آلودگی هوا این روز‌ها بار دیگر دامن تهران و برخی دیگر از کلان‌شهر‌های ایران را گرفته، هزاران نفر را راهی بیمارستان و بسیاری از مدارس را هم تعطیل کرده است.

برخی گفته‌ها میزان آلودگی هوای برخی از این روز‌ها در تهران با آلودگی هوای سال ۱۳۹۰ مقایسه می‌کنند، سالی که ناسالم‌ترین سال تهران از نظر شاخص‌های کیفیت هوای شهر از سال ۱۳۷۸ به این‌سو بود.

در آن زمان و حتی همین الان هم بسیاری بر این باورند یکی از دلایل شدت گرفتن آلودگی هوای تهران در آن سال، علاوه بر پدید‌ه‌های جوی، توزیع بنزین موسوم به پتروشیمی در جایگا‌ه‌های سوخت تهران بود.

تولید و عرضه بنزین پتروشیمی بین سال‌های ۹۰ تا ۹۲ و به روایتی از سال ۱۳۸۸ پس از وضع تحریم‌های بین‌المللی در دستور کار دولت وقت ایران قرار گرفت.

مقام‌های وزارت نفت دولت احمدی‌نژاد در آن زمان برای جبران نیاز مصرف سوخت کشور به تولید این نوع بنزین رو آوردند، اما این نوع بنزین به اعتقاد گروهی «سرطان‌زا» بود و منشاء اصلی آلودگی هوای شهر تهران تلقی می‌شد.

پس از پایان دولت احمدی‌نژاد، توقف عرضه بنزین پتروشیمی به دستور وزیر نفت دولت حسن روحانی قرار گرفت و از اول فروردین سال ۱۳۹۳ توزیع آن به دستور بیژن زنگنه، وزیر نفت در جایگاه‌های سوخت متوقف و به جای آن بنزین با استاندارد یورو ۴ عرضه شد.

آمار‌ها رسمی می‌گوید از آن زمان بود که وضعیت هوای تهران از نظر سلامتی رو بهبود گذشت و تا همین چند روز پیش هم ادامه یافت.

از بیژن زنگنه وزیر نفت و معصومه ابتکار رئیس وقت سازمان محیط زیست به عنوان دو مقامی نام برده می‌شود که در آن سال‌ها بارها نسبت به عوارض توزیع و مصرف «بنزین پتروشیمی» هشدار داده و مانع توزیع آن شدند.

در همان زمان دعوا‌های سیاسی و کارشناسی بر سر اینکه آیا این نوع بنزین تولیدی سالم است یا مضر و نقش آن در بیماری‌ها و آلودگی هوای تهران و سیار کلان‌شهر‌ها چه میزان است، وجود داشت.

مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از نهاد‌های مطالعاتی و تحقیقاتی بود که سال ۱۳۹۳ در شماره ۱۹ «ماهنامه انرژی» که از سوی این مرکز منتشر می‌شود، اعلام کرد که «بنزین موسوم به پتروشیمی به مراتب بهتر از بنزین اکثر پالایشگاه‌ها است.»

این اختلاف‌ها، دعواها و نظرات «کارشناسی» البته باعث نشد که دولت در سیاست‌های خود تجدید‌نظر کند و همچنان توزیع این نوع بنزین در جایگاه‌های سوخت را ممنوع اعلام کرد.

با گذشت حدود پنج سال از این تصمیم دولت و بازگشت روز‌های آلوده به هوای تهران و برخی دیگر از کلان‌شهر‌ها بار دیگر پای «بنزین پتروشیمی» به پرونده آلودگی‌ها باز شد.

گروهی این احتمال را مطرح کردند که احتمالا دولت روحانی برای تامین کسری بودجه خود، بنزین با کیفیت را به خارج صادر و توزیع «بنزین پتروشیمی» را در جایگاه‌های سوخت را در دستور کار خود قرار داده که همین مساله منجر به بازگشت دوباره هوای آلوده به شهر‌ها شده است.

در همین میان هم خبرگزاری فارس، گذشته‌ها را شخم زد و با انتشار گفتگویی با جلیل سالاری، مدیرعامل پیشین شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ادعای تازه‌ای را مطرح کرد.

