جنگ است، ولی به نظر میرسد که در شرایط کنونی طالبان انگیزهای برای شرکت در یک روند جامع صلح ندارند. در این روزها طالبان در این تصور بهسر میبرند که افغانستان به زودی به قلمرو مفتوحه آنها بدل میشود و ساکنان این کشور مثل اسیران جنگی در اختیار جنگجویانشان قرار میگیرد.