گزارش مرکز آمار ایران از بازار کار در بهار ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که در بهار امسال، در مقایسه با بهار ۱۳۹۸، نزدیک به دو میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند و نرخ مشارکت اقتصادی با افت ۳/۷ واحد/درصدی، به ۴۱ درصد کاهش یافته است.

این نخستین گزارش مرکز آمار ایران از تغییر شاخص‌های بازار کار پس از همه‌گیری کووید‌ـ‌۱۹ و نتایج آن، بیش از هر عاملی، تحت تاثیر این بحران است.

در این گزارش مرکز آمار ایران تصریح شده است از بهار پارسال تا بهار ۱۳۹۹، با این‌که بیش از ۷۶۷ هزار نفر به «جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر» ایران افزوده شده، در همین دو مقطع زمانی، از جمعیت فعال ایران نزدیک به دو میلیون نفر کاسته شده است که می‌توان آن را به دلسردی افراد از یافتن شغل در این بازار تعبیر کرد؛ هرچند دلایل دیگری همچون تصمیم به ادامه تحصیل هم می‌تواند از دیگر دلایل این کاهش به حساب آید.

نرخ مشارکت اقتصادی مردان در بهار امسال، به ۶۷/۹ درصد رسید، که نسبت به بهار پارسال، کاهشی ۳/۹ واحد/درصدی داشت.

همچنین، در بهار امسال، نرخ مشارکت اقتصادی زنان ۱۴/۱ درصد اعلام شده است که در مقایسه با رقم نرخ مشارکت زنان در بهار ۱۳۹۸، از کاهشی ۳/۵ واحد/درصدی حکایت می‌کند.

کاهش ۱/۵ میلیون نفری شاغلان

بر اساس این گزارش، مقایسه شمار شاغلان در فصل بهار ۱۳۹۹ و بازه زمانی مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد که از جمعیت شاغلان در بازار کار ایران نیز نزدیک به ۱/۵ میلیون نفر کاسته شده است، که قاعدتا این کاهش اشتغال را باید بیش از هر عاملی با تعطیلی کسب‌و‌کارها تحت تاثیر بحران کرونا مرتبط دانست.

کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در بهار امسال باعث شده است تا نرخ بی‌کاری جمعیت ۱۵ سال به بالای ایران در بهار ۱۳۹۹ نیز کاهش داشته باشد و با ۱/۱ واحد/درصد افت نسبت به بهار پارسال، به ۹/۸ درصد برسد.

در نخستین فصل سال جاری، نرخ بی‌کاری مردان به ۹ درصد کاهش یافت که فقط ۰/۳ واحد/درصد از نرخ بی‌کاری مردان در بهار پارسال کمتر بود. اما نرخ بی‌کاری زنان در بهار ۱۳۹۹، به ۱۳/۷ درصد رسید که در مقایسه با بهار ۱۳۹۸، کاهشی ۳/۶ واحد/درصدی ثبت کرده است.

همچنین، بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، در بهار سال جاری، شمار بیکاران در جمعیت فعال ۱۵ سال به بالا‌ــ یعنی کسانی که در بازار کار حضور داشته‌اند و در جست‌وجوی شغل بوده‌اند اما شغلی نیافته‌اند‌ــ به بیش از ۲/۵ میلیون نفر رسید.

بالغ بر ۳۶ درصد از کل جمعیت بی‌کار، یعنی بیشتر از ۹۰۰ هزار نفر، را فارغ‌التحصیلان آموزش عالی تشکیل می‌دهند.

در گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بی‌کاری جوانان، یعنی بی‌کاری جمعیت بین ۱۵ تا ۲۴ سال، نیز ۲۴/۵ درصد گزارش شده که ۲ واحد/درصد کمتر از این رقم در بهار پارسال است.

در واقع، کاهش نرخ بی‌کاری در بهار امسال با خروج شمار زیادی از جمعیت فعال اقتصادی از بازار کار، به دلایل مختلف از جمله دلسردی و ناامیدی از یافتن شغل مطلوب، میسر شده است.

کرونای بی‌کاری

پیش‌تر، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی، سناریوهای گوناگون شمار بی‌کاران ناشی از بحران کرونا را ارزیابی کرده بود و شمار بی‌کاران را رقمی بین ۲ تا ۶ میلیون نفر تخمین زده بود.

در گزارش دیگری، این مرکز اعلام کرده بود که بیش از ۶۰ درصد اشتغال در ایران در مشاغل بدون قرارداد کاری و بدون پرداخت سهم کارفرما از حق بیمه کارگران است؛ از این رو، در صورت بی‌کاری، مشمول حمایت‌های دولتی، از جمله بیمه بی‌کاری، نمی‌شوند.

مهدی شکوری، مدیرکل امور بیمه‌شدگان سازمان تامین اجتماعی، در آخرین روزهای خرداد سال جاری، شمار متقاضیان بیمه بی‌کاری ناشی از بحران کرونا را حدود ۸۰۰ هزار نفر اعلام کرد که به گفته این مقام سازمان تامین اجتماعی، ۷۰۰ هزار نفر از آنان، از لحاظ قانونی، مشمول این طرح می‌شدند.

با فرض مرکز پژوهش‌های مجلس، این ۷۰۰ هزار نفر همان ۴۰ درصدی‌اند که با قرارداد کاری معتبر و بیمه مشغول به کار بوده‌اند.

با کنار هم گذاشتن اعداد و ارقام گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و اعلام شمار افراد متقاضی بیمه بی‌کاری ناشی از بحران کرونا، می‌توان برآورد کرد مجموع افرادی که در اثر بحران کرونا بی‌کار شده‌اند رقمی دست‌کم بین ۱/۲ تا ۱/۳ میلیون نفر باشد. 

اشتغال ۳۶/۹ درصدی جمعیت در سن کار

شاید شاخص نسبت اشتغال به فهم بهتر تغییر نرخ بی‌کاری و شمار بی‌کاران در ایران کمک کند، این شاخص بیان می‌کند که چه درصدی از کل جمعیت ۱۵ سال به بالا در دوره زمانی مورد بررسی شغل داشته‌اند. در بهار امسال، ۳۶/۹ درصد از کل جمعیت در سن کار توانسته‌اند شغل داشته باشند و در واقع، نسبت اشتغال در بهار ۱۳۹۹ به ۳۶/۹ درصد رسید که ۲/۹ واحد/ درصد کمتر از رقم در بهار ۱۳۹۸ بود. 

در میان استان‌های ایران، نسبت اشتغال در بهار سال جاری در استان زنجان ۴۱/۹ درصد بود، که بالاترین رقم این شاخص در ایران به حساب می‌آید؛ به این معنا که حدود ۴۲ درصد از جمعیت در سن کار این استان توانسته‌اند شغل داشته باشند. پس از زنجان، استان‌ مازندران با نسبت اشتغال ۴۱/۴ درصد و استان گیلان با ۴۱/۱ درصد، در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.

پایین‌ترین رقم شاخص نسبت اشتغال در بهار ۱۳۹۹ هم در استان سیستان و بلوچستان بود که فقط ۲۹/۱ درصد جمعیت در سن کار این استان توانسته‌اند شاغل باشند. پس از سیستان و بلوچستان، استان‌ لرستان با نسبت اشتغال ۳۱/۱ درصد و استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳۱/۲ درصد قرار داشتند.