مدیکال اکسپرس در مطلبی به علت غش کردن و واکنش مناسب در مواجهه با آن پرداخته است.

در خانه و بیرون، احتمالا بارها از اطرافیان این عبارت را شنیده‌ایم که «فلانی غش کرد». وضعیتی که ممکن است برای هر کسی پیش آید، حتی در موقعیت‌هایی که ظاهرا کار خاصی انجام نمی‌دهد، مثلا در صف نان ایستاده‌ یا روی صندلی وسیله نقلیه عمومی نشسته‌ است. شاید عروس یا دامادی باشد که برای عکاس ژست می‌گیرد، تماشاگر فیلمی که همراه داستان شده، دونده‌ای که مسابقه‌ نفس‌گیری را به پایان رسانده یا فردی که تازه خون اهدا‌ کرده است.

ممکن است شما هم در وضعیت‌های مشابه چنین حالتی را تجربه کرده باشید، حالتی که عمدتا با احساس سرگیجه شروع می‌شود، احتمالا با درد معده و دل‌پیچه همراه است، کف دستانتان عرق می‌کند، دیدتان تار می‌شود و گوشتان وزوز می‌کند. و بعد چشم باز می‌کنید می‌بینید روی زمین دراز کشیده‌اید و به سقف چشم دوخته‌اید و لحظاتی بعد درمی‌یابید که غش کرده‌ بودید. اما واقعا چه اتفاقی افتاده است؟

غش یا به‌اصطلاح پزشکی سنکوپ می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که موجب نرسیدن خون کافی به مغز می‌شود.

فشار خون کافی برای انتقال خون و همین‌طور اکسیژن به تمام بافت‌های بدن لازم است. مغز که در وضعیت نشسته یا ایستاده بالاتر از قلب است به فشار کافی برای غلبه بر گرانش و راندن خون به سر نیاز دارد.

چه اتفاقی می‌افتد که این روند خون‌رسانی به مغز متوقف می‌شود و نقش زمین می‌شوید، قبل از این‌که حتی بدانید قضیه از چه قرار است؟

سیگنال‌های عصبی لحظه‌ای

از مهم‌ترین عوامل غش، کاهش فشار خون است که به علت واکنش‌های شدید وازوواگال (عصب واگ طولانی‌ترین عصب مغزی است) روی می‌دهد. منظور عصبی مغزی است که از مغز تا معده امتداد دارد و سیستم عصبی پاراسمپاتیک را تنظیم می‌کند و در بلعیدن و هضم غذا و خواب و استراحت نقش دارد. این نیمی از سیستم عصبی خودکار شماست که بی‌نیاز از فکر و اراده شما عمل می‌کند.

به‌عنوان مثال در قلب، عصب واگ پیام‌رسانی موسوم به استیل‌کولین آزاد می‌کند. استیل‌کولین به سلول‌های ضربان‌ساز ویژه متصل می‌شود تا سرعت ضربان قلب را کم کند.  حرکاتی نظیر خواب و تنفس عمیق و آرام در مدت انجام یوگا موجب افزایش فعالیت پاراسمپاتیک و در نتیجه کندی ضربان قلب می‌شود و به آرامش بیشتر می‌انجامد.

در عین این‌‌که تمرکز و تمدد اعصاب برایتان خوب است، کاهش بیش از اندازه ضربان قلب چندان خوب نیست، چرا که سطح هوشیاری را تا حدودی پایین می‌آورد و برای داشتن فشار خون کافی، تعداد ضربان قلب باید به سطح مشخصی برسد.

بخش دیگری از سیستم عصبی را سیستم عصبی سمپاتیک تشکیل می‌دهد و برخلاف سیستم عصبی پاراسمپاتیک، نقش آن ایجاد واکنش مقابله یا فرار است. سیستم عصبی سمپاتیک اطمینان حاصل می‌کند رگ‌های خونی کوچک بافت‌های بدنتان همیشه سطح پایینی از انقباض داشته باشند. چنین مقاومتی در حین گردش خون در رگ‌‌های باریک موجب می‌شود فشار خون کافی در تمام بدن جریان داشته باشد.

