مانیفست  مطالباتی دوازده‌گانه مایک پمپئو، تقاضاهای آمریکا را در حوزه سیاست خارجی و دفاعی ایران، برروی میز درمقابل جمهوری اسلامی ایران قرار داده و بار دیگر چالش‌های جدیدی را پیش‌روی حکومت ایران نهاده است. این مطالبات که ازسوی برخی تحلیل‌گران به‌عنوان سیاست اعمال فشار برای تسلیم کامل رژیم ایران تعبیر شده، حتی اگر در نهایت امر، به یک نبرد تمام‌عیار در خاورمیانه منجر نشود، می‌تواند تنش‌های منطقه خاورمیانه را تشدید کند.  

در عین‌حال، به‌نظر می‌رسد فشارهای آمریکا هم می‌تواند امکاناتی برای اصلاح مناسبات درون حکومتی ایجاد کند و هم تصویر ایران را در حوزه سیاست خارجی بهبود بخشد. اما این چالش‌ها اگر با درایت و تعامل خردمندانه مبنی‌بر مصالح استراتژیک کشور روبرو نشود، می‌توانند مخاطرات جدیدی برای نظام رقم بزند و از جنبه داخلی، درصورت حرکت به‌سمت برخی سیاست‌ها، بحران‌های نظام را به‌طور تصاعدی افزایش دهد.  

امکانات:

الف - انضباط و شفافیت اقتصادی  

یکی‌از مشکلاتی که دولت روحانی درطول این سال‌ها با آن سروکار داشته است، عدم شفافیت اقتصادی بخش‌هایی از حکومت (ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی و شرکت‌های اقتصادی سپاه) بوده است که خارج از کنترل دولت است و درعین‌حال، از بودجه‌های دولتی و نیز معافیت‌های مالیاتی نیز استفاده می‌کنند. در جریان تصویب بودجه سال ۹۷، روحانی سعی کرد که بخش‌هایی از این بودجه را شفاف‌سازی کند که با واکنش تند نهادهای زیر نظر رهبر رژیم روبرو شد. اما در شرایط جدید و با فشار اقتصادی و تحریمی که با خروج آمریکا از برجام رخ خواهد داد و بحرانی که به‌خاطر افزایش قیمت دلار رخ داده است، دولت مصمم شده که از این فرصت برای شفاف‌سازی اقتصادی استفاده کند. در گام نخست، دولت از رهبری خواست که به نهادهای حکومتی ازجمله ستاد اجرایی فرمان امام و سپاه پاسداران که عمده صادرات پتروشیمی را در دست دارند، دستور دهد که نسبت‌به برگشت دلارهایشان به ایران اقدام کنند که ظاهراً بخشی‌از این دستور، اجرایی شده است. علاوه‌بر این، با ابداع سامانه نیما، دولت قصد دارد نسبت‌به شفاف‌سازی امور ارزی و ساماندهی آن، اقدام کند. علاوه‌بر این، دولت خواستار آن شده است که بخش‌های اقتصادی این نهادها، منابع خود را بیش از گذشته در اختیار دولت قرار دهند و این به‌معنای آن است که بتواند مالیات بیشتری از آن‌ها اخذ کند. اگر دولت موفق به این شود که شفافیت بیشتری درمورد اقدامات این نهادهای زیر نظر رهبری اعمال کند و در حوزه ارزی بازار شفاف‌تری را شکل بدهد، قطعاً نهادهای زیر نظر رهبری، در این زمینه مقاومت نشان می‌دهند و کارشکنی خواهند کرد.

ب - تصویر چهره ایران به‌عنوان کشور متعهد به توافق بین‌المللی  

برای جمهوری اسلامی که انقلابش از همان آغاز با شکستن مقررات بین‌المللی همراه شد و اشغال سفارت آمریکا در همان سال نخست، روشنگر مسیر خطا و ضد ملی شد که انقلاب در دست تندروها در پیش گرفت ، مسیری که بعد ها با اشغال سفارت سعودی و قتل محمدالغامدی دیپلمات این کشوربعد از حج خونین سال 1987 میلادی  ، اشغال سفارت بریتانیا و حمله اخیر به سفارت سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد و به آتش کشیدن سفارت، ادامه یافت.

