گوش دادن به موسیقی حین کار کردن «به‌طور قابل ملاحظه‌ای خلاقیت را تضعیف می‌کند». این نتیجه مطالعه‌ای است که اوایل سال ۲۰۱۹ در نشریه تخصصی «روان‌شناسی» به چاپ رسید. محققان در این مطالعه، اثر انواع مختلف موسیقی پس‌زمینه (background music) را روی حل خلاقانه مساله بررسی کرده‌اند.

به گزارش مجله «تایم»، در این پژوهش محققان بریتانیایی به‌منظور اندازه‌گیری خلاقیت و فرآیندهای «مبتنی بر فهم»، یک مجموعه از پازل کلمات را در اختیار افراد قرار دادند. در جریان این پژوهش، شرکت‌کنندگان یا در فضایی آرام و ساکت پازل‌ها را کامل کردند یا در فضایی که با پخش موسیقی همراه بود. 

بر اساس نتایج به دست آمده، فرقی نمی‌کرد موسیقی در حال پخش، آشنا باشد یا ناآشنا، باکلام باشد یا بی‌کلام؛ به‌طور میانگین کسانی که هم‌زمان با انجام آزمون خلاقیت به موسیقی هم گوش دادند، به نسبت شرکت‌کنندگانی که در شرایط ساکت و آرام کارشان را انجام دادند، امتیاز پایین‌تری به‌دست آوردند. به عقیده محققانی که بر این بررسی نظارت داشتند، «یافته‌های اخیر، این دیدگاه را که موسیقی پس‌زمینه باعث افزایش خلاقیت است، زیر سوال می‌برد».

البته لازم نیست از همین حالا قید هدفون یا بلندگوهای میز کارتان را بزنید. تحقیقات بیشتر در زمینه ارتباط موسیقی و خلاقیت نشان داده است که بسته به نوع کار خلاقانه‌ای که شخص درگیر آن است، برخی از انواع موسیقی چه بسا مفید و موثر هم باشد.

بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ انجام شد و نتایج آن در نشریه علمی «پلوس وان» (PLOS One) به چاپ رسید، گوش دادن به موسیقی «شاد» -طبق تعریف یعنی ملودی‌های کلاسیک مهیج با ضرب بالا- به عملکرد بهتر افراد حین انجام وظایف کمک می‌کند، به‌ویژه فعالیت‌هایی که مستلزم «تفکر واگرا» (divergent thinking) بودند که یکی از مولفه‌های اصلی خلاقیت شناخته می‌شود. 

طبق تعریفی که مولفان این پژوهش ارایه می‌دهند، تفکر واگرا اساسا دستیابی به راهبردها (استراتژی‌ها) یا ایده‌های نو، نامتعارف و خارج از چارچوب است. این نوع تفکر، دربرگیرنده ایجاد ترکیب‌های بدیع است و همچنین یافتن ارتباط میان مولفه‌های پرت و بی‌ربط و تبدیل اطلاعات به فرم‌ها و اشکال نامنتظره را شامل می‌شود.  

سیمون ریتر (Simone Ritter) از محققان این پژوهش و استادیار دانشگاه رادبود در هلند می‌گوید: «ما صرفا می‌توانیم درباره دلیل تاثیر موسیقی شاد بر تفکر واگرا گمانه‌زنی کنیم.» بر اساس نظریه‌ای که ریتر در این مطالعه مطرح می‌کند، اساسا ماهیت مهیج و برانگیزاننده موسیقی بانشاط طوری به مغز نیرو می‌بخشد که پشتیبان و تقویت‌کننده «شیوه تفکر انعطاف‌پذیر» است و در نهایت، به خلق ایده‌‌ای نوآورانه و نامتعارف می‌انجامد.

نظریه‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. مطالعات نشان داده‌اند که شنیدن موسیقی می‌تواند سبب کاهش اضطراب و بهبود حال و هوای فرد شود و همین تغییرات می‌توانند امکان دستیابی به بینش‌های خلاقانه را تسهیل کنند.

مارک بیمن (Mark Beeman)، صاحب‌نظر و استاد روان‌شناس دانشگاه نورث‌وسترن و همچنین محقق ارشد «آزمایشگاه مغز خلاق» که تحت نظارت این نهاد آموزشی فعالیت دارد، در مصاحبه با تایم گفت: «برای (دستیابی به) لحظه‌های غیرمنتظره خلاقیت، حال و هوای مثبت عموما سودمند است.» بیمن افزود: «چنانچه فردی مضطرب باشد، این (اضطراب) احتمالا باعث می‌شود فرد بیشتر تمرکز کند که در چنین مواقعی بی‌فایده‌ست.»

از سوی دیگر، بیمن نتایج مطالعه جدید -مبنی بر تاثیر زیان‌آور گوش دادن به موسیقی بر تفکر خلاق- را انکار نمی‌کند. به گفته پژوهشگر باسابقه دانشگاه نورث وسترن، ممکن است موسیقی در حل نوعی از پازل کلامی که در این مطالعه به کار رفته است، هیچ کمکی به افراد نکند. این مدل پازل به‌خصوص مستلزم «فرآیندهای شناختی متعدد» است که بنا بر تاکید بیمن برخی‌شان نیازمند «توجه متمرکز»اند. و به این ترتیب، هرگونه حواس‌پرتی -از جمله موسیقی- ممکن است به توجه متمرکز آسیب بزند. فرآیند خلاق دارای مراحل مختلف است و هر یک از این مراحل، مولفه‌های خاص خودش را می‌طلبد.

با این حال، بیمن توصیه می‌کند چنانچه روی یک مشکل گیر کرده‌اید و به دنبال راه حلی خلاقانه هستید، بهتر است کمی به مغزتان استراحت بدهید. بهتر است در این‌جور مواقع، به موسیقی گوش دهید یا بگذارید ذهنتان آزادانه مشغول پرسه‌زنی شود. زمانی که مغز به آزادی عمل مورد نیازش دست یابد، راه برای پیدایش ایده‌ها و بینش‌های تازه باز می‌شود.

پرسش نهایی این است که در چنین مواردی، به چه‌جور موسیقی‌ای باید گوش داد؟ به باور بیمن، این موضوع تا اندازه زیادی بستگی به افراد دارد و سبک شخصی هر فرد با دیگری متفاوت است. هر چند، عموما بهتر است موسیقی از نوع خوشایند و آشنا باشد تا اثربخشی آن مشخص شود -در غیر این صورت، اگر زیادی برای فرد تازگی داشته باشد منجر به حواس‌پرتی خواهد شد.