افزایش فعالیت‌های پاراسمپاتیک این مقاومت را متوقف می‌کند و موجب می‌شود خون بیشتر در بافت‌های پیرامونی جریان داشته باشد تا در ناحیه مغز و قلب. کاهش مقاومت و به دنبال آن، کاهش ضربان قلب افت چشمگیر فشار خون را در پی دارد. در نتیجه، غش می‌کنید یا به‌تعبیر علمی دچار سنکوپ عصبی مغزی می‌شوید.

غش بر اثر دیدن یا شنیدن

علل فیزیکی غش منطقی به نظر می‌رسد. اما غش علل روانشناختی هم دارد. تصور کنید کسی با دیدن خون غش کرده است، در چنین مواردی چه اتفاقی می‌افتد که موجب واکنش‌های شدید وازوواگال می‌شود؟

معمولا وقتی بدن با محرک‌های استرس، نظیر مشاهده خون، روبه‌رو می‌شود، واکنشی مملو از ترس دارد که همین موجب تشدید فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و در نتیجه افزایش ضربان قلب می‌شود.

بدن عکس‌العمل نشان می‌دهد و با افزایش فعالیت‌های پاراسمپاتیک، ضربان قلب را تا رسیدن به وضعیت عادی پایین می‌آورد. اما اگر واکنش جبرانی سیستم پاراسمپاتیک بیش از اندازه باشد و ضربان قلب را زیادی پایین بیاورد، در آن صورت با کاهش بیش از اندازه فشار خون هم توام خواهد بود. نتیجه این‌که مغز اکسیژن کمتری دریافت می‌کند و هوشیاری‌تان را از دست می‌دهید.

علت غش هرچه باشد، حالت ناهوشیاری معمولا کوتاه‌مدت است. بیشتر افراد بلافاصله پس از این‌که به زمین می‌افتند یا روی صندلی از حال می‌روند به هوش می‌آیند. از این نظر و به باور برخی پژوهشگرها، غش کردن محافظ سلامتی است. هنگامی که روی زمین دراز کشیدید، دیگر مشکلی سر راه رسیدن خون به مغز وجود ندارد، چرا که مغز با قلب هم‌سطح شده است. حتی اگر کسی در حال خونریزی باشد هم وضعیت دراز‌کشیده و بی‌‌تحرک می‌تواند خونریزی را قطع و آسیب‌های بعدی را کاهش دهد.

از خطرات احتمالی غش سقوط فرد از وضعیت ایستاده یا نشسته به وضعیت دراز‌کش است که ممکن است توام با ضربه به سر یا دیگر اندام‌های فرد و آسیب‌دیدگی باشد.

پژوهش‌ها درباره غش کردن همچنان ادامه دارد. در پژوهشی روی افراد سالم، تماشای ویدیویی از خون دادن واکنش‌های پاراسمپاتیک را تا حدی فعال‌تر کرد، در حالی‌که تماشای ویدیویی از تزریق خون چنین نتیجه‌ای نداشت.

در همین پژوهش دریافتند اگر فرد باور داشته باشد که می‌تواند خود را در هر حالتی کنترل کند، علایم غش در او به حداقل می‌رسد. در نتیجه، احساس ترس یا از دست دادن کنترل در میزان شدت واکنش‌ها نقش دارد.

 احتمال غش را کم کنیم

تمام عوامل دخیل در غش و مستعدتر بودن برخی افراد در بروز این عارضه هنوز شناخته نشده‌ است، هرچند دانشمندان اتفاق نظر دارند که زنان بیش از مردان دچار سنکوپ می‌شوند.

بدیهی است راهکارهایی برای پیشگیری از غش وجود دارد.

• اگر ایستاده یا نشسته‌اید، تاق‌باز دراز بکشید. اگر احساس کردید ممکن است غش کنید، زانوهایتان را خم کنید یا پاهایتان را بالا ببرید تا جریان خون به سمت مغز راحت‌تر باشد.

• عضلات دست و پایتان را منقبض کنید تا به بازگشت خون به قلب و مغز کمک کنید.

• به میزان مناسب مایعات بنوشید تا حجم خون کافی داشته باشید.

سنکوپ ممکن است گاه و بی‌گاه پیش بیاید و تا زمانی که آسیبی به شما نرسیده است جای نگرانی نیست. اما اگر به دفعات غش می‌کنید، بهتر است از پزشک وقت بگیرید و معاینه شوید.