امسال هم مثل سال‌های گذشته، با آغاز محرم، تلاش‌های هرچند کم‌رنگ برای قانع کردن هیات‌های مذهبی به استفاده نکردن از ظروف پلاستیکی یک‌بار‌‌مصرف آغاز شد. از این ظرف‌ها برای غذا و سایر خوراکی‌های نذری استفاده می‌شود، اتفاقی که آثار سوء زیست‌محیطی، سلامتی و بهداشتی و حتی اقتصادی دارد، اما ابعاد این اتفاق چقدر گسترده است؟

متاسفانه در ایران، آمار دقیقی درباره میزان استفاده از ظروف پلاستیکی در محرم وجود ندارد یا اگر دارد، اعلام نمی‌شود، مانند بسیاری موارد دیگر. با وجود این، می‌توان از لابه‌لای اظهار‌نظرهای مسئولان به واقعیت‌هایی در‌این‌باره دست یافت. فاطمه اکبرپور، کارشناس اداره مدیر محیط‌ زیست استان تهران، سال گذشته در مصاحبه با ایسنا گفت بر اساس تخمین‌ها، میزان مصرف پلاستیک‌ تولیدی در کشور روزانه ۵۰۰ تن و سالانه بیش از ۱۸۵ هزار تن است. در آستانه محرم سال ۹۶ هم سید‌رحیم مقیمی اصل، رییس اتحادیه صنف پلاستیک، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، از افزایش سه برابری مصرف پلاستیک و ظروف پلاستیکی یک‌بار‌مصرف در کشور خبر داده بود. با این حساب، اگر فقط نیمی از مصرف روزانه پلاستیک در کشور را مربوط به ظروف یک‌بار‌مصرف بدانیم، با توجه به تخمین‌های دو سال گذشته، در ایام محرم، هیات‌ها و ایستگاه‌های صلواتی‌ که این‌ روزها تقریبا در تمام خیابان‌های اصلی شهر نشانی از آن‌ها به چشم می‌خورد روزانه دست‌کم ۷۵۰ تن ظرف پلاستیکی یک‌بار‌مصرف استفاده می‌کنند. این میزان تولید پلاستیک، در حالی‌که فقط بخش اندکی از آن در ایران بازیافت می‌شود، آثار زیست‌محیطی بسیار مخربی دارد.

طبیعت پلاستیکی

امروزه دیگر کمتر کسی است که به مضرات استفاده از پلاستیک برای طبیعت آگاه نباشد. زمان بسیار طولانی تجزیه پلاستیک باعث می‌شود این مواد به‌مرور به ذرات ریز‌تر تبدیل شوند و خاک و آب را آلوده کنند. این روزها، منظره جوی‌های پر از ظروف پلاستیکی که آب از روی آن‌ها می‌گذرد در بسیاری از شهرها عادی است. این شروع آلودگی آب‌های زیر‌زمینی‌ای است که منبع تامین آب شهرهای کشورند. مقدار قابل‌توجهی از این ظروف انباشته‌شده هم روزها و سال‌ها زیر آفتاب می‌مانند و با هر بارش باران مواد سمی‌ را وارد جریان آب‌های سطحی و خاک کشاورزی می‌کنند. آلودگی آب و خاک علاوه بر ضررهای بسیار برای انسان، برای سایر جانداران هم خطرناک است؛ سال‌هاست تصاویری منتشر می‌شود از حیواناتی که در پلاستیک گرفتار شده‌اند یا پلاستیک بلعیده‌اند و قطعاتش در معده‌شان پیدا شده است. بنابراین واضح است پلاستیک علاوه بر آسیبی که به طبیعت می‌زند، به ذراتی ریز تجزیه می‌شود و با آلوده کردن آب و خاک و محصولات کشاورزی وارد چرخه غذای خود ما می‌شود و آثار ناگواری بر سلامتی انسان دارد، البته این آثار خیلی پیش‌تر و حین استفاده از این ظروف آغاز شده است.

غذای داغ و پلاستیک، همنشین‌های پر‌خطر

اکثر مواقع، از این ظروف یک‌بار‌مصرف برای عرضه غذا و خوراکی‌های داغ استفاده می‌شود. پژوهش‌های بسیاری آثار سوء این کار بر سلامت انسان را اثبات کرده است. هرچند این پژوهش‌ها به دلیل کوتاهی بازه زمانی مورد بررسی، در شناسایی دقیق میزان خطر ناتوان بوده‌اند، شواهد به قدر کافی بحث‌برانگیز بوده است تا مسئولان سلامت غذایی اتحادیه اروپا را وادار کند در سال ۲۰۱۸، ارزیابی و بررسی گسترده این مساله را آغاز کنند؛ از جمله این نگرانی‌ها می‌توان به ایجاد ترکیب‌های شبه‌هورمونی در بدن و افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه در زنان و انواع سرطان‌های دستگاه گوارش و سیستم ادراری در زنان و مردان اشاره کرد.

اما قسمت بدتر ماجرای مصرف گسترده ظروف پلاستیک در ایام محرم این است که به گفته رییس اتحادیه صنف پلاستیک، حتی ظروفی که به اسم ظروف گیاهی فروخته می‌شوند هم پلاستیکی‌اند.  بنابراین، سوال مهم این است که با وجود ضررهای متعدد، چرا میزان مصرف این ظروف به‌طور کلی و به‌ویژه در روزهای محرم، افزایش پیدا می‌کند؟ نگاهی به قیمت‌ها نشان می‌دهد نه تنها قوانین محدود‌کننده‌ای در این زمینه وجود ندارد، بلکه در آستانه محرم با محدودیت صادرات فرآورده‌های پلاستیکی، قیمت آن‌ها ۵۰ درصد کاهش داشته است؛ این به‌معنای تشویق بیشتر استفاده از محصولی است که برای همه، از جمله فرد مصرف‌کننده، ضررهای بی‌شمار کوتاه‌مدت و بلند‌مدت دارد.