سالاری در این گفت‌وگو ادعا کرد برخی مقام‌های دولت حسن روحانی با «جعل» مدارکی در سازمان محیط زیست به دروغ اعلام کرده بودند «بنزین پتروشیمی» سرطان‌زا و مضر است.

سالاری دو روز پیش از انجام این گفت‌وگو یعنی در ۱۴ آذر ماه امسال در نشستی  هم گفته بود «برای اثبات نامناسب بودن بنزین دولت قبلی، کلی به دانشگاه‌ها پول دادند و جعل اسناد کردند تا این قضیه را اثبات کنند اما نتوانستند.»

او افزوده بود که «در آن زمان کمیسیون اصل ۹۰ در گزارشی اعلام کرد ادعاهای زنگنه فاقد اعتبار است. اتفاقا اسناد و شواهد می‌گفت که آقایان در این قضیه متهم‌اند ولی می‌خواستند با کار رسانه‌ای جای متهم و مدعی‌العموم را عوض کنند که نشد.»

روابط عمومی وزارت نفت هم البته در خصوص بخشی از این اظهارات سکوت نکرد و با صدور اطلاعیه‌ای توضیحاتی درباره آن داد.

بیژن زنگنه هم یک روز بعد از صدور این اطلاعیه یعنی ۲۶ آذر در پاسخ به پرسشی در مورد تاثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا گفت که «سازمان محیط زیست قبلاً هم اعلام کرده که تاثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا بسیار ناچیز است.»

زنگنه در عین حال تلاش کرد «موتورسیکلت‌های غیراستاندارد» را منبع ایجاد آلودگی معرفی کند.

برخی کارشناسان هم همسو با وزیر نفت گفته‌اند که «علت اصلی بحران اخیر تهران و کلان شهر‌های تهران خودرو ها هستند که حدود ۷۰ درصد آلودگی را ایجاد می‌کنند.»

عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در همین رابطه از «مافیای خودرو» به عنوان یکی از مهمترین عوامل آلودگی هوای شهر تهران نام برد.

خودروسازان هم مقابل این انتقاد‌ها سکوت نکرده و واکنش نشان داده‌اند تا دامن خود را از دامن آلودگی هوای شهر‌ها بیروت بکشند.

 احمد نعمت‌بخش دبیر انجمن خودروسازان ایران در این رابطه خودرو‌های وارداتی از خارج را یکی از عوامل این آلودگی معرفی کرده است.

نعمت‌بخش گفته «سوخت خودرو‌های وارداتی یورو ۷ است، در حالی که این نوع سوخت در کشور وجود ندارد و زمانی که این نوع خودروها از سوخت یورو ۴ استفاده می‌کنند، موتور آن‌ها  آسیب می‌بیند و در نتیجه آلایندگی آن‌ها از خودرو‌های یورو ۴ هم بیشتر می‌شود.»

آلودگی اما در میان این دعواها همچنان در آسمان تهران و برخی دیگر از شهر‌های ایران مستولی است و به نظر می‌رسد راه‌کار کنترل یا کاهش آن‌هم از دعوا و مجادله و اتهام‌افکنی نمی‌گذرد.

تکلیف خودرو‌ها و نقش آنها در میزان آلودگی هوای تهران که تقریبا مورد توافق بسیاری از کارشناسان است، روشن است، می‌ماند دعوا بر سر نقش «بنزین پتروشیمی» در این آلودگی‌ها.

پرسش اساسی حالا این است، آیا «بنزین پتروشیمی» فارغ از دعواهای سیاسی واقعا سرطان‌زا و عامل اصلی آلودگی هواست؟ کدام یک از طرف‌ها راست می‌گویند؟ آیا دولت حسن روحانی بدون سر و صدا این بنزین را به جایگاه‌های سوخت بازگردانده است؟ اگر پاسخ این پرسش آخری آری باشد، چرا این موضوع را علنی نمی‌کند و چرا بیژن زنگنه برخلاف نظرات پنج سال پیش خود می‌گوید که کیفیت بنزین در آلودگی هوا تاثیر چندانی ندارد؟