بعید است کسی این روزها تصاویر آخرالزمانی آتش‌سوزی‌ استرالیا را ندیده باشد، آتش‌سوزی‌هایی با گستره بی‌سابقه که تا این‌جا به سوختن مساحتی  نزدیک به ۱۰ میلیون هکتار منجر شده است.

هرچند دو نوبت بارش باران کمک زیادی به کنترل آتش کرده است، دولت روز چهارشنبه ۸ ژانویه ۲۰۲۰، به دنبال افزایش مجدد دما، در ایالت نیوساوت ولز این کشور هشدار تخلیه صادر کرده است. این آتش‌سوزی‌ فقط در ایالت نیو‌ساوت ولز به سوختن ۵ میلیون هکتار جنگل منجر شده است. اما چه باعث شده است آتش‌سوزی‌‌های فصل ۲۰۱۹‌ـ‌۲۰۲۰ با فصل‌های دیگر و حتی آتش‌سوزی‌‌های مشابه در دیگر نقاط زمین متفاوت و چنین گسترده باشد؟

پیش از پرداختن به دلایل این گستردگی و شدت، بهتر است به ابعاد این اتفاق نگاهی بیندازیم. این آتش‌سوزی چنان گسترده است که دیگر آتش‌سوزی‌‌های مشابه در سایه آن قرار گرفته‌اند. برای مقایسه، به وسعت آتش‌سوزی‌ گسترده آمازون در تابستان گذشته اشاره می‌کنم که ۹۰۰ هزار هکتار را در بر گرفت و آتش‌سوزی‌ سال ۲۰۱۸ کالیفرنیا که ۸۰۰ هزار هکتار را درگیر کرد. نزدیک‌ترین واقعه به آتش‌سوزی‌‌های اخیر استرالیا آتش‌سوزی‌ سال ۲۰۱۹ در جنگل‌های سیبری بود که وسعتی نزدیک به ۲/۷ میلیون هکتار را سوزاند. دانستن این نکته که همه این آتش‌سوزی‌‌ها وقایعی غیرعادی بودند، غیر طبیعی بودن آتش‌سوزی‌ استرالیا را بیش از پیش مشخص می‌کند.

آتش‌سوزی‌، وحشی‌تر و گسترده‌تر

استفان جی. پِین، استاد بازنشسته دانشگاه ایالتی آریزونا و متخصص تاریخ آتش‌سوزی‌ها و نویسنده کتابی درباره آتش‌سوزی‌‌های استرالیاست، معتقد است، هرچند استرالیا سابقه آتش‌سوزی‌‌های بسیار بزرگ را دارد، تواتر بروز این این آتش‌سوزی‌‌ها در ۲۰ سال گذشته بیشتر شده است. او می‌گوید: «بی‌شک تغییر اقلیم واقعی است و احساس می‌کنم تقویت‌کننده این رویدادهاست. این آتش‌سوزی‌‌ها و‌حشی‌تر و مکررتر شده‌اند. قبلا هر ۳۰ یا ۵۰ سال یک بار رخ می‌دادند، اما حالا به نظر می‌رسد هر دهه اتفاق می‌افتند.»

اما به‌طور کلی، بروز آتش‌سوزی‌‌‌ در این کشور پدیده عجیبی نیست. مرکز همکاری‌های پژوهشی آتش‌سوزی‌ در استرالیا در سال ۲۰۰۶ در گزارشی در‌باره پیچیدگی نقش تغییر اقلیم در آتش‌سوزی‌‌های این کشور، به نقش و وابستگی تکاملی گیاهان استرالیا به چنین آتش‌سوزی‌‌هایی اشاره می‌کند: «بیشتر رستنی‌های این کشور رابطه تکاملی پیچیده و وابسته‌ای با آتش دارند، آتش بخشی از محیط طبیعی این کشور است».

با این همه، افزایش تواتر آتش‌سوزی‌‌های بزرگ در این کشور انکارناپذیر است. نگاهی به فهرست آتش‌سوزی‌‌های مشابه در استرالیا نشان می‌دهد هرچند این کشور در گذشته شاهد آتش‌سوزی‌‌های بسیار بزرگ‌تر بوده است، در دهه گذشته، یعنی از سال ۲۰۰۰ به بعد، حداقل ۶ آتش‌سوزی با وسعت بالای یک میلیون هکتار را از سر گذرانده است.

