کشورهایی که یک چهارم جمعیت زمین را در خود جا داده‌اند با خطر فزاینده فاجعه‌ای زیست‌محیطی مواجه‌اند؛ دور‌نمایی که در آن ۱۷ کشور دنیا، از هند و ایران گرفته تا اسرائیل و شمال آفریقا، همگی به آخرالزمان بی‌آبی نزدیک می‌شوند. بر اساس جدیدترین گزارش «موسسه منابع جهان» (WRI)، که سه‌شنبه ۶ اوت (۱۵ مرداد) منتشر شد، سالانه ۸۰ درصد از منابع آبی این کشورها به مصرف می‌رسد که بازیافت هم نمی‌شود. هم‌زمان، خشکسالی‌های مکرر ناشی از تغییرات اقلیمی بیش از پیش به وخیم‌تر شدن وضعیت دامن زده است.

یورش به ذخایر روز مبادا در مناطق کم‌باران

بسیاری از این کشورها را مناطق خشک و کم‌باران فرا گرفته‌ است. با این همه، برخی از همین کشورها همچنان منابع آبی‌شان را هدر می‌دهند. در این میان، چند کشور نیز به‌شدت به مصرف آب‌های زیرزمینی‌شان متکی‌اند و این در حالی است که باید این ذخایر ارزشمند را برای دوران خشکسالی و به قولی «روز مبادا» حفظ و نگهداری کنند.

داده‌های جدید موسسه منابع جهان نشان می‌دهد تشنه‌ترین کشورهای دنیا در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند. قطر صدرنشین فهرست تشنه‌ترین کشورهای دنیاست و اسرائیل، لبنان، ایران و اردن به‌ترتیب در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. همچنین لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره (در شمال شرقی آفریقا) و امارات متحده عربی در جمع ده کشور نخست در معرض فاجعه بی‌آبی قرار دارند.

این موسسه پژوهشی همچنین خاطرنشان کرده است رده‌بندی اخیر بر اساس فهرست کشورهای عضو سازمان ملل متحد صورت گرفته است و فلسطین به‌عنوان کشور ناظر غیر‌عضو بین لبنان و ایران قرار خواهد گرفت.

وضعیت قرمز در دومین کشور پرجمعیت دنیا

در این میان، هند که بعد از چین بیشترین جمعیت کره زمین را در خود جای داده است به‌طور جدی با خطر به اتمام رسیدن منابع آبی روبه‌روست. به عبارت دیگر، بحران بی‌آبی بیش از همیشه به بشر نزدیک‌ شده و نشانه‌هایش نیز کاملا مشهود است.

هند در میان کشورهایی است که با بحران حاد از دست رفتن منابع آبی مواجه‌اند و در رده سیزدهم ایستاده است. اما نکته این‌جاست که هند با بیش از ۱/۳ میلیارد جمعیت، سه برابر مجموع جمعیت ۱۶ کشور دیگر را در خود جای داده است. این در حالی است که کشاورزی، صنعت و کلان‌شهرهای این کشور بر مبنای سیاست ممانعت از «ورشکستگی آبی» اداره می‌شوند.

در هفته‌های اخیر، بحران بی‌آبی در چنای، ششمین کلان‌شهر هند، به مرز هشدار رسیده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد سطح مخازن آب این شهر با کاهش جدی مواجه است.

قیامت در کلان‌شهرهای تشنه

در همین حال، چند شهر بزرگ و تشنه دیگر نیز به‌تازگی با بحران کمبود آب روبه‌رو شده‌اند، از جمله سائوپائولو در برزیل و کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی که در سال ۲۰۱۸، به‌زحمت از فاجعه بی‌آبی موسوم به «روز صفر» (Day Zero) قسر در رفت؛ در چنین روزی تمام سدهای شهر می‌خشکد و قطره‌ای آب در آن‌ها یافت نمی‌شود.