همچنین  تخلفاتی که مخفیانه  در زمینه غنی سازی هسته ای انجام گرفت ، چهره نامقبولی از رژیم جمهوری اسلامی تصویرکرد . تلاشهای محمدخاتمی برای ترمیم این چهره از آنجا که با کارشکنی مستمر رهبر و وابستگانش روبرو بود نتوانست به جز مدتی کوتاه رژیم را در عرصه منطقه ای و جهانی به چهره ای مقبول تبدیل کند . ، این بار اقدام دولت آمریکا ،  ایران را حداقل در نگاه بخشی از جامعه جهانی درموقعیتی متفاوت قرار داده است . ایران اکنون به عنوان کشوری شناخته میشود که تعهد خود در یک توافق بین المللی را محترم شمرده و مسئولیتهای خود را در انجام تعهداتش بنا به تشخیص مرجع رسمی توافق یعنی آزانس بین المللی محترم شمرده است . گواینکه سوء استفاده نظام از فضای پسابرجام برای توسعه نفوذش در منطقه و آسیب زدن به موقعیت و جایگاه بعضی از قدرتهای منطقه ای خط سیاهی روی مورد ظلم قرار گرفتنش ازسوی آمریکا کشیده است  . در این میان اروپا و دیگر قدرتهای جهانی هم معتقدند که برجام فعلا بدیلی ندارد و از اینکه آمریکا مشاوره و نظریات و ملاحظات امنیتی انها را کاملا ناددیده گرفته ناراحتند . همان سخنانی که دونالد تاسک رییس شورای اروپا بازتاب یافت که اروپا با وجود دونالد ترامپ نیازی به دشمن ندارد . دولت روحانی سعی دارد که از در این فضا سرمایه تبلیغاتی از این عمل دولت ترامپ کسب کرده و ازآن برای انسجام داخلی و نیز یار گیری درفضای بین المللی استفاده کند . .در برخورد با 12 گانه  پمپئو که بعد از اعلام خروج از برجام مطرح شد دولت ایران تصور می کند که میتواند از بیان نسینجیده این مطالبات دردیپلماسی عمومی کشور و بازسازی چهره ایران در مذاکرات اروپایی بهره مند شود و در عین حال جامعه را پشت سر دولت در مقابل آمریکا و اسراییل متحد سازد.

اما جدا از این امکانات ،مخاطراتی نیز جمهوری اسلامی را در وضعییت کنونی تهدید می‌کند.  

مخاطرات :

الف - بازگشت به غنی‌سازی  گسترده و خروج از برجام

یکی از گزینه هایی که میتواند دولت روحانی را با خطر جدی مواجه کند و ایران را نیز در یک بازی با ریسک بالا قرار دهد خروج از برجام و بازگشت به غنی سازی پیشرفته ودر نهایت خروج از ان پی تی و پروتکلهای آژانس بین المللی انرژی  اتمی است .با انکه دولت روحانی تمام تلاشش را بکار گرفته است تا به هرشکل ممکن که میتواند در برجام بماند حتی در صورتیکه اروپا هم نتواند همه تعهداتش را انجام دهد . دولت روحانی بخوبی متوجه شده که برخی از جناحهای تندرو که در نهادهای انقلابی از جمله سپاه پاسداران  ذی نفوذ هستند قصد دارند که بار دیگر سطح در گیریها با آمریکا و اسراییل را افزایش دهند.

آنها معتقدند  فقط با اعنمال قدرت میتوان با امریکا مذاکره کرد ونباید جلو امریکا مرعوب شد . زیرا دراینصورت انها تقاضاهای بیشتری خواهند داشت و روش مسالمت جویانه دولت روحانی  در این فضا جواب نمی دهد . علاوه براین جناح رادیکال معتقد است حتی در صورت وقوع درگیری با توجه به تخلف آمریکا، این امرمانند زمان جنگ میتواند عاملی برای وحدت اجتماعی شود و در عین حال پوششی خواهد بود که منتقدان را به حاشیه راند و بعبارت دیگر انها را به بهانه مقابله با تهدید خارجی سرکوب کرد . طبیعتا در چنین وضعییتی دولت روحانی هم محلی از اعراب نخواهد داشت و یادر حاشیه کامل میرود و یا خود استعفا خواهد داد.مشکل این جناح در این است که هنوز ارزیابی درست و اقع بینانه ای از تبعات این کارندارد . در وضعییت اقتصادی کنونی بازگشت به غنی سازی کامل هیچ امتیازی از لحاظ اقتصادی بر ای ایران ایجاد نمی کند و ازسوی دیگر باز گشت به غنی سازی پیشرفته میتواند نظام تحریمهای خودکار سازمان ملل علیه ایران به جریان بیندازد و غرب را به طور یک پارچه علیه ایران بسیج کند  و از انجا که سطح نارضایتی اقتصادی بسیار بالاست و جامعه نیز از چنین اقدامی پشتیبانی نمی کند، این کار سبب خواهد شد که زمینه های اعتراضات خیابانی بیش از گذشته افزایش یابد ونظام را به سمت سرکوب گسترده سوق دهد که این امر موقعییت جهانی حکومت را بیش ازگذشته مخدوش خواهد کرد. از انجا که در ساختار قدرت اختلاف نظر جدی بر ای انجام چنین سیاستی وجود دارد و از سوی دیگر ممکن است ئر مورد انجام چنین اقدام رادیکالی ایران حتی تا پای درگیری نظام با اسراییل و امریکا پیش برود ، طبیعتا خطرات جدی میتواند متوجه زیر ساختهای حکومتی واقتصادی کشور شود . ومعلوم نیست جامعه ایران مانند دوران تجاوز عراق به ایران در پشت‌سر حاکمییت بسیج شوند . زیرادفاع از خاک کشور، یا دفاع از غنی سازی در افکار عمومی جامعه متفاوت است . بنابراین بخاطر همین ابهامات و تبعات چنین بازی پرریسکی است که بعید بنظر میرسد که رهبر ایران زیر بار قبول چنین بازی پر مخاطره برود . و لذا ممکن ایست مانند دوره برجام سخن رادیکال گفتن  وسقف خواسته ها را برای مذاکرات بالا بردن ، زبان تبلیغاتی کومت پود اما در پس پرده و در عمل با نرمش ، در مقابل با پیشنهادهای اروپائی ها برخورد مثبت کند.