این در حالی است که از دهه ۱۹۶۰ تا سال ۲۰۰۰، یعنی در ۴ دهه، این کشور فقط ۴ آتش‌سوزی با وسعت بالای یک میلیون هکتار داشت که بدترین مورد آن آتش‌سوزی‌‌های گسترده فصل ۱۹۷۴ـ ۱۹۷۵ بود.

با وجود این، آیا می‌توان بروز آتش‌سوزی‌ گسترده در این کشور را به تغییر اقلیم نسبت داد یا پای نوع دیگری از دخالت بشری در میان است؟

پای تغییر اقلیم در میان است؟

با این همه، این حقیقت که میانگین دمای استرالیا در یک قرن گذشته بیش از ۱ درجه گرم شده انکار‌ناپذیر است و از سال ۲۰۰۵ به بعد، ۸ مورد از گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده در این کشور رقم خورده است. در سال ۲۰۱۸، نتایج پژوهشی در دانشگاه ملبورن نشان داد که خشکسالی اخیر در برخی نواحی این کشور در ۸۰۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است.

نکته مهم‌تر اما زمان بروز این آتش‌سوزی‌‌هاست. آتش‌سوزی‌ در این کشور، امسال از سپتامبر (یعنی ۱۰ روز مانده به آغاز فصل بهار در نیم‌کره جنوبی) آغاز شد. دیل دومینی هاوز، استاد علوم ارزیابی خطرات و بلایا در دانشگاه سیدنی،  همان زمان در مطلبی نوشت این نخستین بار است استرالیا در این زمان از سال شاهد بروز آتش‌سوزی‌‌ است. به عقیده او، هرچند این واقعه خاص را نمی‌توان به‌طور مستقیم به تغییر اقلیم نسبت داد، این اتفاق باعث خشکی بیشتر گیاهان، کاهش رطوبت خاک و افزایش دما می‌شود.

این همان الگویی است که در سال‌های ال‌نینیو تکرار می‌شود (الگویی از افزایش دمای آب اقیانوس‌ها که باعث بروز خشکسالی و ترسالی در مناطق مختلف جهان می‌شود) و وقوع آن با افزایش تواتر و شدت آتش‌سوزی‌‌ها همبستگی دارد، یعنی در سال‌های ال‌نینیو، با افزایش دما و خشکسالی، آتش‌سوزی‌‌های بیشتر و شدیدتری رخ داده است. بنابراین طبیعی است که تغییر اقلیم با آثار مشابه، یعنی افزایش دما و خشکسالی منجر به خشکیدن گیاهان و کاهش رطوبت خاک، باعث افزایش شدت و تعداد بروز آتش‌سوزی‌‌ها شود. اما قسمت بدتر ماجرا ترکیب اثر تغییر اقلیم و ال‌نینیو است و بروز پدیده ال‌نینیو تحت تاثیر تغییر اقلیم افزایش داشته است.

نکته دیگر، افزایش رخداد طوفان‌های شدید همراه با رعد‌و‌برق در استرالیا تحت تاثیر تغییر اقلیم است که خود عامل مهمی در شروع آتش‌سوزی‌‌ها است. افزایش دما نیز سرعت گسترش و شدت آتش را به‌دلیل خشکی، تشدید و مبارزه با آن را دشوارتر خواهد کرد.

بنابراین، به نظر می‌رسد هرچند جنگل‌های استرالیا در مکانیسمی تکاملی به آتش‌سوزی‌ نیاز دارند، افزایش تواتر و شدت این رخداد می‌تواند تعادل موجود را بر هم زند و آتش را به قاتل جنگل‌های این کشور تبدیل کند.

این آتش‌سوزی‌ها، همان‌طور که پیش از این هم پیش‌بینی شده بود، با انتشار مقادیر زیاد دی‌اکسید کربن در جو زمین، گرمایش جهانی را تشدید کرده است و این دومینوی مرگبار نه فقط در استرالیا، بلکه در سراسر جهان ادامه خواهد داشت، دومینویی که فقط در استرالیا جان ۵۰۰ میلیون حیوان را به خطر انداخته است و پیش‌بینی می‌شود به انقراض چند گونه در معرض خطر دیگر بینجامد.