بتسی اوتو، مدیر برنامه جهانی آب موسسه منابع جهان، خاطرنشان کرد احتمالا در آینده، بیش از پیش شاهد چنین روزهایی خواهیم بود و در ادامه افزود چشم‌انداز پیش‌رو در بسیاری از مناطق جهان هشدارآمیز است. تغییر اقلیم یکی از عوامل تشدید خطر از دست رفتن منابع آبی است. با نامنظم شدن بارش‌ها، ذخایر آبی در مقایسه با گذشته کمتر اتکاپذیرند. هم‌زمان، با گرم‌تر شدن روزها، آب بیشتری از ذخایر تبخیر می‌شود و به همان میزان نیز مصرف آب رو به افزایش می‌گذارد.

گاهی اوقات، بدبیاری در مناطقی که با کمبود آب مواجه‌اند بی‌حد‌و‌مرز است؛ به‌عنوان مثال سائوپائولو یک سال بعد از رسیدن به بحران نبود آب آشامیدنی، طعمه سیل‌های ویرانگر شد. چهار سال پیش نیز سیل‌های مرگبار در چنای ویرانه به جا گذاشت اما حالا، ذخایر آبی‌اش تقریبا خالی است.

سفره‌های بی‌آب و شبح قحطی

از آب‌های زیرزمینی در مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، چنان به‌سرعت برداشت می‌شود که شهر به‌معنای واقعی کلمه در شرف به گِل نشستن است. داکا در بنگلادش نیز برای تامین آب مصرفیِ اهالی و کارخانه‌های تولید پوشاک به‌شدت به سفره‌های آب زیرزمینی‌اش وابسته است. از همین رو، در حال حاضر، از سفره‌های آبی در عمق صدها متری آب می‌کشد. اهالی تشنه چنای، که تا سال‌ها به سفره‌های آب زیرزمینی متکی بودند، حالا دریافته‌اند که کفگیرشان به ته دیگ خورده است.

با این همه، کشاورزهای هندی و پاکستانی برای آبیاری و پرورش محصولاتی نظیر پنبه و برنج که آب زیادی می‌طلبد همچنان از سفره‌های آبی زیرزمینی برداشت می‌کنند و آن‌ها را می‌خشکانند.

پیش‌بینی‌های هولناک

بر اساس برآورد موسسه منابع جهان، امروزه، شهرهایی با جمعیت بیش از سه میلیون نفر ــ که مجموع جمعیت ۳۳ شهر از ۲۵۵ میلیون نفر فراتر می‌رود‌ــ با بحران شدید بی‌آبی مواجه‌اند. تهدید سلامت عمومی و ناآرامی اجتماعی از پیامدهای احتمالی از بین رفتن منابع آبی خواهد بود.

به‌علاوه تا سال ۲۰۳۰، شمار شهرهایی که در مرز بحران قرار می‌گیرند به عدد ۴۵ می‌رسد و این رقم ۴۷۰ میلیون نفر از کل جمعیت جهان را در‌برمی‌گیرد.

به دنبال راه نجات

کارشناسان برای مقابله با بحران حاد بی‌‌آبی پیشنهادهایی ارائه داده‌اند که اولین اقدام موثر رفع نشتی سیستم توزیع آب است. فاضلاب بازیافت‌پذیر است. آب حاصل از باران را می‌توان جمع‌آوری و برای مواقع بحران ذخیره کرد. همچنین دریاچه‌ها و نواحی مردابی را می‌توان پاکسازی و چاه‌های قدیمی را بازسازی و مرمت کرد. علاوه بر این، کشاورزان می‌توانند به‌جای کشت محصولاتی مانند برنج که نیازمند آب زیاد است، به کشت محصولاتی مانند ارزن روی بیاورند که آب کمتری مصرف می‌کند. 

به باور برخی محققان، بحران کمبود آب مشکلی محلی است و از همین رو، نیازمند راه‌حل‌های محلی است.