فکر می‌کنید در یک هفته گذشته خواب کافی داشته‌اید؟ یادتان می‌آید آخرین باری که بدون زنگ ساعت بیدار شدید، احساس کردید سرحال و قبراق‌اید و به کافئین نیاز ندارید کی بوده؟ اگر جواب‌تان به تمام این سوال‌ها منفی است، باید بدانید که تنها نیستید. دو سوم افراد بزرگسال در سراسر کشورهای توسعه‌یافته نمی‌توانند به توصیه هشت ساعت خواب شبانه عمل کنند.

در واقع، پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد در میان بریتانیایی‌ها از هر سه بزرگسال، یک نفر از کم‌خوابی رنج می‌برد. بعید است که این داده‌های علمی باعث تعجب‌تان شده باشد اما عواقب و پیامدهایش احتمالا غافلگیرتان خواهد کرد.

در حال حاضر، کمبود خواب یکی از شاخص‌ترین عوامل تاثیرگذار سبک زندگی در بالا رفتن احتمال ابتلای افراد به بیماری آلزایمر (فراموشی) است. در مرحله خواب عمیق، ساز و کار مغز به گونه‌ای است که پروتئین‌های سمی مرتبط با آلزایمر را پاکسازی می‌کند. بدون خواب کافی، ما از این قدرت پاکسازی محروم می‌شویم. با اضافه شدن هر یک شب خواب ناکافی، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر درست مثل سودهای بانکی به سرعت افزایش می‌یابد.

همیشه کنجکاو بودم بدانم مارگارت تاچر و رونالد ریگان دو تن از سرشناس‌ترین رهبران تاریخ دنیا چرا هر جا می‌نشستند با افتخار اعلام می‌کردند شبی چهار تا پنج ساعت بیش‌تر نمی‌خوابند، در حالی‌که هر دو در اواخر عمر به بیماری بی‌رحم فراموشی مبتلا شدند – قابل توجه دونالد ترامپ رییس جمهور فعلی امریکا که از مدعی‌های شلوغ‌کن در این زمینه است و ادعا دارد شبی چند ساعت بیش‌تر نمی‌خوابد.

شاید خودتان هم متوجه شده باشید هر وقت خسته‌تر هستید میل و علاقه بیش‌تری به پرخوری دارید. باید بدانید که اصلا تصادفی نیست. کمبود خواب شدید تعادل هورمونی را که باعث احساس گرسنگی می‌شود برهم می‌زند، در حالی‌که همزمان هورمون اعلام‌کننده احساس سیری را خفه می‌کند. با وجود این‌که دارید از پرخوری می‌ترکید، اما همچنان دل‌تان می‌خواهد به خوردن ادامه بدهید. از همین رو، کمبود خواب یکی از دلایل اضافه وزن در بزرگسالان و همچنین کودکان به شمار می‌رود.

اوضاع وقتی بدتر می‌شود که سعی می‌کنید رژیم بگیرید اما در حین رعایت رژیم غذایی همچنان به قدر کافی نمی‌خوابید. به این ترتیب، عملا همه زحمات‌تان به باد می‌رود و در دور باطل گیر می‌افتید چرا که هفتاد درصد وزنی که از دست می‌دهید از توده بدون چربی بدن‌تان کم می‌شود و نه از چربی‌های اضافی. وقتی این واقعیت‌ها را کنار هم بگذارید درک می‌کنید چرا خواب کافی ابزاری قدرتمند برای کنترل اشتها، وزن و حفظ تناسب اندام‌تان به شمار می‌رود.   

چه بسا خواب کافی بهترین داروی تقویتی و تنها دوپینگ قانونی باشد که عده کمی از افراد از آن بهره می‌برند و قدرش را می‌دانند. یادتان باشد شبی کم‌تر از هشت ساعت بخوابید، خصوصا وقتی خواب‌تان به کم‌تر از شش ساعت برسد این پیامدها را به دنبال خواهد داشت: ده تا سی درصد زودتر جسم‌تان دچار تحلیل‌رفتگی خواهد شد و قوای جسمانی‌تان به دلیل نحیف شدن و تحلیل قدرت عضلات‌تان رو به کاهش خواهد گذاشت. عوارض قلبی، تنفسی و پیامدهای مربوط به سوخت و ساز بدن را هم به فهرست اثرات منفی یاد شده اضافه کنید.

علاوه بر این، اگر مرتبا شبی کم‌تر از شش ساعت بخوابید سیستم ایمنی بدن‌تان را به چالش می‌کشید. به این ترتیب، خطر مبتلا شدن‌تان به سرطان به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد، تا جایی‌که سازمان بهداشت جهانی به تازگی هر شکل از شیفت کاری شبانه را به عنوان یکی از عوامل احتمالی ابتلا به سرطان (هم‌ردیف مواد سرطان‌زا) دسته‌بندی کرده است.

خواب ناکافی حتی به اندازه هفته‌ای دو تا سه ساعت، سطح قند خون را با اختلال مواجه می‌کند تا جایی‌که در دسته افراد مستعد ابتلا به دیابت قرار می‌گیرید. کمبود خواب همچنین احتمال انسداد عروق قلبی را افزایش می‌دهد و به این ترتیب، افراد را در معرض ابتلا به بیماری قلبی، سکته و نارسایی قلبی قرار می‌دهد. شاید باورتان نشود ولی داده‌های علمی حاکی از آن است در فصل بهار که به دلیل تغییر ساعت رسمی، یک ساعت کم‌تر می‌خوابیم خطر حمله قلبی در افراد تا ۲۴ درصد افزایش می‌یابد و به عکس، در پاییز که فرصت پیدا می‌کنیم یک ساعت بیش‌تر بخوابیم میزان حمله‌های قلبی تا ۲۱ درصد کاهش می‌یابد. اغلب‌مان یک ساعت کمبود خواب را اصلا به حساب نمی‌آوریم، در حالی‌که تا این حد در سلامتی افراد تاثیرگذار است.

از تاثیرات روحی و روانی کمبود خواب هم می‌توان به افسردگی، اضطراب و افکار مربوط به خودکشی اشاره کرد. به این ترتیب، یافته‌های علمی تازه دارد به حکمت پیشگویانه شارلوت برونته می‌رسد که زمانی گفته بود: «ذهن مغشوش و آشفته، بالش را هم بی‌قرار و ناآرام می‌کند.»

علاوه بر تمام موارد و پیامدهای یاد شده که سلامت جسم و روان را تحت تاثیر قرار می‌دهند، تقریبا ثابت شده که هر چه کم‌تر بخوابید، کم‌تر عمر می‌کنید. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد به نسبت کسانی که هفت تا نه ساعت خواب شبانه دارند، افرادی که مرتبا شبی پنج ساعت می‌خوابند خطر مرگ‌شان در هر لحظه تا ۶۵ درصد افزایش می‌یابد.

مخلص کلام این‌که خواب – به طور مرتب شبی هفت تا نه ساعت – تنها عامل اثرگذاری است که می‌توانیم به مدد آن سلامت مغز و بدن‌مان را هر روز از نو تنظیم کنیم.