ب - تداوم درگیری‌های جانشینی نظام و اختلال در اجماع ساختار قدرت  

حکومت جمهوری اسلامی برای مقابله با وضعییت دشواری که در ان قرار گرفته است نیازمند آن است که در میان بازیگران ساختار قدرت اجماعی حاصل شود. اما واقعیت این است که بخاطر وسواس وحساسیت رهبر ایران در امر جانشینش ، در گیریهای درونی سیستم عملا تداوم  پیدا کرده است . هئدف کلی نهاد رهبری آن است که اجازه ندهد روحانی خاتمی و یا سید حسن خمینی و دیگر چهرهایی که میتوانند به عنوان کاندیدای رهبری درجامعه مطرح شوند وموقعییت برجسته ای در افکار عمومی پیدا کنند ،تا امکان رهبری مجتبی خامنه ای و یا چهرهای نزدیک به نهاد رهبری مورد تهدید قرارنگیرد  و لذا هنوز هم ماشین تخریب دولت با همه قوا مشغول کار است تا به ویژه روحانی در این وضعییت نتواند در آینده به سکویی برای دستیابی به مقام رهبری دست یابد . طبیعتا در صورت گسترش تحریمها و تهدیدها ممکن است از لحاظ ظاهری سطح حملات و رقابتها ی مربوط به جانشینی آینده رهبری کاهش یابد ،ولی درخفا این در گیریها ادامه یابد .تجربه نیز نشان داده است که نهاد رهبری اولویت این موضوع برایش از هر چیز دیگری ازجمله منافع ملی کشور فراتر است  . نتیجه این امر اختلال در اجماع ساختار قدرت میشود که در تصمیم گیریهای مهم این نفاق و دوگانگی در ساختار قدرت خود را نشان خواهد داد .

نتیجه‌گیری:  

خروج آمریکا از برجام ولیست مطالباتی پومپئو وزیر خارجه امریکا از ایران، که به نوعی تلاش برای مقابله همه جانبه با رژیم ایران شمرده میشود و به نوعی سیاست تغییر روش و سیاستهای رژیم اسلامی و یا تغییر رژیم در ایران را دنبال میکند فرصتها و مخاطراتی  برای دولت روحانی بوجود آورده است . از جنبه اقتصادی دولت میتواند اصلاحاتی علیه روشهای پنهان وغیر شفاف نهادهای اقتصادی زیر نظر رهبری اعمال کند وشفاف سازی بیشتری را در پیش گیرد . و در عین حال با بهره جوئی از همکاری اروپائی ها به ویژه در امر سرمایه گزاری ، موفق به تغییرات مثبت در امر معیشتی مردم شود   وهمزمان از جنبه دیپلماسی عمومی نیز با ماندن در برجام توان ایجاد جذب حمایت اجتماعی و قابلیت چانه زنی بیشتری از اروپاییها را بدست آورد .اما از سوی دیگر امکان غلبه رادیکالیسم در نظام و حرکت به سمت غنی سازی پیشرفته مبتواند حکومت را با مخاطرات جبران ناپذیری مواجه کند. تداوم در گیریها در مورد جانشبنی نیز همچنان از موضوعاتی است که مانع وحدت ساختار قدرت میشود و این نیز میتواند موقعییت و اقتدار دولت را در سیاست داخلی و خارجی ودر مواجهه باتهدیدات و فشارهای خارجی بشدت تضعیف کند .  نحوه تصمیم گیری در روزهای آینده نشان خواهد داد که ایران بازی پر ریسک را انتخاب خواهد کرد یا واقعییتهای اقتصادی وسیاسی داخلی و موازنه قدرت بین المللی به انها فهمانده که بازی در مدار عقلانیت منافع بیشتری برای منافع ملی ایران و حتی حفظ قدرتشان به همراه خواهد داشت.