تا به حال برایتان پیش آمده است از شدت نگرانی به‌خاطر بی‌خوابی، نتوانید لحظه‌ای چشم بر هم بگذارید و تمام شب بیدار باشید؟ ممکن است عجیب به نظر برسد، اما واقعیت این است که «دانش خواب» به بدتر شدن انواع اختلال‌های خواب، به‌ویژه بی‌خوابی، دامن زده است.

این روزها، بیشتر ما از بی‌خوابی، کم‌خوابی یا بدخوابی شکایت داریم. گوشی‌های تلفن همراه که کنار تخت‌‌خواب‌ می‌گذاریم با اسب تروآ فرقی ندارند، لبالب از سربازهای دشمن (انتظارها و درخواست‌ها، اضطراب‌ها، حواس‌پرتی‌ها) که به قصد بی‌خواب کردنمان هجوم می‌آورند و سرریز می‌شوند. خطر فرهنگِ همیشه آنلاین بودن و قطع نکردن اینترنت همین است که شده اسباب گرفتاری و دردسر برای خواب و مانعی در برابر بازدهی ایده‌آل ۲۴ ساعته.

ظاهرا عامل اصلی شیوع بی‌خوابی در سراسر دنیا، زیستن در عصر دیجیتال است. برخی دانشمندان که در حوزه دانش خواب فعالیت دارند از جمله متیو واکر بر این باورند بی‌خوابی سلامت عمومی را در ابعادی فاجعه‌بار تهدید می‌کند، به‌علاوه پیامدهای وخیمی که برای تندرستی، بهداشت و امنیت روانی و بازدهی افراد به دنبال دارد.

با وجود این، استدلال روانکاوهایی مانند داریان لیدر، مولف و روان‌شناس بریتانیایی و از بنیانگذاران «مرکز پژوهش و تحلیل فرویدی»، حاکی از آن است که علل شیوع بی‌خوابی همچنان محل اختلاف است و در مورد موانع به خواب رفتن در عصر دیجیتال توافق قطعی وجود ندارد. اصلی‌ترین دلواپسی درباره ماهیت بی‌خوابی این است که آیا با اختلالی روانی‌ـ‌اجتماعی مواجهیم یا اختلال دستگاه عصبی که به عمیق‌تر شدن این بحران دامن زده است؟

بر اساس قضاوتی عجولانه و سطحی، که این روزها رایج است، احتمال دارد هر دو شق صادق باشد. با این حال، تاکید لیدر بر لزوم توجه به این نکته است که در مورد مساله خواب به مستندات واقعی نیازمندیم. روانکاوها، از مدت‌ها پیش، به سهل‌انگاری در ارائه دلایل محکم و شواهد علمی قابل‌ قبول در این زمینه متهم بوده‌اند. به این ترتیب، نتایج بسیاری از پژوهش‌های انجام‌گرفته در رابطه با علل بی‌خوابی با شک و تردید روبه‌روست.

پارامترها و عواملی هستند که تا به امروز نادیده گرفته شده‌اند، به‌ویژه جایی‌که می‌خوابیم. اتاق خوابمان ممکن است در انتهای سالن یا چسبیده به اتاق خواب والدین، خواهر و برادر، شریک عاطفی یا همخانه‌مان باشد، یا چه بسا در تنهایی و در غیاب افراد یاد‌شده به خواب برویم، کسانی‌ که حضور یا جای خالی‌شان می‌تواند احساس اشتیاق، راحتی و آسایش خیال یا حس نفرت و بیزاری را در ما برانگیزد. چه بسا از شدت سرما نتوانیم چشم بر هم بگذاریم یا از اضطراب و نگرانی بابت این‌که این ماه هم نمی‌توانیم قبض گاز را پرداخت کنیم یا از عذاب وجدان این‌که چرا دق‌دلی‌مان را سر آدم‌های عزیز زندگی‌مان خالی کرده‌ایم.

واقعیت این است که مسائل و مشکلات اقتصادی، جسمی و عاطفی به‌شدت در‌هم‌تنیده‌ و به هم مرتبطند و همین به تشدید بی‌قراری ذهن و جسم‌ دامن می‌زند. باید بپذیریم که هیچ‌یک از این مسائل تفکیک‌پذیر نیستند و هر‌کدام به نوعی علت و معلول یکدیگرند. به عبارت دیگر، ممکن نیست بتوانیم در بررسی علل بی‌خوابی یک فاکتور مشخص و مجزا را از دل شبکه درهم‌تنیده روابط اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی بیرون بکشیم و آن را به عنوان عامل اصلی بی‌خوابی تعمیم بدهیم.

به عقیده لیدر، اوضاع به‌حدی پیچیده شده است که شرکت‌های تبلیغاتی سعی دارند به ما بقبولانند مشکل از بالش و تشک است که خوابمان نمی‌برد و اگر از مارک گران‌قیمتی بخریم، مشکل بی‌خوابی‌مان برطرف خواهد شد. این وسط، تنها چیزی که اهمیت ندارد دلواپسی‌ها، دغدغه‌ها و نگرانی‌های روزمره‌ای است که همراهمان به رختخواب می‌آیند. همین تبلیغات مسموم باعث می‌شود وقتی خوابمان نمی‌برد در اینترنت مشغول جست‌وجو شویم و مضطربانه وقت استراحت‌مان را برای بررسی و مقایسه بیش از ده مارک مختلف تشک و بالش تلف کنیم.

لیدر در بخشی از گفت‌وگویش با نشریه گاردین خاطرنشان می‌کند تنها راه به خواب رفتن این است که تمام صداهای اضافی اطرافمان را خاموش کنیم، از گوشی تلفن همراه گرفته تا صداهای ذهن، نگرانی‌ها، دلواپسی‌ها و عذاب وجدان بابت کارهای کرده و نکرده یا امور به‌تعویق‌افتاده، تا بلکه بتوانیم هشت ساعت تخت بخوابیم.

مخلص کلام این‌که به خاطر داشته باشید هیچ تشک و بالشی قادر نخواهد بود از ما در برابر عذاب وجدان و دغدغه‌ خاطر محافظت کند.