عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست روز سه‌شنبه، ۲۲ مرداد در یک نشست خبری به پرسش‌هایی درباره مدارس طبیعت در ایران، پاسخ‌هایی جنجالی داد. او درباره این مدارس گفت که آن‌ها نه‌تنها مجوز قانونی نداشتند، بلکه مطابق فتوای مراجع، غیرشرعی اعلام شدند. اما گفته‌های او به همین‌جا ختم نشد و درباره مخالفت مراجع گفت: «گفته می‌شود که در مدارس طبیعت، ایدئولوژی‌های غیردینی تبلیغ می‌شود. برای مثال سگ به جای خواهر و گربه به جای برادر تلقی می‌شود.» او همچنین افزود که وزارت اطلاعات در نامه‌ای بنیان‌گذاران این مدارس را عضو حزب توده دانسته و اعلام کرده است که صلاحیت فعالیت در این حوزه را ندارند.

همیشه پای سپاه در میان است

مانند بسیاری از موارد مشابه، این بار نیز این سپاه بود که حمله به مدارس طبیعت را آغاز کرد. روزنامه جوان، بازوی رسانه‌ای رسمی سپاه پاسداران روز ۱۲ اسفند ۱۳۹۶ در اوج جریان مرگ مشکوک و پر سروصدای کاووس سید‌امامی در زندان، با اختصاص تیتر  نخست خود به مدارس طبیعت، جبهه دیگری علیه فعالیت‌های مستقل محیط‌ زیستی در ایران گشود.

نویسنده در بخشی از مطلب درباره «منشور جام» (منشور مدارس جامع محیط‌ زیستی) نوشت: «این منشور ۱۰۴ صفحه‌ای كه به تایید معصومه ابتكار رییس وقت سازمان محیط زیست و علی اصغر فانی، وزیر آموزش‌ و‌ پرورش دولت یازدهم رسیده، شامل نكاتی است كه در عمل خروج مدارس یا دست‌كم بخشی از آموزش و پرورش را از دست حاكمیت تسهیل می‌كند.» 

بخش آخر این جمله نشان‌دهنده عمق نگرانی تمامیت‌خواهان از عملکرد این مدارس است. همچنین بخش مهم دیگری از اظهارات کلانتری در مورد آموزش تلقی سگ به عنوان خواهر و برادر را در این مطلب می‌توان به‌طور دقیق ردیابی کرد و به این ترتیب مشخص می‌شود که معنای عبارت «گفته می‌شود» چیست. این در حالی است که اگر کسی شناخت اندکی از ایده و نحوه کارکرد این مدارس داشته باشد، می‌فهمد که این عبارت‌ها تنها به عنوان دست‌آویزی برای واداشتن مراجع به فتوا علیه این مدارس و به تعطیلی کشاندن آن‌ها مطرح شده است. همانند موارد قانونی افتتاح این مدارس.

قانونی نیست، چون نخواستیم

نخستین مدرسه طبیعت ایران به همت و ایده‌پردازی «عبدالحسین وهاب‌زاده» بوم‌شناس شهیر ایران در مشهد و با نام «کاوی کنج» در یکم دی ۱۳۹۳ به‌طور رسمی و با حضور مقام‌های سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت آموزش و پرورش افتتاح شد. پیش از آن در اسفند ۱۳۹۲ منشور جام -که به آن اشاره شد- طی تفاهم‌نامه‌ای به امضای ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر آموزش و پرورش رسیده بود. مدت اجرای این تفاهم‌نامه پنج سال بود، ولی پیش از پایان آن، سازمان حفاظت محیط زیست در فروردین ۱۳۹۷ با بخشنامه‌ای صدور مجوز احداث این مدارس را به وزارت آموزش و پرورش واگذار کرد. هرچند پس از این بخشنامه هیچ مجوز جدیدی برای این مدارس صادر نشد، اما بنا بر این شد که دفتر مشارکت مردمی سازمان محیط زیست با هماهنگی شورای هماهنگی مدارس سازوکار واحدی برای مدارس طبیعتی که پیش از این بخشنامه مجوز سازمان حفاظت محیط زیست را گرفته‌اند، مشخص کند؛ اتفاقی که هرگز رخ نداد و در نهایت با نبود سازوکار قانونی به دلیل عدم اراده در سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین اتهامات عقیدتی به بنیان‌گذاران مدرسه از سوی جریان‌های دیگر منجر به تعطیلی همه آن‌ها شد. اما کلانتری به نقل از وزارت اطلاعات یک اتهام تکراری را متوجه بنیان‌گذاران این مدارس کرد.

«توده‌ای»؛ بهانه‌ای برای تمام فصول

چند ماه پیش بود که «محسن رفیق‌دوست» رییس سابق بنیاد مستضعفان در مصاحبه‌ای در تلویزیون، وقتی صحبت از حقوق‌های نجومی و اموال شخصی‌اش شد، با این سوال که «نکند شما کمونیست هستی؟» به مجری حمله کرد؛ اتفاقی که به‌کرات در تاریخ جمهوری اسلامی به عنوان یک اتهام تکرار شده است. این بار عبدالحسین وهاب‌زاده ایده‌پرداز و بنیان‌گذار مدارس طبیعت، هدف این (به اصطلاح) اتهامات قرار گرفته است.

بدیهی است که در جامعه‌ای آزاد داشتن هر نوع اندیشه‌ای مصداق اتهام نخواهد بود. اما وهاب‌زاده قبلا در مصاحبه‌ای گفته است که او در اوایل انقلاب از این اتهام مبرا و حتی برای تدریس به دانشگاه فردوسی دعوت شده است، اما چون اتهام‌زنندگان از او عذرخواهی نکرده‌اند، نپذیرفته است. البته کلانتری در این مصاحبه بدون نام بردن از کسی گفت: «یکی از آن‌ها هم همیشه در تلویزیون است.» احتمالا منظور او از این شخص محمد درویش، مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست است. از آنجایی که درویش بنیان‌گذار مدرسه طبیعت نیست و فقط در جایگاهش در سازمان، تلاش زیادی برای پا گرفتن و گسترش این مدارس کرد، این بخش از صحبت‌های کلانتری احتمالا تسویه‌حساب شخصی با درویش باشد تا بخشی از واقعیت موجود. 

در نهایت به‌نظر می‌رسد آنچه موجب تعطیلی این مدارس شد، نه هیچ‌کدام از موارد بالا که اراده جریانی است که هرگونه رخداد فرهنگی و اجتماعی را خارج از چهارچوب‌ها و قرائت‌های رسمی نمی‌پذیرد و با اتهام‌زنی راه را برای هر فعالیت مستقل این چنین سد کرده است.